علاقه‌مندانی که تاکنون به هر دلیلی نتوانسته‌اند در این رویداد فرهنگی حضور پیدا کنند، فقط تا ساعت 21 امشب فرصت دارند. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به‌عنوان یکی از پربازدیدترین نمایشگاه‌های فرهنگی کشور، در حالی امسال بیست‌و‌ششمین دوره برگزاری خود را پشت سر می‌گذارد که طی این سال‌ها افت و خیزها، آزمون و خطاها و فراز و فرود‌های بسیاری را تجربه کرده است. علاوه بر اینها تعداد ناشران داخلی و خارجی از یک طرف و تعداد کشورهای شرکت‌کننده نیز کم و زیاد شده است. همچنین تعداد عناوین کتاب‌ها هم افت‌وخیز زیادی داشته است. سابقه شکل‌گیری این رخداد در کشور ما به آبان ماه سال1366 باز می‌گردد و اساسا تجربه برپایی نمایشگاه‌های کتاب به‌خصوص در ابعاد بین‌المللی مختص سال‌های پس از پیروزی انقلاب است. ازجمله تجربه‌های این مقوله در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی برگزاری نمایشگاه کتاب از سوی انتشارات امیرکبیر در سال1336 در دانشگاه تهران، نمایشگاه اختصاصی شاهنامه چاپ انتشارات امیرکبیر باز هم در دانشگاه تهران، نمایشگاه کتاب در پارک شهر تهران در ابعادی محدود و سرانجام برپایی نمایشگاه کتاب از سوی ناشران مقابل دانشگاه تهران در محل بازارچه کتاب در سال1355 است. اما بعد از پیروزی انقلاب از سال1361 تا 1365 چندین دوره نمایشگاه کتاب در ایام دهه‌فجر در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر و موزه هنرهای معاصر برگزارشد که در واقع این نمایشگاه‌ها سنگ بنای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود.
جالب است بدانید نخستین دوره نمایشگاه کتاب تهران، با حضور آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس‌جمهور وقت) 14آبان سال1366 در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران گشایش یافت. در بخش خارجی 19 کشور جهان به همراه سه سازمان بین‌المللی شرکت داشتند و شرکت‌کنندگان بخش خصوصی شامل 196 مؤسسه انتشاراتی بودند. 59درصد کتاب‌های شرکت‌داده شده متعلق به سه کشور انگلیس، آمریکا و لبنان بود که انگلیس با 44 ناشر، آمریکا با 15 ناشر و لبنان با 39 ناشر در این نمایشگاه حضور داشتند. همچنین بیش از 200 نشر داخلی در این نمایشگاه بالغ بر هشت‌هزار عنوان کتاب را به نمایش گذاشتند.
این نمایشگاه نخستین و آخرین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود که در آبان ماه برگزار شد و از نمایشگاه دوم تا به امروز تمامی نمایشگاه‌های کتاب تهران در اردیبهشت ماه کار خود را آغاز کرده‌اند. البته طی این دوران تعداد کتاب‌ها و ناشران داخلی در مسیر افزایش گام برداشته‌اند، به‌طوری که برای نخستین‌بار در هفتمین دوره برگزاری این نمایشگاه، تعداد ناشران داخلی از تعداد ناشران خارجی شرکت‌کننده در نمایشگاه بیشتر شد. علاوه بر اینها با گذشت زمان و برگزاری چند دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب، این نمایشگاه به سمت تخصصی‌تر شدن پیش رفت و به تدریج بخش‌های کودک و نوجوان، آموزشی، دانشگاهی و عمومی از یکدیگر تفکیک شدند. در بخش خارجی نیز ناشران لاتین و عرب در بخش‌های جداگانه‌ای به عرضه کتاب‌های خود پرداختند. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، تاکنون 10 نفر را به‌عنوان رئیس به خود دیده است. در این گزارش مروری کوتاه بر 26 دوره برگزاری این رویداد فرهنگی خواهیم داشت.
1 - نخستین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال۱۳۶۶ در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران (در انتهای بزرگراه چمران) برگزار شد. در نخستین دوره این رویداد فرهنگی، ناشران داخلی و خارجی با به نمایش گذاشتن جدیدترین آثار منتشر شده از چهار کشور ایران، آمریکا، انگلیس و لبنان در این نمایشگاه شرکت کردند. در نمایشگاه اول، 59 درصد کتاب‌ها از ناشران خارجی و 41 درصد، حاصل کار ناشران داخلی بود. در این دوره از نمایشگاه کتاب، 200 ناشر داخلی، 22 کشور خارجی و 196 ناشر خارجی شرکت کرده بودند و 26 هزار عنوان کتاب داخلی و هشت‌هزار عنوان کتاب خارجی عرضه شد.
2 - در دومین سال برگزاری نمایشگاه کتاب 250 ناشر داخلی با 10 هزار عنوان کتاب و نزدیک به ۳۳۰ ناشر خارجی از ۲۹ کشور جهان، در حدود ۲۲ هزار عنوان کتاب در شاخه‌های مختلف علوم عرضه کرده بودند؛ این در حالی است که در این دوره از نمایشگاه کتاب 25 کشور، بیشتر از دوره قبل در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کرده بودند. دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هفدهم اردیبهشت 1368 همزمان با عید سعید فطر در تهران افتتاح شد. در این نمایشگاه بالغ بر 250 ناشر ایرانی و 330 ناشر خارجی از 29 کشور جهان حضور داشتند. ناشران داخلی 10 هزار و ناشران خارجی 28 هزار عنوان کتاب را در معرض دید و استفاده مخاطبان قرار دادند. برگزاری دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مصادف بود با ایام انتشار کتاب موهن آیات شیطانی. لذا صدور فتوای تاریخی امام خمینی(ره) این توهم را به‌وجود آورده بود که نمایشگاه از سوی ناشران اروپایی و آمریکایی تحریم می‌شود، در حالی که آمار رشد کمی دومین نمایشگاه، خلاف این نظر را به اثبات رساند. در میان ناشران خارجی، کشورهای عربی و اسلامی حضور فعال‌تری داشتند.
3 - سومین نمایشگاه نیز بعد از پایان دفاع مقدس در سال69 برگزار شد، که ۳۴۱ ناشر داخلی و ۳۰۵ ناشر خارجی، ۲۸ هزار عنوان کتاب را به علاقه‌مندان عرضه داشتند. در میان کشورهای خارجی شرکت‌کننده در این نمایشگاه، بیشترین مساحت را انگلیس با هفت ناشر و آمریکا با ۲۱ ناشر در اختیار داشتند و با ارائه مجموعا ۱۳هزار عنوان کتاب، نزدیک به 25درصد از کل کتاب‌های خارجی که بالغ بر ۳۴ هزار عنوان کتاب بود را به خود اختصاص داده بودند. از میان کشورهای اروپای شرقی فقط شوروی با یک ناشر و از کشورهای غربی، علاوه بر انگلیس، فقط دانمارک و هلند در نمایشگاه شرکت کرده بودند.
4 - چهارمین دوره نمایشگاه کتاب در سال1370 با صف‌آرایی 160 ناشر خارجی از کشورهای مسلمان و عرب و 170 ناشر از کشورهای اروپایی و آمریکایی به همراه ناشران داخلی با به نمایش گذاشتن 54هزار عنوان کتاب برگزار شد که در مجموع سهم ناشران داخلی ۱۲هزار عنوان و سهم ناشران خارجی ۴۲ هزار عنوان بود. نکته جالب توجه در این دوره، حجم 12هزار عنوان کتاب ناشران داخلی و اختصاص یافتن 42 هزار عنوان کتاب به ناشران خارجی بود که فضای کل نمایشگاه را به گونه جدی، بین‌المللی نشان می‌داد.
5 - حضور چشمگیر ناشران خارجی نسبت به چهارمین دوره، یکی از بهترین شاخصه‌های پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود که سال71 برگزار شد چرا که در این سال با اضافه شدن 235 ناشر به جمع شرکت‌کنندگان خارجی، تعداد آنها به 565 ناشر از 26 کشور رسید و با همکاری 435 ناشر داخلی که 65 ناشر کتاب‌های کودک و نوجوان را منتشر می‌کردند، حجم عناوین کتاب‌های به‌نمایش گذاشته شده به بیش از 45هزار عنوان رسید.
6 - ششمین نمایشگاه‌بین‌المللی کتــاب تهــران 14 تــا 22اردیبهشت‌ماه سال1372 با شرکت 700 ناشر و با 42هزار عنوان کتاب برپا شد. دراین دوره از برپایی نمایشگاه کتاب، اختصاص یافتن 16هزار عنوان کتاب به زبان عربی و کاهش بیش از سه‌هزار عنوان کتاب از مجموع آثار به‌نمایش درآمده و اضافه شدن بیش از 135 ناشر به جمع ناشران سال گذشته، از مهم‌ترین اتفاقات این دوره از جشن کتاب بود.
7 - نمایشگاه هفتم نیز از 14 تا 23اردیبهشت 73 با حضور 730 ناشر داخلی و 28 هزار عنوان کتاب برگزار شد. در این دوره همچنین 520 ناشر خارجی از 26 کشور جهان با 35 هزار عنوان کتاب در نمایشگاه حاضر بودند. مهم‌ترین و ارزشمندترین حرکت صورت‌گرفته در هفتمین گام از نمایشگاه، جایگزین شدن روش فروش مستقیم به جای سیستم ثبت‌سفارش در فروش کتاب‌های خارجی بود. از دیگر سو 470 ناشر خارجی از 38 کشور 35 هزار عنوان کتاب در نمایشگاه ارائه کردند.
8 - هشتمین نمایشگاه کتاب کمی دیرتر از سال‌های پیش و از 25 اردیبهشت تا چهارخرداد‌ماه 1374 برگزار شد تا تهران شاهد بزرگ ترین رخداد فرهنگی کشور باشد. در آن ایام نمایشگاه در 4سالن متفاوت، با به نمایش درآوردن کتبی از 38 کشور جهان برگزار شد.در این دوره 90 ناشر عرب در کنار 380 ناشر اروپایی و با همراهی 780ناشر داخلی (700 ناشر بزرگسال و 80 ناشر کودک و نوجوان) شکوه نمایش 70هزار عنوان کتاب را خلق کردند.
9 - نهمین نمایشگاه نیز اردیبهشت سال1375 در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد. در بخش خارجی نمایشگاه ۳۴۵ ناشر از ۲۷ کشور جهان (۲۰۵ ناشر لاتین و ۱۴۰ ناشر عرب)، ۴۰هزار عنوان کتاب را به نمایش گذاشتند. در این دوره کاهش حضور 11کشور از جهان در نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شاید یکی از مهم‌ترین رخدادهای این نمایشگاه بود که در این راستا بیش از 50 ناشر به جمع ناشران عرب افزوده و تقریبا 150 ناشر از جمع ناشران لاتین کاسته شد.
10 - دهمین دوره نمایشگاه کتاب از ششم تا 16 اردیبهشت‌ماه سال76 با حضور 740 ناشر داخلی که 43هزار عنوان کتاب را به نمایشگاه آوردند، برگزار شد. همچنین 360 ناشر خارجی، شامل 260 ناشر لاتین و 100 ناشر عرب، 40هزار عنوان کتاب در نمایشگاه عرضه کردند.
11 - یازدهمین دوره نمایشگاه کتاب، از 29 اردیبهشت تا ششم خردادماه سال77 برگزار شد. هزار و 200 ناشر داخلی که 237 ناشر آنها شهرستانی بودند، با 42 هزار عنوان کتاب به نمایشگاه یازدهم آمدند. از دیگر سو 344 ناشر خارجی از 23 کشور به نمایشگاه آمدند و با خودشان 36هزار عنوان کتاب شامل 21 هزار عنوان کتاب لاتین و 15هزار عنوان کتاب عربی آوردند.
12 - سال78 در دوازدهمین دوره برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، تعداد کشورهای شرکت‌کننده به 21 کشور رسید. در بخش لاتین ۱۷۵ ناشر از 10کشور فرانسه، هلند، انگلستان، آمریکا، سوئیس، کانادا، اسپانیا، قبرس، سنگاپور و هند با ۳۱هزار عنوان در ۵۱ غرفه شرکت کردند. بیشترین شرکت‌کننده در این نمایشگاه از انگلستان و آمریکا و کمترین آنها از سنگاپور و اسپانیا بودند. چند ناشر ایرانی نیز در این بخش از نمایشگاه شرکت کرده بودند. در بخش ناشران عرب ۱۱۰ ناشر از 11کشور با ۲۰ هزار عنوان کتاب حضور داشتند. در این دوره از نمایشگاه شش سیاست اصلی در برگزاری نمایشگاه توسط هیأت رئیسه اعلام شد که شامل موارد ذیل بود: 1- رعایت صرفه‌جویی 2- حفظ شور و نشاط نمایشگاه 3- کم‌کردن نقش ارز 4- ارتقای کیفیت نمایشگاه 5- اهتمام در واگذاری بخش‌هایی از نمایشگاه 6- تسهیل در گردش کار نمایشگاه.
13 - نمایشگاه سیزدهم از 14تا 24اردیبهشت ماه سال79 با حضور هزار و 185 ناشر داخلی و ۴۳۰ ناشر خارجی، ۲۷۰ ناشر در بخش لاتین و ۱۶۰ ناشر در بخش کشورهای عربی، آثار خود را ارائه دادند. ناشران ۳۵ کشور جهان به نمایشگاه آمدند که از این میان شرکت ناشران آلمانی، با ۱۵ ناشر قابل توجه بود. در این دوره تعداد کتاب‌های لاتین به ۵۰ هزار عنوان رسید.
14 - چهاردهمین نمایشگاه کتاب تهران از 18 تا 28 اردیبهشت‌ماه سال80 برگزار شد. در این دوره هزار و 460 ناشر داخلی 65 هزار عنوان کتاب و ۴۸۰ ناشر عرب و لاتین از ۲۲ کشور کتاب‌های خود را به نمایش گذاشتند. در این نمایشگاه در بخش لاتین ۳۰۰ ناشر از کشورهای انگلستان، هلند، آمریکا، اسپانیا، ترکیه، سوئیس، هند، کانادا، فرانسه، آلمان و ایتالیا شرکت داشتند. در بخش کتب عربی، ۱۸۰ ناشر شرکت کردند.
15 - نمایشگاه پانزدهم از 11تا 20اردیبهشت‌ماه 81 در ماه محرم برگزار شد. در این دوره هزار و 825 ناشر داخلی به نمایشگاه آمدند که شامل 202 ناشر کودک و نوجوان، 371 ناشر کمک‌درسی و آموزشی و 382 ناشر شهرستانی بودند. این ناشران 76 هزار عنوان کتاب را در نمایشگاه عرضه کردند. همچنین 600 ناشر از 35 کشور جهان، 65هزار عنوان کتاب را به نمایشگاه کتاب آوردند. اطلاع‌رسانی کتب و ناشران، امکان جست‌وجو، خبر‌رسانی به‌روز در نمایشگاه، به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، امکان دریافت نظرات و پیشنهادات عموم مردم از طریق پست الکترونیکی روی پایگاه (www. tibf. co. ir) در تمام مدت برگزاری نمایشگاه و پس از آن در تمام طول سال دایر بود.
16 - شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، همزمان با دهمین جشنواره مطبوعات، با شعار کتاب، کودک و خانواده از ۱۴ لغایت ۲۴اردیبهشت ماه سال82 در محل دائمی نمایشگاه‌ها برپاشد. در این دوره تعداد ۱۲۰ هزار عنوان کتاب در نمایشگاه عرضه شد که از این تعداد ۱۵ هزار عنوان کتاب‌های چاپ اول داخلی و فارسی و ۵۰هزار عنوان کتاب‌های عربی و لاتین بوده است. در این دوره علاوه بر نمایش کتب در بخش‌های فارسی، لاتین و عربی همچون سال‌های گذشته فعالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای در قالب فعالیت‌های جنبی نمایشگاه، برنامه‌ریزی و در بخش‌های مختلف اجرا شد.
17 - هفدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب با شعار بخـوان در میدان مرکزی محل دائـمی نمـایـشگـاه‌هـای بین‌المللی در تهران گشایش یافت. این نمایشگاه در چهار بخش ناشران داخلی، ناشـران خـارجـی، بخش کودک و نوجوان و برنامههای جنبی برپا شد. ناشران داخلی تمام آثار منتشـر شـده خود، از سال1378 تا 1382 را که شامل بیش از 131 هزار و 366 عنـوان کتـاب بود، در این نمایشگاه عرضه کردند. تعداد کتاب‌های نـاشـران خـارجـی در نمایشگاه کتاب تهران117 هزار عنوان بود که 56هزار عنوان از این کتاب‌ها از سـال2001 به بعد به چاپ رسیده بود.
18 - در هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از روز 14اردیبهشت ماه1384 آغاز شد، دو هزار و 750 ناشر داخلی و خارجی، بیش از 222 هزار عنوان کتاب در موضوعات مختلف را عرضه کردند. در بخش بین‌الملل نیز 756 ناشر از 51 کشور جهان، 126 هزار عنوان کتاب مربوط به سال‌های2004 و 2005 میلادی را به نمایش گذاشتند.
19 - نوزدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز 13اردیبهشت ماه سال85 در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران افتتاح شد. در این نمایشگاه در بخش داخلی هزار و 809 ناشر به عرضه محصولات فرهنگی خود پرداختند. همچنین 925 ناشر از 66 کشور در دو بخش ارزی و ریالی به عرضه آثار خود پرداختند.
20 - بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با مشارکت 740 ناشر با 150 هزار عنوان کتاب در موضوعات مختلف سال 86 برگزار شد و برای نخستین‌بار، ناشران عمومی کنار هم در یک سالن در مصلای بزرگ تهران قرار گرفتند. همچنین با حذف یارانه کتاب‌های عربی و بخش عظیمی از کتاب‌های لاتین، زمینه رقابت سالم میان ناشران ایرانی و غیر ایرانی را فراهم شد.
21 - بیست‌و‌یکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در سال۱۳۸۷ که با نام «نوآوری در شکوفایی» بود برگزار شد. در این دوره از نمایشگاه که باز هم در مصلای امام‌خمینی(ره) برگزار میشد، هزار و 986 ناشر داخلی، 200 هزار عنوان کتاب و 780 ناشر خارجی از 75 کشور 150 هزار عنوان کتاب عرضه کردند.
22 - بیست‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طی روزهای ۱۶ تا ۲۶ اردیبهشت۱۳۸۸ در مکان مصلای تهران برگزار شد. این سومین دوره از نمایشگاه کتاب تهران بود که در این مکان برگزار شد. در این دوره از نمایشگاه هزار و 982 ناشر ایرانی و ۱۷۰۰ ناشر خارجی از ۷۸ کشور جهان شرکت داشتند.
23 - بیست‌و‌سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز طی روزهای ۱۵ تا ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۹ برگزار شد. در این نمایشگاه حدود هزار و 129 ناشر داخلی و ۹۸۰ ناشر خارجی از ۸۰ کشور جهان شرکت داشتند. بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران ازجمله بخش‌های جذابی بود که همانند هر دوره با استقبال قابل توجه دانشجویان و پژوهندگان علم و دانش مواجه شد.
24 - بیست‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طی روزهای ۱۴ الی ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۰ در مکان مصلای تهران برگزار شد. در این دوره از نمایشگاه دوهزار و 338 ناشر داخلی با ۲۰۸ هزار عنوان کتاب و هزار و 614 ناشر خارجی با ۱۹۶ هزار و ۲۰۰ عنوان کتاب از ۶۷ کشور جهان در این رویداد بین‌المللی حضور فعالی داشتند.
25 - بـیـست‌و‌پـنـجـمـیـن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طی روزهای ۱۳ الی ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۱ در مصلای تهران با شعار «ربع قرن جهاد فرهنگی» برگزار شد. در این دوره از نمایشگاه 24 پوستر از دوره‌های قبل به نمایش گذاشته شده بود.تعداد ناشران داخلی شرکت کننده در این نمایشگاه هزار و 396 ناشر با 207 هزار و 170 عنوان کتاب بود. در بخش بین‌الملل هزار و 600 عنوان کتاب در بخش ارزی، 85هزار عنوان کتاب ،در بخش ریالی، 10 هزار عنوان کتاب در سالن کشورها و 15هزار عنوان کتاب، در بازار جهانی کتاب و نشر الکترونیک عرضه شد که در مجموع، 136هزار و 600 عنوان کتاب خارجی در این دوره عرضه شدند.
26 - بیســـت‌و‌ششمــین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز امسال در مصلای امام خمینی(ره) از 11اردیبهشت ماه تا امروز برگزار می‌شود. براساس آمار اعلام شده از سوی دبیرخانه نمایشگاه، در این دوره از نمایشگاه دوهزار و 545 ناشر داخلی با 220هزار عنوان کتاب و یک هزار و 600 واحد صنفی از 77 کشور جهان حضور دارند. کشورهای آلمان، چین، ژاپن، عمان، کره، آذربایجان، ونزوئلا، روسیه، مکزیک، ترکیه، کویت، قزاقستان، بلژیک، ترکمنستان، آمریکا، کانادا، افغانستان، اسپانیا، لهستان، هند و... ازجمله شرکت‌کنندگان خارجی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هستند.
یکی از ویژگی‌های امسال نمایشگاه کتاب تهران، اختصاص فضای بسیار مناسب به ناشران بخش بین‌الملل در ضلع جنوبی خیابان شهید بهشتی است. در این بخش از نمایشگاه سه سالن برای عرضه کتاب‌های عربی و لاتین و نیز حضور کشورهای مهمان این دوره برپا شده است. این قسمت از نمایشگاه همانند سال‌های گذشته به بخش‌های «لاتین» و «عرب» تقسیم شده‌اند و در واقع ناشران در دو بخش «سالن ریالی لاتین» و «سالن ریالی عرب» حضور دارند.
