و آن را تهدیدکننده سلامت مردم این شهر در سال‌های آتی می‌دانند و در شرایطی که به گفته کارشناسان، زیر‌زمین شهر تهران کم‌کم در حال تبدیل شدن به استخر فاضلاب است، خبر شوک‌آور جدیدی طی روزهای پیش منتشر شد: دکتر حسینعلی شهریاری، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس اعلام کرد که فاضلاب شهری همچنان در حال نفوذ به آب‌های زیرزمینی شهر تهران است.
وی با اشاره به اینکه در تهران آب مصرفی مردم تنها از رودخانه‌ها نیست؛ بلکه بخشی از آن از آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود، تاکید کرد: همین مهم‌ترین علت افزایش نیترات در آب آشامیدنی است.
اما شنیدن از زبان عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در حالی است که به گفته کارشناسان تا زمانی که فکری به حال پیشرفت روند اجرای سیستم جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب در تهران نکنیم، همچنان باید شاهد بدتر شدن اوضاع کنونی باشیم.
این در حالی است که به گفته دکتر شهریاری در برنامه پنجم توسعه بر ایجاد و تکمیل سیستم‌های فاضلاب شهری تاکید شده است. اما آیا این اتفاق واقعا خواهد افتاد؟
از راهکار اصلی عقب افتادیم!
مهندس غلامرضا شقاقی، کارشناس بهداشت آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در مورد وضعیت فاضلاب‌ها و پیشگیری از ورود آلودگی آنها به آب آشامیدنی به همشهری می‌گوید: شرکت آب و فاضلاب به‌عنوان متولی تامین آب آشامیدنی، وظیفه کنترل کیفی (میکروبی، شیمیایی و فیزیکی) آب آشامیدنی را بر عهده دارد و وزارت بهداشت نیز ارگان ناظر بر این امر است.
وی نیز با اشاره به اینکه آلودگی آب آشامیدنی ناشی از دفع غیربهداشتی فاضلاب است، ادامه می‌دهد: تا زمانی که ما مشکل جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب را حل نکنیم، این نگرانی همواره وجود خواهد داشت.
«راه‌حل اصلی برای جلوگیری از این روند، اجرای سیستم بهداشتی جمع‌آوری و دفع فاضلاب است. اما در مورد فاضلاب تهران، به‌دلیل کمبود اعتبارات، شبکه جمع‌آوری فاضلاب روند و پیشرفت کندی داشته است.»
مهندس شقاقی به این عبارات اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: البته تا زمان ادامه یافتن این مشکل، راهکارهای کوتاه‌‌مدت برای جلوگیری از آلوده‌تر شدن آب وجود دارد که شرکت آب و فاضلاب در حال اجرای این راهکارهاست.
به گفته کارشناس بهداشت آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت اولین راه این است که اگر غلظت نیترات در چاه‌های زیرزمینی خیلی بالاتر از حد استاندارد بود، چاه را از مدار خارج کنند به‌طوری که آب آن دیگر با آب آشامیدنی مخلوط نشود.
راه حل دوم هم این است که اگر میزان آلودگی آب چاهی خیلی بالاتر از حد استاندارد نبود، آب آن چاه با آب چاه‌های دیگری که آلودگی ندارند، مخلوط شود و از این طریق میزان نیترات به حد استاندارد برسد.
مهندس شقاقی در ادامه تصریح می‌کند: راه حل سوم هم این است که آب تصفیه شود. «البته سیستم‌های تصفیه آب در کشور ما برای حذف نیترات طراحی نشده‌اند و برای این کار باید سیستم‌های دیگری را در نظر گرفت که البته هزینه‌بر هستند.»
وی با اشاره به این عبارات مجددا تاکید می‌کند: ولی روش مؤثرتر همان راهکار اصلی و پیشگیرانه اجرای سیستم بهداشتی جمع‌آوری و دفع فاضلاب است که از طریق راه‌اندازی شبکه جمع‌آوری فاضلاب میسر می‌شود.
اما میزان استاندارد نیترات اصلا چقدر باید باشد؟ به گفته مهندس شقاقی میزان استاندارد نیترات 50 میلی گرم در لیتر براساس یون نیترات است.
وی معتقد است: براساس تحقیقات سازمان بهداشت جهانی اگر میزان نیترات از این حد پایین‌تر باشد، عوارضی برای سلامتی ندارد ولی میزان بالاتر از آن بیشتر روی مادران باردار و نوزادان عوارض ایجاد می‌کند. اختلال در انتقال اکسیژن در نوزادان هم یکی از این عوارض است.
به عقیده این کارشناس بهداشت محیط، در حال حاضر اکثر مناطق تهران دارای آب سالم است ولی در شرایط خشکسالی چون استفاده از منابع آب زیرزمینی بیشتر می‌شود، هشدارها در زمینه آلوده شدن آب آشامیدنی با آب‌های آلوده زیرزمینی هم بیشتر خواهد شد.
نیترات و عوارض جسمی
«هر وقت نیترات کوچکترین تماسی با آب آشامیدنی برقرار کند، منجر به بروز بیماری‌های روده‌ای و انگلی خواهد شد که این مشکل خودش را با اسهال و استفراغ، درد شکم، بی‌اشتهایی و عفونت‌های انگلی نشان می‌دهد.»
اما صرف‌نظر از اظهار نظر کارشناسان بهداشت محیط در مورد نیترات و حد معین آن، متخصصان عفونی نسبت به خطرناک بودن این ماده از نظر سلامتی هشدار می‌دهند.
به‌طوری که دکتر مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به عبارات فوق و در گفت‌وگو با همشهری توضیح می‌دهد: به‌دلیل همین عوارض است که همیشه روی داشتن شبکه استاندارد جمع‌آوری فاضلاب تاکید زیادی می‌شود تا بتوان از آلوده شدن آب آشامیدنی ممانعت کرد. در غیراین صورت علاوه بر بیماری‌های انگلی، فلزات سنگین مثل نیترات و سرب در آب حتی منجر به بروز سرطان نیز خواهند شد.
دکتر ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان داخلی ایران نیز مهم‌ترین عارضه نیترات در بدن را اختلال در سامانه اکسیژن‌رسانی می‌داند و می‌گوید: کسانی که به میزان زیادی از آب حاوی نیترات استفاده می‌کنند، این ماده روی گلبول‌های قرمز آنها می‌نشیند که به‌تدریج و در نتیجه این اتفاق اکسیژن‌رسانی به نسوج هم مختل می‌شود به‌طوری که اکسیژن به میزان کافی به قلب، ریه و مغز نمی‌رسد.
رئیس جامعه پزشکان داخلی با اشاره به اینکه در نتیجه این اتفاق، شخص دچار اختلال حواس می‌شود، توضیح می‌دهد: درد ناحیه قلب، تنگی نفس و اختلال حواس از عوارض مهم وجود نیترات در بدن هستند که گاهی اوقات تشخیص علت این عوارض برای پزشک هم دشوار است.
همچنین به گفته وی زمانی که درصد نیترات در آب از 50 درصد بالاتر برود، موجب اختلال گاستریت و بروز سرطان گوارش در افراد می‌شود که این بیماری در افرادی که مشکلات گوارشی دارند، شایع‌تر است.
به عقیده رئیس انجمن پزشکان داخلی وجود هر گونه املاحی در آب و مواد غذایی موجب بروز مسمومیت در افراد می‌شود و این مسمومیت‌ها به اشکال مختلف بروز می‌کند، اما با این همه در حالت کلی، وجود این ترکیبات موجب ایجاد کم‌خونی، سیانوز، اختلال تنفسی، اسهال و یبوست شده و در درصدهای بالاتر در مغز رسوب خواهد کرد.
