چنان اهمیتی دارد که ایرانیان قدیم آن را دستاویز اشعار و ضرب‌المثل‌ها و حتی دعا و نفرین‌هایشان قرار می‌دادند و هنوز هم دعای خیرشان «غم نان نداشته باشی» و نفرینشان «الهی تو بدوی نان بدود» است.
نان به عنوان نماد برکت خدا، نزد ایرانیان از ارج و قربی خاصی برخوردار بوده و هست. طوری که بسیاری به خودشان اجازه نمی دهند آن را پرت یا اینکه قرص نان را با چاقو قطعه قطعه کنند. اگر هم تکه نانی روی زمین ببینند با احترام برمی‌دارند، می‌بوسند و گوشه‌ای قرار می‌دهند تا مبادا برکت خدا زیر دست و پا له شود.
حال، بماند که همین برکت خدا داخل سفره‌ها خرد و خشک می‌شود و روانه کیسه‌های نان خشک اما همین ضایعاتش هم نانی است برای گذر زندگی نان خشکی‌ها. به هرحال نان همه جورش برای آدمی نان است و حرف در مورد آن بسیار اما این روزها بحث داغ، قیمت نان است و ضایعاتش. موضوعی که در این گزارش به آن می‌پردازیم.
سنگک، بربری، تافتون و لواش نان‌های سنتی ایرانی هستند که معمولاً برای خریدشان باید ته صف ایستاد و در هر یک از نانوایی‌ها با قیمتی متفاوت آن را خرید، به عنوان مثال، در همین شمال منطقه 2 نانوایی داریم که قیمت پایه نان سنگکش 350 تومان و با کمی فاصله از آن، نانوایی دیگری هست که پایه قیمت نانش500 تومان است. البته هریک از آنها تا 1000 تومان هم نان دست مشتری می‌دهند.
چرا تفاوت قیمت؟
فکر کرده‌اید که چرا هر نانوایی قیمتش متفاوت است و مانند گذشته نمی‌توانیم نان را در سراسر شهر به یک نرخ بخریم؟ توجیه یا شاید هم دلیل برخی نانوایان برای این تفاوت، قد و اندازه و مقدار کنجد یا شوید و مخلفات آن است و برخی هم خرید آرد آزاد را بهانه می‌کنند. خلاصه که هریک دلیلی دارند.
اما همشهری محله در گفت‌وگوهایی که با برخی نانوایان و اعضای اتحادیه نانوایان داشت، به این نتیجه رسید که اصلاً قیمت تمام شده نان مشخص نیست لذا نانوایان که معتقدند هزینه‌ها نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده و به قولی دخل و خرجشان با هم نمی‌خواند، هزینه‌هایشان را با کوچک و بزرگ کردن و مخلفات نان یا بهانه آرد آزادشان تأمین می‌کنند.
یکی از اعضای انجمن صنفی نانوایان سنتی که نخواست نامش ذکر شود با این توضیح که قیمت هرکیلو آرد دولتی 75 ریال و آرد آزاد 410 تومان است، می‌گوید: «قبلاً هرچند وقت یک بار آنالیز قیمت انجام می‌شد. کارشناسان هزینه آب و برق و کارگر و مغازه و آرد و... را حساب می‌کردند و نهایتاً قیمت هر نان با وزن مشخص اعلام می‌شد.
اینطوری هم نانوا نسبتاً راضی بود هم مشتری اما الان حدود 45 سال است که این کار انجام نشده و در واقع قیمت تمام شده نان را حساب نکرده‌اند. برای همین حساب و کتاب درستی وجود ندارد».
وی سهمیه هرنانوایی سنتی از آرد 75 ریالی یارانه‌ای دولت را از 400 تا 1000 کیلوگرم در روز اعلام و خاطرنشان می‌کند که میزان این سهمیه بسته به میزان مشتری یا به عبارتی نانخور آن محدوده دارد و فاصله اش با نانوایی‌های دیگر. البته یادآور می‌شود که برخی نانوایی‌ها هم با آرد آزاد نان می‌پزند که باید این موضوع در مقابل نانوایی نوشته شود تا هرکسی تمایل به خرید نان گران‌تر را ندارد، در صف نایستد.
وقتی از او در مورد نحوه رسیدگی به شکایت‌های مردمی سوال می‌کنم با اطمینان، پاسخی ناامیدکننده می‌دهد و این در حالی است که مسئولان بارها اعلام کرده‌اند به هر نوع شکایتی در مورد افزایش قیمت‌ها بلافاصله رسیدگی می‌شود،
عدم رسیدگی به شکایات
«حسن م» مرد 70 ساله بازنشسته‌ای که ساکن سعادت آباد و یکی از کسانی است که این افزایش قیمت را تجربه کرده و کارش با شاطر به مشاجره کشیده با ارائه آدرس یکی از نانوایی‌ها به خبرنگار ما می‌گوید:
«ابتدا قیمت نان بربری ساده این نانوایی 150 تومان بود و نان کنجدی 200 تومان. پس از مدتی همه نان‌ها را کنجدی کرد و طبیعتاً نان ساده 150 تومانی از این نانوایی حذف شد اما تنها 4 روز بعد که آمدم نان بخرم، دیدم روی هرنان 78 تا کنجد بیشتر نیست.
در واقع همان نان ساده را با این سیاست 50 تومان گران کرد. وقتی هم که اعتراض کردم، بهانه آورد که آرد آزاد است و سهمیه آرد دولتی کم شده و... ». او با خنده‌ای تلخ و تکان دادن سر ادامه می‌دهد:
«آخر این مشاجره لفظی او را تهدید کردم که شکایت می‌کنم او هم خنده‌ای کرد و چیزی نگفت. آمدم منزل با شماره 124 تماس گرفتم و بعد از کلی سؤال که جواب دادم یک کد پیگیری به من دادند و گفتند که رسیدگی می‌شود اما هیچ کاری انجام نشد فقط پس از 70 سال معنی خنده شاطر را فهمیدم».
با توجه به پاسخ ناامیدکننده‌ای که عضو انجمن صنفی نانوایان درمورد نحوه رسیدگی به شکایات مردمی ارائه کرد با سازمان بازرسی استان تهران که از طریق ارتباطات مردمی 124 به شکایت‌های مردمی در مورد گران فروشی و کم‌فروشی‌ها هم رسیدگی می‌کند، مشکل را مطرح می‌کنم و مسئول ارتباط با رسانه‌های این سازمان می‌گوید:
«مردم می‌توانند موارد گرانفروشی در مورد هر کالایی حتی نان را از طریق شماره 124 اداره مشارکت‌های مردمی سازمان در میان بگذارند تا پیگیری‌های لازم برای رسیدگی به موضوع انجام شود».
البته این تجربه را در بالا به نقل از پیرمرد بازنشسته عنوان کردیم. نکته دیگر اینکه پیگیری‌هایمان در این سازمان برای پیدا کردن قیمت هر نوع نان هم مانند انجمن صنفی نانوایان بی‌نتیجه می‌ماند. کسی پاسخ درستی نمی‌دهد و این سؤال مطرح می‌شود که وقتی از قیمت تمام شده نان بی‌خبریم، چطور می‌خواهیم با گرانی آن برخورد کنیم،
ضایعات نان
مدت‌هاست که موضوع ضایعات نان هم بحث برانگیز شده است و برخی کارشناسان با اعلام اینکه در ایران سرانه مصرف نان 140 تا 164 کیلوگرم است و 90 درصد نان مصرفی مردم از نوع سنتی است، می‌گویند که فرهنگ غذایی، پخت نامناسب، نوع آرد و نگهداری غیراصولی عامل اصلی این همه ضایعات است.
برخی از این افراد معتقدند که با ورود نان صنعتی بخش عمده‌ای از حجم ضایعات نان کاسته می‌شود اما دست‌اندرکاران نان سنتی چنین ادعایی را قبول ندارند. عضو اتحادیه نانوایان سنتی در این باره می‌گوید: «اگر نان‌های سنتی به درستی پخت شوند هیچ دورریزی نداریم پس باید انرژی‌مان را صرف تحقق این موضوع کنیم.
- به نظر شما ضایعات نان‌های باگت که وسطش تمام خمیر است، بیشتر می‌شود یا نان‌های سنتی؟
اینکه می‌گویند نان‌های سنتی ضایعات زیاد دارند، یک شایعه و دروغ بزرگ است». وی معتقداست که فرهنگ غذایی ایرانیان اصلاً با نان صنعتی سازگار نیست و مردم از آن استقبال نمی‌کنند ولی حامیان نان صنعتی معتقدند، همانطور که در بسیاری از کشورها 93 درصد مصرف نان، صنعتی است و 7 درصد سنتی، در کشور ما هم این اتفاق باید بیفتد و لازم است که فرهنگ غذایی مردم کمی تغییر کند.
یک عضو انجمن صنفی نان صنعتی در این باره می‌گوید: «اگر بخواهیم واقعاً در پروسه تولید نان از صنعت نان کمک بگیریم، باید در تولید نان صنعتی بکوشیم. نانی که از ابتدای خط تولید آرد وارد سیستم می‌شود و تا پایان بسته‌بندی تقریباً بدون دخالت دست انجام شود، تخمیر مناسب روی خمیر انجام و ارزش تغذیه‌ای نان هم حفظ می‌شود.
به هر حال اینطور که کارشناسان بررسی کرده‌اند چیزی حدود 30 درصد نان‌ها ضایعات می‌شود و به گفته مژده صابری رئیس اداره بازیافت شهرداری منطقه 2، روزانه فقط در این منطقه 13 تن ضایعات نان جمع می‌شود که البته این رقم بالا نسبت به بسیاری از مناطق دیگر رقم زیادی نیست.
وی اطلاعی ندارد که بیشتر این ضایعات مربوط به کدام نوع نان است اما درمورد نحوه استفاده از آن اظهار می‌دارد: «ضایعات نان بیشتر برای تهیه خوراک دام و طیور است و برای چنین استفاده‌ای آنرا در اختیار پیمانکار قرار می‌دهیم اما با توجه به اینکه بسیاری از آنها کپک و ناسالم می‌تواند باشد و عوارضی را برای دام‌ها و نهایتاً برای انسان بوجود آورد، طرحی را در برنامه داریم که از یکی 2 ماه آینده، ضایعات پیش از اینکه خوراک دام شوند، مراحل سالم‌سازی و کپک‌زدایی را بوسیله دستگاه‌های مکانیزه طی کنند.
صابری همچنین اعلام می‌کند که شهروندان می‌توانند ضایعات نان را به ایستگاه‌های بازیافت سطح منطقه تحویل دهند و به جایش مایع ظرفشویی و بن دریافت کنند. حرف آخر حین تهیه این گزارش با پیرمرد خوشرویی آشنا شدم که بسیار خوش‌سخن هم بود.
او وقتی از سوژه گزارشم با خبر شد، جمله‌ای گفت که به نظر می‌رسد عنوان آن بتواند جمله‌ای مناسب برای پایان این گزارش باشد. می‌گفت: «اگر یاد بگیریم که برکت خدا را حرام نکنیم و مواظب باشیم جز نان حلال وارد سفره‌مان نشود همه این مشکلات حل می‌شود».
همشهری محله - 2
