حجت‌الاسلام و المسلمین حجت حیدری استاد حوزه و دانشگاه قم در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) با اشاره به نظام آموزشی امام صادق(ع) تصریح کرد: فضای فرهنگی و علمی که امام ایجاد کرد در زمانی بود که حکومت بنی امیه رو به ضعف رفته بوده و بنی عباس در حال افزایش قدرت و بدست آوردن حکومت از دست بنی امیه بود که این فضا فرصتی مناسب برای امام(ع) ایجاد کرد تا به خوبی بتواند فضایی فرهنگی و علمی را به وجود بیاورد.
وی با اشاره به اینکه زمینه این فضای علمی و فرهنگی در زمان امام باقر(ع) به وجود آمده بود افزود: امام صادق(ع) بارها فرموده بود که دوست دارم احادیث من را از پدرم نقل کنید، امام باقر(ع) برای ایجاد فضای علمی و فرهنگی زمینه سازی کرده بودند و بسیاری از شاگردان امام صادق(ع) در زمان پدرشان زمینه تربیت و پرورش معارف الهی را فرا گرفته بودند و حتی می‌توان ریشه این حرکت علمی و فرهنگی را در زمان امام سجاد(ع) جست و جو کرد.
وی در ادامه اضافه کرد: امام سجاد(ع) با نوشتن صحیفه سجادیه در نوع مبارزه خود با طاغوت موج فرهنگی را ایجاد کردند برخلاف مبارزه امام حسین(ع) که به دلیل اقتضای فضای اجتماعی زمان خود به مبارزه مسلحانه با طاغوت پرداختند؛ ایشان با طرح صحیفه سجادیه زمینه اصلی برای به وجود آمدن جامعه‌ای فرهنگی و علمی برای مبارزه با طاغوت را فراهم کردند.
این مدرس حوزه اظهار کرد: اضطراب و تلاطم اجتماعی و فرهنگی که در زمان امام سجاد(ع) ایجاد شده بود دیگر توان مبارزه جهادی و تسلیحاتی را نداشت و برای مبارزه در آن زمان راهی جز فضایی که تلطیف بشود نبود و چه لطافتی بهتر از نیایش با خداوند که ایشان در کتاب خود بیان کرده بود، لذا ریشه حرکت علمی و فرهنگی امام صادق(ع) را در زمان جد بزرگوارشان باید یافت.
وی در تشریح فضای سیاسی دوران امامت امام صادق(ع) ابراز کرد: حکومت بنی امیه به دلیل به وجود آمدن شورش‌‌های متعدد، قتل‌های داخلی، پراکندگی و آشفتگی حکومت و همچنین ناآرامی در خود قبیله بنی امیه به نوعی شکست خورده بود و از طرف دیگر بنی عباس با قیام خود و با نزدیک شدن به امام صادق(ع) و با پوشیدن لباس‌های مشکی رنگ و ایجاد ظاهری خون‌خواهانه برای ظلم‌های بنی‌امیه علیه خاندان پیامبر(ص) در پی مشروعیت بخشیدن به قیام‌های خود بودند.
حجت‌الاسلام حیدری اضافه کرد: با وجود تظاهر بنی عباس امام صادق(ع) هرگز فریب این مسائل را نخورد و با علم به اینکه تمامی شورش‌ها هدفی جز قدرت طلبی ندارند ،حتی پیشنهادهای برخی از آنها مبنی بر بدست گرفتن سکان رهبری را بسیار زیرکانه رد کردند؛ بسیاری از قیام‌هایی که از ایران آغاز می‌شد از قیام‌هایی بودند که چنین پیشنهادی می‌دادند.
این مدرس حوزه در مورد قیام زید و برخورد امام صادق(ع) ابراز کرد: امام(ع) در میان قیام‌های بسیار زیادی در آن زمان تنها قیام زید را تأیید کرد و به دلیل اینکه قصد زید قدرت طلبی و استقلال در تسلط امور نبود و بلکه برعکس امام صاق(ع)می‌دانستند اگر زید پیروز شود رهبری را به امام می‌سپارند، وی را تأیید کرده بود؛ اما از ابتدا امام(ع) پیش بینی شکست آنها را کرده بودند ولی مانع این حرکت نشد و زمانی که زید به شهات رسید امام بسیار متأثر شدند.
وی تأکید کرد: حرکت علمی و فرهنگی امام صادق(ع) اولا باعث شد اساسا عظمت و ارزشمندی علم و اندیشه شیعه مشخص شود و ثانیا برتری نظرات امام صادق(ع) و مکتب علمی ایشان بر تمامی مجالس و نظرات علمی روز غلبه بیابد و ثالثا باعث پرورش یافتن عده‌ای متخصص برای جلوگیری از انحرافات بوجود آمده در دین بشود.
حیدری با اشاره به تخصص‌گرایی و نخبه پروری امام با هدف مبارزه با دین انحرافی تصریح کرد: امام صادق(ع) در هر زمینه از علم یک دسته شاگرد متخصص که از استعداد بسیار بالایی در رشته علمی خود بهره می‌بردند پرورش داده بودند تا در مناظرات و جلسات و گفت و گو با آنها مباحثه علمی کنند.
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: این تخصص‌گرایی امام به شکلی بود که شاگردان مخصوص امام صادق(ع) برای خود حکم جانشینی امام را داشتند و برخی از آنها به عنوان نماینده در شهرهای دور به تبیین معارف اسلامی می‌پرداختند و امام کاری کرده بودند که اگر مسلمانان از لحاظ جغرافیایی از امام دور بودند امام آنها را برای رسیدگی به تمامی امور به شاگرد خود ارجاع می‌دادند.
استاد دانشگاه قم ادامه داد: یکی از ابتکارات امام صادق(ع) در تدریس علم کلام به یکی از شاگردان خود به نام مفضل بوده است که به وسیله تشریح آناتومی بدن انسان تمامی ابعاد خداشناسی و کلام را با تحلیل جزییات بدن انسان از موی سر تا انگشتان پا را توضیح می‌دهد و جالب اینکه به قدری این درس ظرافت دارد که امام حتی به چگونگی تولید شدن صدا از بدن انسان نیز پرداخته‌اند.
حجت‌الاسلام حیدری با اشاره به نوع تدریس به مفضل ابراز کرد: این تدریس در 12 جلسه برگزار شد و با املا کردن امام(ع) و نوشته شدن سخنان ایشان امروز با عنوان کتاب «توحید مفضل» در دسترس ما است و با این وجود نظام درسی امام را می‌توانیم به چهار بخش تدریس عمومی، تدریس خصوصی و نخبه پروری، تدریس مناظرات و تدریس نوشتاری تقسیم کنیم.
وی مسئله اساسی که امام صادق(ع) به آن در مکتب علمی خود پرداخت را حفاظت از شعور دینی دانست و عنوان کرد: در دوره عباسیان نهضت ترجمه که به ترجمه کتب ایرانی و یونانی می‌پرداختند آغاز شده بود و فلسفه و حکمت یونانی که وارد افکار جامعه شده بود با ایجاد تردیدها و تناقضاتی فضای فکری زمان امام را بسیار مسموم کرده بود و امام صادق(ع) باید کسانی را تربیت می‌کردند که از حریم وحی دفاع کنند.
حیدری با بیان اینکه شیعه تبلور اسلام است اظهار کرد: در زمان امام صادق(ع) جریان فکری در اصل تشیع بود و همانطور که پیامبر فرموده‌اند من برای طرح نقش اسلام می‌جنگم و علی برای معماری آن، بنابراین امام صادق(ع) و دیگر ائمه به عنوان مدافعان اصلی اسلام حقیقی و درواقع مکتب تشیع بودند و شاگردان اصلی خود را در این راه پرورش می‌دادند.
وی ارجاع صریح در مسائل کلامی و فقهی به قرآن را از دیگر خصوصیات مکتب علمی امام صادق(ع) بیان و تأکید کرد: این امر از خصوصیات مکتب علمی امام صادق(ع) است، در دوران ایشان توجه به قرآن و ارجاعات فقهی و کلامی بسیار دقیق و متعدد بود که نشان می‌دهد امام (ع) اهمیت خاصی به بحث رجوع به آیات الهی و تفسیر قرآن می‌دادند.
