حدود نیمی از مرگ‌های در این دهکده فقیر و دو دهکده مجاور آن ناشی از شکلی نادر از سرطان به نام "مزوتلیوم" است- که ناشی از مواد معدنی است که به فراوانی در این محل یافت می‌شود. مقامات محلی آنقدر در این مورد نگران شده‌اند که برنامه‌ای برای تغییر مکان همه ساکنان در دست انجام دارند.
اومت بالاک، شهردار، گفت: "هدف نابود کردن دهکده قدیمی و دفن کردن در عمق 1.5 متری زمین و کاشتن گیاهان بر روی آن است."
اما دولت ترکیه هنوز در مورد که آیا دهکده توزکوی را زیر خاک دفن و روی آن آسفالت کند، یا صرفا مردم را از آن دور نگهدارد، تصمیمی نگرفته است.
توزکوی، که در رسانه‌ها "دهکده سرطان" نامیده شده است، در سال 2004 منطقه خطرناک اعلام شد و حدود 250 خانوار از آن جا به محل سکونت جدیدی در فاصله 1.6 کیلومتری منتقل شدند.
انتظار می‌رود بقیه جمعیت 2350 نفری هنگام آماده شدن خانه‌های بیشتر نقل مکان داده شوند. دولت برای این نقل مکان سوبسید می‌پردازد.
مزتلیوم- سرطان پوشش صفاقی درون قفسه سینه یا شکم - همچنین در دهکده‌های مجاور ساریهیدری و کاراین نیز به میزان زیادی مشاهده می‌شود.
رئیس اداره مقابله با سرطان وزارت بهداشت ترکیه، مراد تانسر گفت: "شمار موارد مزوتلیوم در توزکوی حدود 600 تا 800 برابر بیشتر از معیارهای جهانی است."
به گفته تانسر حدود 48 درصد از همه مرگ‌ها در این سه دهکده ناشی از مزوتلیوم هستند؛ این ناحیه حدود یک چهارم از 40 تا 60 مورد جدید مزوتلیوم در هر سال را به خود اختصاص می‌دهد.
ارقام رسمی در مورد شمار کلی موارد مرگ و میر ناشی از مزوتلیوم در دسترس نیست،اما تصور بر این است که از دهه 1980 - که این مشکل توجه مقامات را به خود جلب کرد- به علت سرطان مرده باشند.
تصور بر این است که اهالی توزکوی فیبر‌‌های ماده معدنی اریونیت (erionite) را که در سنگ‌ها و رنگ‌های مورد استفاده برای ساختن خانه‌ها و نیز در جاده‌ها و مزارع وجود دارند، استنشاق کرده باشند. به گفته تانسر تنها جابه‌جا کردن انها به مسافت کوتاهی آن طرف‌تر باید خطر سرطان را رفع کند.
اریونیت که در صخره‌های آتشفشانی یافت می‌شود، بوسیله سازمان بین‌المللی پژوهش سرطان در گروه 1 مواد سرطان‌زا قرار گرفته است. این امر بدان معناست که این ماده یقینا باعث سرطان می‌شود؛ سایر مواد سرطان‌زا در این گروه شامل آسبستوز، آرسنیک و توتون می‌شوند.
عزتین باریس،یک استاد بازنشسته که در مورد شیوع مزوتلیوم در این ناحیه تحقیق کرده است، می‌گوید اریونیت در بخش‌های مختلف جهان از جمله ایالت نوادای آمریکا یافت می‌شود.
باریس گفت: "در اغلب کشورها این مواد سرطان‌زا عموما در عمق زیادی زیرزمین قرار دارند. اما در ترکیه خیلی به سطح نزدیک هستند. و مردم سنگ‌های حاوی ارونیت را بر می‌دارند و با آنها خانه می‌سازند."
برخی از کارشناسان به عوامل احتمالی دیگر موثر در این شیوع بالای سرطان اشاره می‌کنند، از جمله آسیب‌پذیری ژنتیکی برخی از روستائیان.
برخی دیگر نیز سبک زندگی ساکنان را هم موقر می‌دانند. محرم سویم، یک کشاورز 44 ساله و پدر سه فرزند می‌گوید: "مردم همه روزشان را در قهوه‌خانه پر از دود سیگار می‌گذرانند."
تنها یک دکتر، یک پرستار و یک ماما در توزکوی وجود دارد. دو گورستان در دهکده وجود دارد که هر دو پر شده‌اند. اکتون گورستان سومی در حال آماده شدن است.
عصمت بیلگن، مادر شش فرزند و مادربزرگ شش نوه می‌گوید: "ما میان شایعه‌های متفاوت و ابهام‌ها گم شده‌ایم. نمی‌دانم به کی باید اعتماد کنیم. خدا بهمان کمک کند."
دولت از مدت‌ها قبل از سال 1999 قصد داشته است که این دهکده را تخریب کند و ساکنانش را تغییر مکان دهد. مضیقه‌های مالی، موانع بوروکراتیک و رشته‌ای از دولت‌های ناپایدار تلاش‌ها برای حل این مشکل را برای سال‌ها به عقب انداخته است.
تاسر گفت دولت هنوز در حال بررسی بهترین گزینه برای تجدید بنای توزکوی و کاهش خطر سرطان است. پارلمان ترکیه نیز کمیته‌ای را مامور بررسی راه‌های حل این مشکل کرده است.
مقامات امیدوارند تا پایان سال 2011 "توزکوی نو" تکمیل شود. روستائیان این منطقه عمدتا از راه کشاورزی، دامداری و کار در یک معدن نمک نزدیک روزگار می‌گذرانند.
توزکوی در 35کیلومتری از نزدیک‌ترین مکان‌هایی قرار داد که توریست‌ها در آن به تماشای تشکیلات سنگی طبیعی می‌روند و در فاصله 50 کیلومتری از اورگوپ و سایر شهرهایی است که صنعت توریسم محلی در آنها متمرکز هستند.
شاهدی در دست نیست که تهدید بهداشتی مشابهی در این محل‌های پرطرفدار که میلیون‌ها سال پیش از گدازه‌های آتشفشانی تشکیل شده‌اند و بعدها به صورت شهرهای زیرزمینی و سایر محل‌های سکونت تمدن‌های اولیه در آمده‌اند، وجود داشته باشد.
توزکوی حدود 1000 خانه دارد، و برخی از بخش‌های آن به صورت شهر ارواح درآمده است. بسیاری از خانه‌ها تنها برای نگهداری حیوانات مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. برخی از آنها هم قفل شده یا به حال خود رها شده‌اند.
احمت بالتا، کاسب 51 ساله، می‌گوید بسیاری از خویشاوندانش در سنین جوانی به علت سرطان مرده‌اند. او گفت: "حقیقت دارد، مردم در نتیجه سرطان در اینجا می‌میرند. پذیرش این قضیه خجالت ندارد. دانشمندان و دولت و رسانه‌ها باید این مسئله را جدی بگیرند."
