به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، یکی از مهمترین راهبردها در یک برنامه‌ریزی صحیح فرهنگی، رواج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه است. کتاب بهترین و ارزشمندترین هدیه و راهکار برای رشد فکر انسان‌هاست، به ویژه اینکه این امر زمانی اهمیت مضاعف می‌یابد که آن کتاب، قرآن کریم باشد.
خداوند در کنار نور فطرت و عقل، نور قرآن را برای انسان‌ها قرار داده است؛ نوری که خود روشن است و برای غیر خود نیز روشنگری می‌کند و بر هدایت افرادی که راه هدایت را در پیش گرفته‌اند می‌افزاید. در قرن‌های نخستین که بهترین دوران تاریخ اسلام است، مسلمانان بهترین رفتار را با قرآن داشتند و به خوبی آن را می‌فهمیدند و مقاصدش را درک می‌کردند و به میزان مطلوبی در عرصه‌های مختلف زندگی به آن عمل می‌کردند. بهترین گواه برای این ادعا اصحاب رسول خدا(ص) هستند، که قرآن کریم همه ابعاد زندگی آنان را متحول کرد و از انحرافات جاهلیت در پرتو اصلاحات اسلام نجات داد.
اما پس از آنان نسلی با عنوان نسل امروزی آمدند که، بیشتر آنها با قرآن بیگانه هستند و حروفش را حفظ می‌کنند، اما حدودش را رعایت نمی‌کنند. در رفتار با قرآن به بیراهه رفته و برای شناخت آن تلاش نمی‌کنند. آنچه قرآن به آن اولویت داده، از آن غفلت می‌کنند و آنچه را قرآن به آن اولویت نداده در اولویت قرار می‌دهند و به اموری که قرآن به آن اهتمام ورزیده اهمیت نمی‌دهند و این مشکل در جامعه امروزی اسلامی ما به حدی رسیده که ما قرآن را تنها به عنوان تبرک با خود حمل می‌کنیم و خبری از مطالعه و تأمل و تدبر در آیات آن وجود ندارد.
البته مسئولان نیز در رابطه با محاسبه سرانه مطالعه کتاب، مطالعه قرآن را جدا کرده‌اند و درباره آمار 79 دقیقه‌ای سرانه خواندن کتاب عنوان می‌کنند که سرانه مطالعه کتاب 18 دقیقه و 47 ثانیه، سرانه مطالعه قرآن و ادعیه 20 دقیقه و بقیه نیز مربوط به نشریات، روزنامه‌ها و سایر مطالعات در فضای مجازی است که در این گزارش نظرات کارشناسان و صاحبنظران در رابطه با راهکارهای افزایش میزان مطالعات قرآنی و چرایی لحاظ نشدن میزان مطالعات قرآنی در سرانه مطالعه کتاب را جویا شده‌ایم.
تحول در تدوین منابع دینی؛ راهکاری برای افزایش مطالعات قرآنی
حجت‌الاسلام و المسلمین عیسی عیسی‌زاده، مدیر گروه فرهنگ‌نامه‌های قرآنی مرکز فرهنگ و معارف قرآن به عنوان کارشناس قرآنی با اشاره به جایگاه قرآن در اداره زندگی فردی و اجتماعی گفت: برای اینکه جامعه ایده‌آل داشته باشیم باید این جامعه، اطلاعات و منابع مطالعاتی خود را از منابع قرآنی دریافت کند تا بتواند یک زندگی ایده‌آل آرمانی از نظر قرآن داشته باشد.
وی با تأکید بر ضرورت وجود مطالعات قرآنی در زندگی روزمره افزود: در این زمینه مهم آن است که تا چه حد زمینه مطالعات قرآنی فراهم شده است و چه راهکار عملی پیش پای جامعه گذاشته شده تا میزان مطالعات قرآنی که شامل قرآن و حدیث است ارتقاء یابد.
این کارشناس با اشاره به راهکارهای افزایش میزان مطالعات قرآنی، اظهار کرد: تحول در منابع و متون دینی از جمله راهکارهای مهم در این زمینه به شمار می‌آید و تحول در شیوه‌های تدوین منابع دینی برای سنین و اقشار مختلف باید متفاوت باشد تا عموم مردم را جذب کند و با این روش نور قرآن بیش از پیش در جامعه روشن‌تر شود که این امر نیازمند همت جدی مسئولان مربوط است.
عیسی‌زاده، تبلیغ و اطلاع‌رسانی صحیح را یکی از راهکارهای مهم در زمینه مطالعات قرآنی دانست و عنوان کرد: منابع قرآنی باید در کتابخانه‌ها و مکان‌های عمومی همچون ایستگاه‌های اتوبوس و پارک‌ها قرار گیرد تا مردم از وجود و نحوه استفاده از آنها مطلع شوند که در این زمینه رسانه ملی نیز باید سرمایه‌گذاری کند.
ضرورت تدوین جزوه‌های کوچک از معانی و مفاهیم قرآن
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدکاظم ارفع، مترجم قرآن کریم و نهج‌البلاغه در این باره با اشاره به نقش قرآن کریم در زندگی فردی و اجتماعی گفت: گرایش به قرآن مجید که کتاب آسمانی مسلمانان است به هر شکل در زندگی خانوادگی و روزمره ما نورآفرین و نقش‌آفرین است؛ از این رو علاوه بر اینکه روخوانی و تلاوت قرآن باید وجود داشته باشد، باید نسل جوان را به خواندن قرآن با لحنی زیبا تشویق کرد تا آنها با تقلید از قرّاء با صوت زیبا، خود به طور مستقل این کتاب را تلاوت کنند.
وی با تأکید بر توجه به مفاهیم، تفسیر، تأویل و تدبر در قرآن کریم، افزود: اگر کسی حافظ کل قرآن باشد، ولی ترجمه و مفاهیم آیات را نداند یا از شأن نزول آیات و تفاسیر بی‌اطلاع باشد، مطالعه قرآن برایش چندان کارساز و نقش‌آفرین نخواهد بود؛ هر چند قرآن سبب نورانیت فرد می‌شود، ولی کاربرد اساسی‌اش را ندارد.
این مترجم قرآن با بیان اینکه قرآن کریم دانشگاهی برای تربیت بشریت است، اظهار کرد: باید آموزه‌های قرآنی و آیات آن به صورت کاربردی در زندگی فردی و اجتماعی مردم نمود داشته باشد.
وی در پاسخ به این سئوال که آیا قرائت صرف قرآن و توجه نکردن به مفاهیم آن در سرانه مطالعات قرآنی باید لحاظ شود یا خیر، گفت: قرائت قرآن باید در سرانه مطالعات قرآنی لحاظ شود؛ از این نظر که مفاهیم قرآن به تنهایی نمی‌تواند کافی باشد، حتی اطلاع داشتن و باور کردن اینکه این آیات چه می‌گویند کافی نیست.
حجت‌الاسلام ارفع در ادامه، راهکارهای افزایش میزان مطالعات قرآنی را مورد اشاره قرار داد و گفت: مفاهیم و تفاسیر قرآن باید به صورت جزوه‌های کوچک در اختیار علاقه‌مندان و به ویژه سنین پایین و مقطع ابتدایی قرار گیرد تا آنها با رغبت بیشتری به خواندن و تلاوت قرآن و توجه به مفاهیم آن، قرآن را مطالعه کنند.
وی با اشاره به وظیفه مسئولان در زمینه ارتقای میزان سرانه مطالعات قرآنی بیان کرد: مسئولان باید در این حوزه به سرمایه‌گذاری بپردازند و برای توسعه و ارتقای این موضوع مهم وقت صرف کنند؛ یعنی صرف تشکیل دادن جلسات در این زمینه، اوضاع بهبود پیدا نمی‌کند.
نیازسنجی مخاطبان در تدوین کتب؛ عامل توسعه مطالعات قرآنی
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم نیز قرائت قرآن و مطالعه ادعیه را یکی از نیازهای انسان دانست و افزود: انسان باید رابطه خود را با خدا حفظ کند و در همین راستا خداوند در قرآن کریم می‌فرماید که بندگان با قرائت کلام‌الله مجید به این اقدام مبادرت کنند.
وی با بیان این مطلب ادامه داد: قرائت با این نیت و نگاه به عقیده مسئولان فرهنگی کشورمان جزء مطالعه به شمار نمی‌آید. بر این اساس تدبر و تفکر در مفهوم آیات قرآن جزء مطالعه به شمار خواهد آمد.
حجت‌الاسلام یوسفی‌مقدم در ادامه این مطلب با اظهار اینکه باید مطالعه و قرائت قرآن و ادعیه را نیز جزء مطالعات روزمره به شمار آوریم و آن را در سرانه مطالعات کشور لحاظ کنیم، افزود: مطالعاتی که در حوزه قرآن کریم طی دوران قدیم انجام می‌شد از قوت چندانی برخوردار نبود، ولی اکنون اوضاع تغییر کرده است.
وی با اشاره به افزایش سطح سواد مردم کشورمان نسبت به سال‌های پیش از انقلاب گفت: با توجه به این موضوع، مردم کمتر قادر به مطالعه و تدبر در معانی و مفاهیم والای این کتاب آسمانی بودند که اکنون و طی سال‌های اخیر، این روند رو به رشد بوده است.
به گفته این کارشناس قرآنی، یکی از راه‌های گسترش این نوع مطالعات پرداختن به نیازهای مخاطبان در این حوزه است. به این معنی که فعالان عرصه قرآنی در نگارش آثار قرآنی، تفاسیر و شرح ترجمه‌ها به نیاز مخاطبان توجه بیشتری کنند تا این روند سیر صعودی پیدا کند.
حجت‌الاسلام یوسفی‌مقدم همچنین به تدوین متون پژوهشی و آموزشی در این رابطه اشاره کرد و گفت: اگر نیازهای مخاطبان مورد توجه و شناسایی قرار گیرد، به قطع و یقین می‌تواند در رشد و ارتقای مطالعات قرآنی مردم تأثیر شگرفی داشته باشد.
رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم در ادامه بیان راهکارهای افزایش سطح مطالعات قرآنی اظهار کرد: توجه دادن جامعه به اهمیت مطالعات قرآنی از دیگر راهکارها به شمار می‌آید که این اقدام در انس بیشتر مردم با قرآن کریم و قرآنی کردن زندگی مردم این جامعه اسلامی راهگشا است.
ارتقای مطالعه قرآن با اهداء و تجلیل از کتابخوانان برتر حوزه علوم قرآنی
علی شجاعی‌صائین، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب در این زمینه گفت: در حال حاضر باید وضعیت مطالعات قرآنی نسبت به گذشته مطلوب‌تر باشد؛ چرا که برنامه‌های مطالعاتی که در دانشگاه‌ها، مراکز علمی و آموزشی، دینی و مساجد گنجانده می‌شود نسبت به گذشته افزایش چشمگیری یافته است و این می‌تواند در میزان مطالعات قرآنی اثرگذار باشد.
شجاعی‌صائین در پاسخ به این سؤال که در سرانه مطالعه باید روخوانی یا مفاهیم و تفاسیر قرآن در نظر گرفته شود یا خیر، اظهار کرد: باید هر دو بخش را لحاظ کنیم؛ چرا که هر دو دارای اهمیت است.
مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب در ادامه این مطلب تصریح کرد: درست است که مطالعه روخوانی قرآن دارای قداست معنوی و ثواب است و ارتباط معنوی برقرار می‌شود، ولی در این نوع از مطالعه، هر صفحه‌ای که خوانده می‌شود بر دانش مخاطب می‌افزاید.
وی، روخوانی قرآن را مقدمه دریافت مفاهیم از کلام الهی دانست و ادامه داد: از سوی دیگر مطالعات دریافتی و تفسیری نیز باید لحاظ شود؛ چرا که مطالعه چنین آثاری از روخوانی مهمتر است.
مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب با اشاره به روش‌ها و راهکارهای محاسبه این نوع مطالعه در سرانه مطالعات کشور بیان کرد: این امر تکنیک‌های خاص خود را دارد و با انجام نظرسنجی‌هایی که توسط کارشناسان برنامه‌ریزی گرفته می‌شود می‌توان در میزان مطالعات قرآنی تاثیر گذاشت. نکته مهم آن است که باید جامعه نمونه درست انتخاب شود.
وی در همین راستا از اقداماتی که به منظور گسترش کتابخوانی در کشور و طی سال انجام می‌شود، به عنوان راهکارهایی برای توسعه مطالعه قرآن کریم نیز یاد کرد و افزود: یکی از بهترین راه‌ها برای توسعه مطالعات قرآنی، اهدای کتب علوم قرآنی، تفاسیر و قرآن کریم است که در همین راستا و طی سال، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌های متفاوتی را دارد.
قرائت قرآن بدون تدبر و تفکر، مطالعه به شمار نمی‌آید
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلی حسینی، مدیر کل امور استان‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی درباره تعیین آمار مطالعه قرآن اظهار کرد: راه‌حل اساسی برای این مسئله آن است که شاخص‌ها را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهیم، اما این موضوع نیاز به دقت فراوان و برنامه‌ریزی خاص دارد.
وی با اشاره به این مسئله که قرآن و ادعیه را نمی‌توان در سرانه مطالعه به شمار آورد، گفت: 50 درصد از قرائت قرآن که توسط مردم انجام می‌شود، قالب مطالعه ندارد و برداشت مخاطب از قرآن در حین قرائت، آن چنان نیست که در مطالعه وجود دارد.
حجت‌الاسلام حسینی عنوان کرد: قرائت قرآن بدون تدبر و تفکر، مطالعه به شمار نمی‌آید و در واقع اطلاعاتی بر علم فرد افزوده نمی‌شود؛ البته افرادی هستند که به دنبال مطالعه و تدبر در قرآن باشند که به صورت طبیعی این دسته را باید جزء سرانه مطالعه به شمار آورد، اما بخش اعظمی از مردم ما قرائت قرآن را به صورت عرفی انجام می‌دهند.
نماینده سابق مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: راه‌حل اساسی برای این مسئله آن است که شاخص‌ها را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهیم، اما این موضوع نیاز به دقت فراوانی دارد و برنامه‌ریزی خاصی را می‌طلبد، اما در شرایط کنونی که برنامه‌ای برای آن سنجیده نشده، بهتر است که مطالعه قرآن از سرانه مطالعه حذف شود.
شاخص علمی در زمینه میزان مطالعه به ازای هر فرد ارائه می‌کنیم
منصور واعظی، دبیرکل نهاد کتابحانه‌های عمومی کشور نیز در این زمینه اظهار کرد: درصدد هستیم تا یک شاخص علمی در زمینه میزان مطالعه به ازای هر فرد ایرانی در هر سال ارائه کنیم و در نخستین تلاش‌ها در این راستا باید بگویم که سرانه مطالعه کتاب به ازای هر فرد ایرانی 18 دقیقه و سرانه مطالعه سایر خواندنی‌ها اعم از روزنامه، مجله و نشریات و مطالب موجود در فضای مجازی بیشتر از 70 دقیقه است.
وی گفت: در زمینه بیان شاخص‌های فرهنگی مطالعه نباید تنها به کتابخوانی محدود باشیم، بلکه هر مطلب خواندنی باید در اعلام آمار سرانه مطالعه قرار بگیرد؛ بنابراین نشریات، روزنامه‌ها، قرآن و ادعیه مذهبی نیز جزئی از این آمار محسوب می‌شوند.
واعظی تصریح کرد: در اجرای مدل سنجش فرهنگ عمومی ابتدا از یک سنجش 500تایی در سال 87 شروع کردیم و اکنون این رقم را به 17 هزار نفر رسانده‌ایم که ضریب خطا را از 5/4 درصد به 5/1 درصد تقیل داده‌ایم و باید بگویم که بز اساس مدل سنجش فرهنگ عمومی در زمینه مطالعه سرانه به ازای هر فرد 79 دقیقه است.
دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور ادامه داد: از این میزان 50 درصد را مردم ایران صرف خواندن قرآن و ادعیه مذهبی می‌کنند و باقی نیز علاوه بر کتاب، صرف خواندن روزنامه و نشریات می‌شود.
با توجه به نظرات کارشناسان در رابطه با راهکارهای افزایش میزان مطالعات قرآنی و چرایی محاسبه نشدن مطالعات قرآنی در سرانه مطالعه کتاب، باید گفت که بیشتر کارشناسان بر این نکته تأکید دارند که باید مطالعات قرآن در سرانه مطالعه کتاب لحاظ شود، هر چند برخی معتقد هستند قرائت صرف در این آمار نمی‌گنجد و باید در صورت محاسبه، مطالعات معرفتی قرآن مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد.
از سوی دیگر کارشناسان معتقد هستند، هر چند بعد از انقلاب اسلامی ایران، روند مطالعه و نشر کتاب دچار تحول عظیم شده است، ولی آمار سرانه مطالعه به هیچ عنوان با فرهنگ عظیم و غنی و جهانی اسلام، ایران و آرمان‌ها و اهداف بلند انقلاب سازگار نیست و باید راهکارهای اصولی به کار گرفته شود و مسئولان مربوط در این راستا برنامه‌ریزی داشته باشند و تنها به ارائه آمار اکتفا نکنند.
در پایان این نکته قابل ذکر است که برای نجات امت اسلامی از تباهی و عقب‌ماندگی و فروپاشی، هیچ راهی غیر از بازگشت به قرآن وجود ندارد. باید راه را از قرآن پرسید و راه هدایت را در آن جست، زیرا هدایت و امامت قرآن برای انسان کفایت می‌کند. با توجه به این ضرورت‌ها، راهکارهای ارائه شده توسط کارشناسان و صاحبنظران قرآنی می‌تواند مسئولان و مدیران را در ارائه برنامه‌ای برای افزایش میزان مطالعات به ویژه مطالعات قرآنی یاری دهد و رهنمون باشد.
