همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: حال و هوایی که شور و شعور عزای بر «حسین» (ع) را با مسئولیت اجتماعی و تضمین سلامت جامعه گره می‌زند. راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و تجمعات مذهبی به‌صورت محدود و در فضاهای باز و آزاد برپا می‌شوند و زمان برگزاری برنامه‌های سوگواری نیز به حداقل می‌رسد. ایستگاه‌های صلواتی نیز در معابر پر تردد مناطق از جمله منطقه پرجمعیت ۹ پایتخت به «موکب‌های سلامتی»، با هدف ارائه خدمات مشاوره‌ای و درمانی به عزاداران حسینی، تغییر می‌کنند. این تغییرات را در رویه اجرای مناسک از دیدگاه شهروندان منطقه، کارشناسان حوزه مذهب و جامعه‌شناسی بررسی کرده‌ایم که در گزارش زیر با هم می‌خوانیم ...
پرچم‌های عزای حسین(ع) سر در خانه‌ها برافراشته می‌شوند و پارچه‌های سیاه روی دیوار معابر به نشانه سوگ برسالار شهیدان کشیده می‌شوند. کم‌کم بوی «اسپند» به مشام می‌رسد. اما امسال با شیوع گسترده موج دوم ویروس کرونا، عزاداری ماه‌های «محرم» و «صفر»، به پیروی از تجربه موفق هیئت‌ها در شب‌های «قدر» و روز «عرفه» با تغییراتی توأمان است. مانند «ایستگاه‌های صلواتی» که هر سال تقریبا از جند شب مانده به اول محرم برپا می‌شدند و اکنون داربست موکب‌های سلامتی به جای آنها، محکم متصل می‌شوند. سال گذشته، حدود ۴۰ ایستگاه صلواتی در معابر پر تردد منطقه فعال بودند که از عزاداران و هیئت‌های مذهبی پذیرایی می‌کردند. اما امسال، ۲۰ موکب سلامتی جایشان را پر می‌کنند تا تغییر ماهیت نذرهای محرم را آموزش و نمایش دهند. نذرهایی که بیشتر ماسک، بسته ارزاق و مواد غذایی بسته‌بندی شده‌اند. مهم‌تر اما پزشکان و پرستارانی هستند که با مشارکت اداره سلامت شهرداری منطقه در موکب‌های سلامتی برای ویزیت و مشاوره رایگان به شهروندان مستقر می‌شوند.
- عزاداری متقاوت
«ولی‌الله احمدی»، از هیئت‌داران محله «شمشیری»، در این باره می‌گوید: «هیئت تقریبا ۲۰۰ نفره «قمر بنی‌هاشم» (ع) در محله ما، امسال بیشتر جلسات خود را مجازی و تعدادی را هم در فضای باز برگزار خواهد کرد. نذورات اهالی هم از مدتی قبل جمع‌آوری شده‌اند تا بسته ارزاق ویژه خانواده‌های نیازمند، تهیه شود.» «کاظم نصر» نیز از هیئتی‌های محله «استاد معین» است که از برنامه‌های هیئت حضرت «علی اصغر» (ع) محله‌شان می‌گوید: «قرار است عزاداری‌های هیئت با ماسک، مواد ضد عفونی‌کننده و حفظ فاصله بر پا شود. نذورات هم به‌صورت «مواد غذایی خشک» جمع‌آوری شده تا طی ۵ مرحله توزیع شود.» «محسن دودانگه» از اعضای شورایاری محله «امامزاده عبدالله» (ع) نیز می‌گوید: «سلامتی، ابعاد مختلف جسمی، اجتماعی، روانی و معنوی دارد که عزاداری در محرم و صفر برای شیعیان به‌گونه‌ای تسکین معنوی تلقی می‌شود که امسال این تسکین معنوی به سبب تضمین سلامت جسمی باید با محدودیت‌ها و تدابیری همراه باشد که من نام آن را وجوه‌ای از شعور بر عزای حسین(ع) می‌گذارم. نذر تنها «قیمه» و «زرشک‌پلو» نیست و عزاداری تنها دسته‌رویی و زنجیرزنی نیست. نذر می‌تواند در این شرایط، ماسک یا برپایی موکب‌های سلامتی باشد که هوای اقشار نیازمند را داشته باشیم.»
- شکل‌گیری جامعه مشارکتی در سایه کرونا
کرونا، جهان امروز را هم‌سو با بحران‌هایی درهم تنیده از اقتصاد و سیاست گرفته تا فرهنگ و خانواده قرار داده که بسیاری از نظریه‌پردازان در حوزه‌های مختلف به‌ویژه جامعه‌شناسی، به‌گونه‌ای آن را پایان نظام جاری جهان تحلیل می‌کنند. با این حال، کرونا دستاوردهای تأثیرگذار و مثبتی هم در ایجاد هم‌بستگی و اتحاد حتی در نمونه جهانی داشته است که نمی‌توان از آنها غافل بود. «شیرین امیری»، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی، با بیان این مطالب می‌گوید: «هم‌بستگی که سال‌ها و قرن‌ها، حکومت‌های گوناگون در ایجاد آن میان ملت‌ها تلاش کرده‌اند، اکنون به لطف کرونا ویروس، تا حدودی شکل گرفته است. واقعیت این است که فرمول اتحاد و خودمراقبتی بهداشتی این روزها از برپایی برخی مناسبات اجتماعی و مذهبی مانند برپایی مراسم عزاداری محرم و صفر جلوگیری کرده است. البته به این فرمول باید برگزاری طرح‌های همدلی و تغییر شکل و شمایل نذرهایی محرم به نفع نیازمندان در شرایط رکورد اقتصادی و رشد روزافزون بیکاری را نیز اضافه کرد.» امیری با تأکید بر گرایشات مهرورزی و همدلی‌های ساده در زمان بروز وقایع «تروماتیک اجتماعی و جهانی» ادامه می‌دهد: «با پیوستن افراد به پویش‌های مهربانی مانند نذر ماسک، اهدای بسته‌های خوراکی به جای توزیع غذای گرم ویژه روزهای محرم و صفر، همگی نشان از پذیرش بحران و میل به تغییر شرایط نامناسب ناشی از آن دارد. تقویت بنیه انسجام درست در همین مرحله موجب می‌شود تا دوران پسابحران که در اینجا «پساکرونا» نام دارد نیز در سایه جامعه مشارکتی که پدید آمده است با وضعیت به سامان‌تری پیش رود. بنابراین می‌توان از ایجاد جامعه مشارکتی به سبب همین فعالیت‌های خیرخواهانه و مهربانی‌های ساده به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد غیرمستقیم دوران کرونایی، یاد کرد. این جامعه مشارکتی می‌تواند الگویی برای جوامع در مواقع بحران در نظر گرفته شود.»
- ترویج فرهنگ مهرورزی
حجت‌الاسلام والمسلمین «محمد صدرات»، مسئول اداره تبلیغات اسلامی شهر مرزی «مهران»، با تأکید بر شرایط ویژه برگزاری مراسم عزاداری در دوران کرونایی می‌گوید: «تغییر در شکل نذورات با هدف پیشگیری از شیوع بیماری کرونا و همچنین گسترش فرهنگ مهرورزی، یکی از ضروریات ماه‌های محرم و صفر امسال شده است. بسیاری از مؤمنان و عزاداران می‌توانند نذورات خود را (نذورات بدون صیغه شرعی) به تهیه ماسک‌های بهداشتی و پارچه‌ای، اقلام ضدعفونی، ساخت تونل‌های ضدعفونی برای ورودی هیئت‌ها و جلسات، بسته‌های ارزاق، تأمین هزینه‌های درمان افراد نیازمند، برگزاری جلسات کوتاه آموزشی و بهداشتی در خلال سخنرانی‌ها و عزاداری و تجهیز کادر درمانی بیمارستان‌ها تغییر دهند. این تغییر در شکل نذورات در شرایط پیش آمده، بسیار هم پسندیده است.» حجت‌الاسلام والمسلمین صدرات همچنین ادامه می‌دهد: «آنچه که در این تغییر رویه نذورات باید مورد توجه قرار گیرد، موضوع مجالس عزای بر حسین(ع) است. بخشی از نذوراتی که سنوات گذشته به هیئت‌ها اهدا می‌شد با هدف رونق این مجالس و آشنا کردن هرچه بهتر و بیشتر نسل جوان با فرهنگ حسین(ع) بوده است. پس نباید فراموش کرد که اگر برکت این مجالس نبود، فرهنگ مهرورزی هم توسعه پیدا نمی‌کرد که به موجب آن امروز شاهد بیشترین آمار امدادرسانی مادی و معنوی بین اقشار مختلف جامعه باشیم. با این اوصاف همچنان لازم است بخشی از نذورات صرف برگزاری جلسات عزاداری و عزاداران برای رعایت ضروریات بهداشتی شود تا بیش از پیش در این محافل نهال حب به ائمه اطهار(ع) در دل‌ها کاشته شود.»
نظر شما