همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: بیش از ۱۱۰ قنات در شمیران جریان داشت که از این تعداد برخی از آنها خشک، تعدادی کم آب و بخش مهمی همچنان دایر و پرآب است. در بیشتر خانه‌های شمیران به‌ویژه خانه‌های بزرگان و اعیان رشته قناتی جاری بود که به نام صاحب خانه نامیده می‌شد.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
قنات‌های ملوله یا ظلم‌آباد، دولو، حاج الدوله، فردوسی، منصوری، مشیری، مصدق، گل‌آو یا گل آب، عزالدوله، کاشف السلطنه، ناودونک، پاپاریان یا موسی‌خان، فیروز، امام رضا و ... تنها تعدادی از قنات‌های بیشمار محله تجریش است.
«سیدمهدی اعرابی»، شمیران‌پژوه، درباره پیشینه تاریخی قناتها تهران می‌گوید: «دلیل وجود قنات های متعدد در شمیران به موقعیت جغرافیایی شمیران برمی گردد. اگر سرپل تجریش را به عنوان نقطه کانونی در نظر بگیریم تا ارتفاعات توچال حدود ۲۳۰۰ متر، اختلاف ارتفاع وجود دارد. چون شمیران در دامنه البرز شمالی واقعی شده، تعداد زیادی قنات در این محدوده حفر شده است و از قدیم قنات های آن همیشه پرآب بوده و هست. در واقع، این قناتها مظهرهای آب‌های تهران هستند که بیشتر آنها در شمال تهران قرار دارند. از طرفی، شمیرانی‌ها آب را نمی‌فروختند؛ چون بر اساس باورهای مذهبی آب را مهریه حضرت زهرا (س) می‌دانستند که فروختنی نیست. آنها فقط حق مجرای آب را می‌فروختند یا اجاره می‌دادند.»
وی در ادامه می‌گوید: «بر اساس اسناد تاریخی تا حدود ۲۵۰سال قبل، آب مورد نیاز روستاهای کوچک شمیران از رودخانه‌ها، چشمه‌ها و اندک‌شماری قنات تأمین می‌شد، اما دیری نپایید که این روستاهای خوش آب‌وهوا به تابستانگاه شاهان و درباریان قاجار و مردم تهران تبدیل شد و شاهان و درباریان قاجار در این روستاها برای خود کاخ و عمارت‌های شاخصی ساختند. با پاگذاشتن درباریان به این محدوده، این بار رجال و افرادی که وضعیت مالی خوبی داشتند در شمیران خانه و باغی برای خودشان مهیا کرده و ماندگار شدند. با گسترش باغ‌ها و کشتزارها در شمیران، منابع آب کفاف جمعیت و کاخ‌ها را نمی داد به همین خاطر اغلب رجال و متمولان تهران برای تأمین آب مورد نیاز عمارت‌ها و باغ‌های ییلاقی، قنات اختصاصی حفر کردند.»
اعرابی با بیان اینکه این قناتها بر سرسبزی و آبادانی روستاهای شمیران بیش از پیش افزود، می‌گوید: «دیری نپایید که باغ‌های روستاهای پراکندۀ شمیران به یکدیگر پیوستند و شمیران به باغی بزرگ بدل شد که تفکیک روستاهای آن را از یکدیگر دشوار می‌کرد. دهه۴۰ با رشد و توسعه کالبدی تهران، روستاهای سرسبز شمیران یکی پس از دیگری به کلان‌شهر تهران پیوستند و طولی نکشید که باغ‌های سرسبز از بین رفت و خانه‌های متعدد پشت سر هم در آن بنا شد. با از میان رفتن باغ‌ها، قنات‌های پرآب شمیران نیز کارایی خود را از دست دادند. امروزه، از شمار اندکی از این قناتها برای آبیاری فضاهای سبز شمیران استفاده می‌شود و آب بسیاری از این قناتها بدون استفاده هدر می‌رود.»
نظر شما