جوانان ایرانی با شوق داشتن اندامی تنومند، آن هم در مدتی کوتاه، به شکلی روزافزون از داروهای انرژی‌زا، مکمل‌های غذایی غیرمجاز و هورمون استفاده می‌کنند و در آینده‌ای دور یا حتی نزدیک سلامت خود و خانواده شان را به خطر می‌اندازند. به گفته کسانی که از نزدیک با رشته پرورش اندام آشنایی دارند، میزان استفاده از مواد نیروزای غیرمجاز در این رشته بسیار بالا و نگران‌کننده است، چرا که حتی بسیاری از مبتدیان این رشته هم دست به دوپینگ می‌زنند.
در اغلب رشته‌های ورزشی مصرف مواد انرژی‌زا در همان ابتدای کار و پیش از آنکه ورزشکار مدت زیادی را برای فراگیری فنون و اصول آن ورزش صرف کرده باشد، کاری بی‌نتیجه و غیرممکن است. دلیل این گرایش را باید در نگرش این افراد به ورزش جست‌وجو کرد: داشتن اندامی به ظاهر ورزیده و عضلاتی بزرگ و خوش فرم در کوتاه‌ترین مدت و بدون بردن رنج کافی. بسیاری از نوجوانان و جوانانی که به پرورش اندام روی می‌آورند، با همین نگرش نه تنها به استفاده بی‌رویه از انواع پروتئین‌ها و به قول خودشان مکمل‌های غذایی روی می‌آورند، بلکه استفاده از هورمون‌ها و داروهای گوناگون برای رشد سریع عضلات را هم ضروری می‌دانند.
هورمون و دارو در واقع برای این دسته از بدنسازان جایگزین تمرین و انجام حرکات ورزشی می‌شود. نکته جالبی که امروزه در باشگاه‌های بدنسازی دیده می‌شود این است که مربیان یا به‌اصطلاح برنامه ریزان ورزشی رشته پرورش اندام بدون اینکه کمترین اطلاعاتی در مورد پیامدهای بهداشتی مواد تجویزی خود داشته باشند، به متخصصین خبره‌ای بدل شده اند که برای هر سن و هر اندامی به سادگی نسخه می‌نویسند. گزارش زیر مروری دارد به عوارض نامطلوب و نابجای این مواد که از نظرتان می‌گذرد.
دکتر سعید واقفی، دبیر انجمن دارو سازان ایران درخصوص داروهای انرژی‌زا می‌گوید: مصرف داروهای انرژی‌زا در بین برخی از جوانان، تبدیل به سوء مصرف شده و آنان از عوارض آنها کاملا بی‌اطلاع هستند. فروش بدون نسخه داروهای انرژی‌زا در داروخانه‌ها، غیر قانونی است و درصورت مشاهده با فروشندگان برخورد می‌شود.
داروهایی همچون ناندرلون که امروز مورد مصرف زیاد جوانان علاقه‌مند به بدنسازی است، عوارض ناگوار و خطرناکی به‌دنبال دارد که از جمله این موارد، عقیم شدن مردان بعد از گذشت 5 سال از مصرف این قبیل داروهای انرژی‌زا است.
از دیدگاه کلی 4 گروه از داروها توسط ورزشکاران مورد استفاده نابجا قرار می‌گیرند که عبارتند از:
1- داروهای نیروزا که توسط ورزشکار به‌طور آگاهانه برای افزایش کارآیی ورزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
2- داروهای درمانی که توسط ورزشکار یا پزشک معالج وی به‌طور آگاهانه و یا ناآگاهانه در قالب نسخه‌های درمانی مورد استفاده واقع می‌شوند. طبق مقررات برخی از این داروها نظیر داروهای ضد احتقان مقلد سمپاتیک و داروهای ضد اسهال و یا کورتیکواستروئیدهای موضعی، درصورتی‌که قبل از مسابقه توسط پزشک تیم، مصرف آنها به اطلاع کمیته برگزار‌کننده رسیده باشد، مجاز شمرده می‌شود.
3- داروهای نشئه آور که برای ایجاد حالت خوشی کاذب و عدم احساس خستگی و تنش‌های روحی توسط ورزشکار مصرف می‌شوند.
4- هورمون‌های پپتیدی و گلیکوپروتئینی و آنالوگ‌های آنها: داروهایی مثل هورمون رشد
داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی
این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری، رفع خستگی، کاهش اشتها، درمان برخی اختلالات خواب آلودگی و نیز در فزون فعالیتی کودکان به کار می‌رود. همچنین داروهایی از این دسته هستند که در ورزش مورد استفاده نابجا قرار می‌گیرند و به عنوان محرک‌های سیستم اعصاب مرکزی توسط ورزشکاران جهت افزایش میزان انرژی، دقت و تمرکز حواس، تحریک رفتاری و بالابردن سطح هوشیاری استفاده می‌شوند.
این داروها در حدود 20 درصد از مجموع سوءاستفاده‌های دارویی را به خود اختصاص می‌دهند. داروی دیگر محرک سیستم اعصاب مرکزی، کافئین است. کافئین ماده‌ای از گروه متیل گزانتین‌هاست که در چای و قهوه به‌فراوانی وجود دارد. این دارو، علاوه بر خصوصیات کلی تحریک سیستم اعصاب مرکزی به دلیل افزایش مصرف اسیدهای چرب، می‌تواند انرژی‌زا هم باشد. همچنین کافئین در ترکیب برخی از داروهای مسکن و ضد‌سرماخوردگی وجود دارد. کافئین یک ماده دارویی فعال است که در نوشیدنی‌های مرسوم نظیر چای، قهوه و کوکاکولا وجود دارد. میزان آن بسته به نوع نوشیدنی و نحوه تهیه آن متغیر است.
داروهای مدر
این داروها شامل دسته گسترده‌ای از ترکیبات شیمیایی با اثر مشترک افزایش میزان دفع ادرار است. داروهای مدر در مواردی نظیر گلوکوم، قلیایی‌کردن ادرار، آلکالوزمتابولیک، کوه گرفتگی حاد، ادم حاد ریوی، افزایش کلسیم خون، مسمومیت با یونهای مختلف، نارسایی حاد کلیوی، افزایش اسید اوریک خون، فشار خون بالا، نارسایی احتقانی قلبی و دیابت بی‌مزه کاربرد درمانی دارد. مصرف نابجای داروهای مدر در ورزش به دلیل اثر کاهش وزن ناشی از آنهاست که در رشته‌هایی نظیر کشتی، وزنه برداری، بوکس، ورزشهای رزمی و قایقرانی مطلوب است. به علاوه این داروها برای رقیق کردن ادرار و فرار از نتیجه آزمایشهای مثبت سایر داروهای مورد استفاده در دوپینگ به کار می‌رود. از عوارض ناخواسته این داروها، به هم خوردن تعادل آب و الکترولیت‌های بدن(که برای حفظ حیات بسیار ضروری است) و مخاطرات قلبی-عروقی، عصبی و متابولیک ناشی از آن قابل ذکر است.
مشتقات هورمون‌های مردانه
استروئیدهای آنابولیزان، مشتقات هورمون‌های مردانه یا تستوسترون است که در مقایسه با خود تستوسترون (هورمون مردساز) دارای اثرات آنابولیک بیشتر و اثرات مردانه (آندروژنیک)کمتر هستند. مصارف درمانی این گروه دارویی، شامل اختلالات عملکرد غدد جنسی مردانه، کم خونی، سرطان پستان(به‌عنوان داروی کمکی) آنژیوادم ارثی و آندومتریوز (بیماری زنان)، تاخیر در رشد، استئوپروز (پوکی استخوان)، سوختگی و جراحی است. این داروها توسط ورزشکاران جهت افزایش کارایی ورزشی، حجم و قدرت عضلانی، ایجاد ظاهری درشت و خشن‌نما و بالاخره افزایش حالت تهاجمی و کاهش احساس خستگی استفاده می‌شود.
امروزه به‌دلیل روی آوردن ورزشکاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریع‌تر آنها نسبت به انواع تزریقی، متأسفانه میزان مصرف نوع خوراکی بالا رفته است. اثر روی متابولیسم (سوخت و ساز) کبدی داروها و استروئیدهای درون‌زا، احتباس صفرا و یرقان انسدادی، نارسایی کبدی، تخریب بافت کبد و بالاخره سرطان‌های خوش‌خیم و بدخیم از جمله عوارض کبدی این داروها هستند که زمان بروز آنها حتی تا22 سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده هستند.
80 درصد داروهای انرژی‌زای آزاد تقلبی هستند
دکتر مجید ابهری، متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی معتقد است: براساس تحقیقات انجام شده 80 درصد داروهای انرژی‌زا در بازار آزاد تقلبی است. از آنجا که متولی معین و ضوابط خاصی بر ورود و توزیع داروهایی مانند داروهای انرژی‌زا برای بدنسازی و تقویت جنسی به شکل قرص و آمپول وجود ندارد به همین دلیل سوداگران و فرصت طلبان از این وضعیت سوءاستفاده کرده و با عرضه داروهای تقلبی با جان افراد جامعه بازی می‌کنند.
جوانان باید بدانند انرژی‌ای که به‌وسیله آمپول و یا قرص ایجاد می‌شود و اندامی که به وسیله اینگونه مواد شکل می‌گیرد چنانچه در چارچوب‌های مجاز نباشد، قابل دوام نبوده و موجب بروز بیماری‌های جسمی، عصبی و روحی می‌شود. با این حال هر روز به تعداد کسانی که برای رشد عضلات شان عجله دارند و به مصرف دارو می‌پردازند، افزوده می‌شود تا جایی که به گفته آگاهان حتی نوجوانان ۱۲-13 ساله هم به جرگه مصرف‌کنندگان پیوسته‌اند. از سوی دیگر حضور تعداد زیادی افراد سودجو که فقط به فکر پر کردن جیب خودشان هستند به این اقبال دامن می‌زند.
