الزامات حفظ جایگاه نفتی ایران

با مروری بر آخرین آمارهای منتشر شده اوپک ⁽¹⁾،سئوالات و پیشنهادهای فراوانی را در ارتباط با وضعیت نفتی ایران می‌توان مطرح کرد:

1 - در آمار اوپک میزان تولید نفت ایران در سال 2010 حدود 3.544 میلیون شبکه در روز ذکر شده است که از آن مقدار اگر 1.775 میلیون شبکه مصرف داخلی را کسر نمائیم، مابقی آن برای صادرات در نظر گرفته شده است.

با توجه به اینکه تولید نفت ایران در آمارهای داخلی بمراتب بیشتر از رقم ذکر شده اوپک می‌باشد و در سال‌های اخیر حول و حوش 4 میلیون بشکه در روز اعلام شده است و از طرفی درآمدی که به خزانه واریز شده است نیز، تولید بالاتر را تائید می‌کند، لذا بهتر است وزارت نفت این ابهام در مورد گزارش اوپک را حل کند.

2- از نظر درآمد، ایران حدود 9.6 درصد درآمد صادراتی نفت کشورهای اوپک را از آن خود نموده است، در حالی که از نظر مصرف داخلی، ایران بیش از 28 درصد مصرف کشورهای اوپک را بخود اختصاص داده است.

بعد از ایران عربستان سعودی با حدود 23 درصد بیشترین مصرف داخلی را دارد. بنظر می‌رسد مصرف بالای داخلی ایران، مانع از افزایش صادرات نفت ایران شده است. البته مصرف داخلی بالا، همواره نکته منفی محسوب نمی‌شود. بطور مثال اگر افزایش مصرف داخلی در ارتباط با صنعتی توسعه کشور باشد، نبایستی از افزایش مصرف نگران شد.

3-در مورد صادرات گاز، با توجه به اینکه ایران بعد از روسیه بالاترین ذخایر اثبات شده گاز جهان را در اختیار دارد، بنظر می‌رسد ایران، سهم کمی از صادرات گاز جهان را در اختیار دارد.

قطر که در حوزه پارس جنوبی با ایران مخزن مشترک گاز دارد، در حال حاضر 12.6 برابر ایران، صادرات گاز دارد. دلیل اول صادرات پایین گاز ایران را می‌توان مصرف بالای داخلی توصیف نمود. دلیل دیگر این است که صادرات گاز از پیچیدگی‌های بیشتری نسبت به صادرات نفت خام برخوردار است. در حال حاضر گاز در سبد انرژی ایران، حدود 60 درصد سهم دارد. بعبارت دیگر از میان انواع انرژی مورد استفاده در ایران، بیشترین سهم از آن گاز است.

در برخی از فصول سال نیز بدلیل اوج گرفتن مصرف داخلی، اختلال‌هایی در عرضه گاز در ایران مطرح می‌شود. از طرفی هم اکنون بخشی از نیاز داخلی استان‌های شمالی ایران نیز از ترکمنستان وارد می‌شود. اگر ایران بخواهد صادرات گاز خود را افزایش دهد، میزان سرمایه‌گذاری‌های خود در این زمینه را باید افزایش دهد. همچنین کوتاهی در برداشت از ذخایر مشترک، باعث می‌شود که کشورهای همسایه از این منابع، بیشتر از ما برداشت کنند. از طرف دیگر، برای وابستگی غیرمنطقی به گاز نیز بایستی فکری شود. یکی از دلایل مصرف بالای گاز داخلی ایران، پایین بودن قیمت نسبی آن در مقایسه سایر حامل‌ها انرژی است.

4- از نظر ظرفیت پالایشگاهی نیز ایران بعد از عربستان سعودی، دومین رتبه را در اختیار دارد. عربستان سعودی، حدود 24 درصد ظرفیت پالایشگاهی کشورهای اوپک را تولید می‌کند و ظرفیت ایران نیز حدود نزدیک به 20 درصد ظرفیت اوپک است.

با افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های داخلی، قاعدتاً از میزان صادرات نفت خام ایران کاسته می‌شود. این موضوع با توجه به نیاز روز افزون داخلی به فرآورده نفتی هم اکنون یک ضرورت ملی برای اقتصاد ایران تلقی می‌شود. از طرف دیگر با افزایش ظرفیت پالایشگاهی، امکان صادرات فرآورده که بمراتب نسبت به نفت خام ارزش افزوده بیشتری دارد، نیز افزایش می‌یابد. همچنین با ارتقاء فناوری مربوط به پالایشگاه‌های کوچک در جهان، درصورتی که این طرح‌ها توجیه اقتصادی قابل قبولی داشته باشند، استفاده از آنها در نقاط مختلف کشور نیز موجب کاهش هزینه حمل و نقل داخلی می‌گردد.

5- تعداد ریگ‌های حفاری فعال در دنیا، تلاش‌های جدید کشورها را برای استخراج نفت بیشتر نشان می‌دهد. از مجموع ریگ‌های حفاری فعال جهان، در حال حاضر فقط 13 درصد آن مربوط به کشورهای اوپک است. این پدیده به این معنی است که کشورهای خارج اوپک، هم اکنون تلاش بیشتری برای کشف نفت و یا استخراج نفت جدید، در مقایسه با کشورهای اوپک دارند. لازم به ذکر است سهم اوپک در عرضه نفت جهان حدود 42 درصد است.

6- با توسعه صنعتی در کشور، میزان نیاز داخلی به منابع انرژی، افزایش می‌یابد. پدیده‌ای که در سال‌های گذشته برای اندونزی بوجود آمد و این کشور را از یک کشور صادر کننده نفت به کشور وارد کننده نفت تبدیل نمود (به همین دلیل از جرگه کشورهای صادرکننده نفت اوپک خارج شد) در انتظار ایران نیز هست. برای اینکه این انتقال بصورت تدریجی اتفاق بیفتد، لازم است، تحولاتی در صادرات غیر نفتی ایران متناسب با افزایش نیاز داخلی به نفت، بوجود بیاید و درآمد ارزی غیرنفتی جایگزین درآمدهای ارزی نفتی کشور شود.

مقایسه ظرفیت‌های نفت و گاز در کشورهای اوپک در سال 2010 ⁽¹⁾

* داوود دانش جعفری (1333-)

_{(1) مأخذ: بولتن اوپک 2011-2010}

_{(2) در ضمن در منطقه مشترک نفتی بین عربستان و کویت نیز 761 چاه فعال دیگر کار می‌کند.}

_{(3) تعداد ریگ‌های فعال حفاری در دنیا 4044 می‌باشد.}