اما به تبع حوزه های فرهنگی با نمودهای مختلفی دیده می‌شود.
به گزارش خبرنگار مهر در یزد، یکی از مراسم‌های عزاداری که با وسعت زیادی در نقاط مختلف ایران و با تاثیر از شرایط فرهنگی و اقلیمی خاص آن مناطق، به اجرا درمی‌آید، مراسم نخل برداری یا نخل گردانی است که با مفهوم تشییع پیکر مقدس سید الشهدا (ع) در روز عاشورا برپا می‌شود.
به نظر می‌رسد عمومیت این مراسم و شهرت نخل در سراسر ایران از سایر رسوم و نشانه ها بیشتر است و با توجه به مشاهدات و مطالعات می توان گفت که در اغلب نقاط ایران مردم یا نخل دارند و یا آن را می شناسند.
حتی وسعت حضور و اجرای این آیین، مرزهای ایران را درنوردیده و به وسعت جهان و فرهنگ مسلمانان شیعه برگزار می شود به عنوان نمونه در کشورهایی همچون جزایر کارائیب، پاکستان و در هندوستان به شکل تعزیره نمود می‌یابد.
مراسمی مشابه نخل گردانی در پاکستان
تعزیره تا حدودی شبیه نخل کشور ماست که آن را به زیباترین شکل تزئین می کنند و در شهرها می گردانند و مرم به دنبال آن به عزاداری می پردازند و در نهایت در ظهر عاشورا این تعزیرها را به دریا و رودخانه می اندازند و اعتقاد دارند زمانی که آنها بر اثر برخورد با آب متلاشی می شوند، روح امام حسین (ع) به آسمان صعود می‌کند.
در کشور خودمان اصلی ترین مراکز برگزاری این رسم باشکوه و پررمز و راز به طور عمده در شهرها و آبادی‌های اطراف کویر مرکز ایران به چشم می‌خورد یعنی از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان، نایین و ... و در بین این مناطق، بیشترین، گسترده ترین و شاخص ترین نخلها در استان یزد، متمرکز هستند به گونه ای که می‌توان گفت، هیچ آبادی نیست که یک یا چند نخل امام حسین (ع) در آن یافت نشود.
مراسم نخل برداری از ویژگی های منحصر به فرد مراسم محرم و عزاداری در یزد محسوب می‌شود که با همکاری و همیاری گوناگون اهالی در تمام مراحل مراسم، از کمک مالی و تهیه چوب و دیگر وسایل آن گرفته تا کمک در تزئین و عَلَم کردن آن و حمل آن در روز عاشورا و ... برگزار می شود و جالب اینکه در برخی موارد، زرتشتیان یزد نیز در ساختن نخلها، همیاری و همکاری دارند زیرا آنها نسبت به حضرت سیدالشهدا (ع) احترام و ارادت خاصی قائل هستند.
در گذشته مراسم آذین بندی و آماده کردن نخلها برای ایام عزاداری ماه محرم با یک فراخوان، بسیج همگانی اهل محل و یا آبادی صورت می‌گرفت.
رسم سنتی بر این شکل بود که وقتی می خواستند نخلها را برای انجام مراسم محرم و عاشورای حسینی آماده کنند، چند روز پیش از فرارسیدن محرم، آیین هایی برای گردآوری کمکهای گوناگون از مردم انجام می شد و مردم نیز از یک تکه ریسمان گرفته تا پارچه های الوان، چراغ ها، آیینه ها، خنجرها، دشنه ها، پیاله زنگوله ها، سپرها و دیگر زیورآلات را برای آذین بندی هرچه باشکوه تر نخل به میدانهای محل تحویل می دادند.
حتی در برخی موارد درختانی به این منظور وقف می‌شدند تا در زمان کهنسالی درخت از چوب آن برای مرمت نخل استفاده شود.
یکی از کارشناسان فرهنگی و پژوهشگر ادبیات شفاهی و فرهنگ عامه در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: نخل یک سازه چوبی است که قسمت جلو و عقب آن از قطعات کوچک چوب به شکل نخلی بزرگ و شبکه شبکه ساخته شده و وسط آن با چوب اسکلت بندی شده است و برای پایه های آن، چهار قطعه چوب به صورت عمودی در چهار طرف و برای بلند کردن آن چند قطعه چوب به صورت افقی تعبیه شده است به طوری که برای بستن آن، تعدادی از خدام حسینیه از صبح هشتم محرم دست به کار می‌شوند و آنها بر روی پارچه مشکی و در جلو و عقب آن، خنجر، آیینه های بزرگ و نیز یک سازه چوبی به شکل سرو در جلو و عقب نصب می‌کنند و این کار تا ظهر روز نهم محرم (تاسوعا) ادامه می‌یابد.
محسن خرمشاهی افزود: مردم و عزاداران هر کدام از عناصر به کار برده شده در نخل را نمادی از یک حادثه و متعلق به شخص خاصی در حادثه کربلا می‌دانند.
وی در تشریح برخی از این نمادها عنوان کرد: چوب نخل به عنوان جنازه سیدالشهدا، سیاهپوش کردن به عنوان پارچه سیاه روی جنازه، شمشیر و نیزه‌ها به علامت تیر و نیزه‌های وارد شده بر بدن امام حسین (ع)، سرو نخل به عنوان قد و قامت علی اکبر (ع)، آیینه به عنوان نور وجود مبارک امام حسین(ع)، علمهایی که بر نخل بسته می شود به عنوان علمدار امام حسین(ع)، پارچه‌های زینتی که بر نخل می‌بندند به عنوان حجله حضرت قاسم (ع)، زنگ‌هایی که در قدیم بر آن می‌بستند به عنوان زنگ کاروان امام حسین(ع)، عزادارانی که نخل را بر می‌دارند به عنوان تشییع کنندگان و .... برای مردم شناخته شده است.
خرمشاهی ادامه داد: هر چند امروز نخل‌هایی با این وسعت تزئین کمتر دیده می‌شود و تنها به سیاه پوش کردن و تزئینات ساده بسنده می‌شود اما باز هم نخل بندی و نخل گردانی، آیینی باشکوه است که با عظمت خاصی در بین یزدی‌ها برگزار می‌شود و از جمله آیین‌هایی است که کمتر به فراموشی سپرده شده و از همه مهمتر اینکه کمتر دچار تحریف شده است.
وی بیان داشت: نخلها پس از آذین بندی بسیار سنگین تر از آنچه هستند می‌شوند و وزن برخی نخلها نظیر نخل میدان امیرچخماق یزد که از جمله نخل‌های بزرگ استان یزد به شمار می‌رود یا نخل تفت به چندین تن می‌رسد و برای نخل گردانی نیاز به حضور و همکاری شاید صد مرد قوی هیکل است.
بزرگترین نخل استان یزد هم اکنون در شهرستان تفت قرار دارد و هر سال در روز عاشورا جمعیتی میلیونی دراین مراسم شرکت می‌کنند و صدها نفر مردم این نماد عظیم را بر دوش می‌‌کشند و گرد میدان نخل به حرکت در می‌‌آورند.
علاوه بر ارداتمندان استان یزد به مراسم عزاداری امام حسین(ع) بسیاری از توریست‌های کشورهای خارجی و حتی مردم سایر نقاط کشورمان برنامه سفر خود را به نحوی تنظیم می‌کنند که در روز عاشورا در استان یزد باشند زیرا مراسم نخل گردانی را یکی از پرشور ترین مراسم عزاداری امام حسین (ع) می‌دانند.
البته این مراسم در شهرستان‌هایی نظیر تفت، مهریز و یزد بسیار ویژه با شکوه خاصی نسبت به سایر شهرستان ها برگزار می‌شود و جمعیت بسیاری حتی از مرکز استان برای تماشای این مراسم به تفت و مهریز می‌روند.
این فرهنگ و باور مردم استان یزد همچنین مراسم ویژه عزاداری به عنوان یکی از فرهنگ‌های ملی در فهرست آثار معنوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.
گزارشگر: نیره شفیعی پور
