پـلوتو، تو اخراجـی!

اما نوجوان‌های کمی قدیمی‌تر حتماً یادشان هست، چون اگر در امتحان‌های مدرسه به اشتباه می‌نوشتند منظومه‌ی شمسی هشت سیاره دارد یا اگر هنگام شمارش، پس از نپتون، پلوتو را جا می‌انداختند، قطعاً نمره‌شان کم می‌شد! اما حالا ۱۴سال است که شرایط عوض شده، پلوتو از مقام سیاره‌بودن خلع درجه شده، از فهرست سیاره‌های منظومه‌ی شمسی اخراج شده و حالا فقط یک سیاره‌ی کوتوله است.

۱۲۷سال قبل در سال ۱۸۹۴ میلادی، «پرسیوال لاوِل»، رصدخانه‌ای را در آریزونای آمریکا بنا و جست‌وجوی سیاره‌ی جدید منظومه‌ی شمسی را آغاز کرد. او مکان احتمالی پلوتو را با محاسبه‌ی اثر جاذبه‌ی آن بر روی نپتون و اورانوس پیدا کرد، ولی پیش از یافتن سیاره‌ی جدید در سال ۱۹۱۶ میلادی درگذشت.

پس از او جوانی به نام «کلاید تامبا»، جست‌وجوی سیاره‌ی جدید را ادامه داد و در ۱۸ فوریه‌ی ۱۹۳۰ میلادی (۲۹ بهمن ۱۳۰۸)، با مقایسه دو عکس زیر، متوجه جابه‌جایی یک منبع نور در این دو عکس شد که همان پلوتو بود.

سیاره‌ی جدید با الهام از نام خدای مرگ رومیان باستان، پلوتو یا پلوتون نامیده شد که البته دو حرف اول آن مخفف نام پرسیوال لاول هم هست.

پلوتو به مدت ۷۶سال به‌عنوان نهمین و آخرین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی شناخته می‌شد تا این‌که اجرام دیگری در منظومه‌ی شمسی کشف شدند که همگی در حد و اندازه‌ی پلوتو بودند و به این ترتیب یا باید همه‌ی اجرام مشابه پلوتو هم به فهرست سیارات منظومه‌ی شمسی اضافه می‌شدند یا این‌که تعریف دیگری از سیاره‌بودن ارائه می‌شد. به این ترتیب در ۲۴ اوت ۲۰۰۶ میلادی (۲ شهریور ۱۳۸۵)، در جلسه‌ی اتحادیه‌ی بین‌المللی اخترشناسی، تعریف مشخص‌تری برای سیارات در نظر گرفته شد که طبق آن سیاره، جرمی است که به دور خورشید بگردد، جرم آن به اندازه‌ای باشد که گرانش آن باعث شکل کروی شود و اجرام بزرگ و قابل مقایسه با آن در هم‌سایگی‌اش وجود نداشته باشد.

به این ترتیب با تصویب این تعریف جدید، پلوتو از فهرست سیاره‌های منظومه‌ی شمسی اخراج شد و به همراه چند جرم دیگر که شرایط مشابهی داشتند، در فهرست سیاره‌های کوتوله منظومه‌ی شمسی قرار گرفت. تصمیم حذف پلوتو از فهرست سیاره‌های منظومه‌ی شمسی، یکی از بحث‌برانگیزترین تصمیم‌های اتحادیه‌ی بین‌المللی اخترشناسی بوده که هنوز هم پس از ۱۴سال صحبت‌ها درباره‌ی آن ادامه دارد. تا آن‌جا که شهریورماه سال قبل، «جیم برایدنْستاین»، مدیر سازمان ملی هوا و فضا «ناسا» در رویداد بین‌المللی «فرست روبوتیکس» (First Robotics)، اعلام کرد:‌ «به‌نظر من پلوتو یک سیاره است. می‌توانید بنویسید رئیس ناسا مدعی شد پلوتو یک سیاره است. از نظرم برنمی‌گردم. من این‌طور یاد گرفته‌ام و به آن پایبندم.»

مأموریت فضایی سال ۲۰۱۵ میلادی ناسا به پلوتو تحت‌عنوان «افق‌های نو» (New Horizons) نیز چند کشف تازه از پلوتو را به همراه داشت که اختلاف‌نظرها را در این زمینه بیش‌تر کرد. «آلن اِسترن» از دانشمندان ناسا که هدایت این مأموریت را برعهده داشت، در مقاله‌ای خواستار بازگرداندن نام پلوتو به فهرست سیاره‌های منظومه‌ی شمسی شد و تصمیم اتحادیه‌ی بین‌المللی اخترشناسی را «اشتباه» خواند. او معتقد است وضعیت سیاره باید براساس ویژگی‌های ژئوفیزیکی یک جسم آسمانی تعیین شود که بر این اساس، پلوتو به‌وضوح یک سیاره است.

او می‌گوید: «پلوتو دارای جو، کوهستان، هسته، اقیانوس داخلی و بسیاری از خواص دیگر، درست مانند زمین است.»

پلوتو حتی مانند سایر سیاره‌ها، قمرهای خودش را هم دارد و تا حالا پنج قمر برای آن کشف شده است. تا پیش از سال ۲۰۰۵ میلادی، تصور می‌شد پلوتو تنها یک قمر به‌نام «شارون»‌ دارد، اما با بررسی تصویرهای دریافتی از تلسکوپ فضایی هابل در سال ۲۰۰۵ میلادی، قمرهای «نیکس» و «هیدرا» هم کشف و نام‌گذاری شدند. سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی هم دو قمر بسیار کوچک‌تر «سربروس» و «استوکس» برای پلوتو کشف شدند.

جالب است بدانید حتی انجمن حفاظت از پلوتو هم کمپینی راه انداخته است که دوباره پلوتو به فهرست سیاره‌های منظومه‌ی شمسی برگردد. اما هنوز اتحادیه‌ی بین‌المللی اخترشناسی نظرش را عوض نکرده است.