نقش رسانه‌ها و مطبوعات در دنیای امروز قابل انکار نیست و در این میان گوی سبقت را کسانی می‌ربایند که بتوانند با اتخاذ مدیریت درست یا شیوه‌های کارا‌تر بیشترین مخاطبان را جذب کنند. بر مبنای آمار، سالانه 7/5درصد به مخاطبان شبکه‌های ماهواره‌ای افزوده می‌شود. این آمار به صراحت بیان می‌کند رسانه‌های داخلی و ازجمله صدا و سیما کمتر توانسته‌اند آنگونه که انتظار می‌رود، نقش خود را در جذب مخاطب به درستی ایفا کنند. دلایل این امر، راه برون‌رفت از آن و اقبال مخاطبان به شبکه‌های اطلاع‌رسانی غیربومی مسائلی است که در گفت‌وگو با دکتر ابراهیم فیاض طرح شده است. وی دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق و استاد دانشگاه تهران است.
ابراهیم فیاض سخنان خود را با بررسی ریشه‌های اقبال مخاطبان به شبکه‌های خبری و نیاز جامعه ایران به اطلاع‌رسانی گسترده آغاز می‌کند و می‌گوید: عرضه و تقاضا رابطه‌ای مستقیم دارند، تقاضای زیاد عرضه را به همراه می‌آورد. در ایران با گسترش دانشگاه‌ها و اهمیت جایگاه علم، سواد اجتماعی بالا رفته است و همین امر باعث شده مردم کشور نیاز به اطلاعات داشته باشند؛ چه عمومی چه تخصصی. اگر رسانه‌های ما بتوانند به این نیاز پاسخ دهند، تقاضا برای شبکه‌های غیربومی کاهش می‌یابد، در غیراین‌صورت مخاطب به ناچار برای کسب اطلاعات به رسانه‌های برون مرزی رو می‌آورد.
وی تأکید می‌کند: موضوع دنیاشناسی و دنیافهمی هم از دیگر مسائلی است که این روزها به شکل پررنگی با آن روبه‌رو هستیم، این را می‌توان از اشتیاق مردم به سفرهای خارجی دریافت. همانطور که اشاره شد، کشور ما به لحاظ کمی و کیفی شاهد اوج‌گیری یکباره در حوزه های علمی - دانشجویی بوده است و همین مسئله زمینه کنجکاوی افزون‌تر و نیاز به اطلاعات به روز و کارشناسانه را فراهم می‌کند. حال سؤال این است که رسانه‌های ما چقدر توانسته‌اند به این نیاز پاسخ دهند.
صاحبان رسانه نیازمند سواد رسانه‌ای هستند
این استاد دانشگاه تهران با انتقاد از رسانه‌های کشور ادامه می‌دهد: می‌توان در یک تقسیم بندی ابتدایی، دو عنصر را برای ارزیابی رسانه‌ها تعریف کرد؛ قدرت گزینش و نحوه پردازش خبر. فیاض توضیح می‌دهد: گزینش خبر نیاز به افراد مطلع و صاحب‌نظری دارد که با سیر در اخبار مختلف و حوادث، بتوانند بهترین و ضروری‌ترین اخبار را ارائه دهند. همه ما شاهدیم که گاه شبکه خبر به‌عنوان شبکه‌ای که وظیفه اطلاع‌رسانی دارد، به‌مدت 24ساعت و گاه بیشتر یک خبر را زیرنویس می‌کند که نه تازگی دارد و نه اهمیت. این موضوع در رسانه‌های مکتوب هم دیده می‌شود. وی ادامه می‌دهد: در زمینه پردازش خبر هم همین ضعف دیده می‌شود. پردازش خبر نیاز به سواد رسانه‌ای دارد. جامعه با سواد، کارشناس مطلع و با سواد می‌خواهد. متأسفانه در بسیاری از برنامه‌های سیاسی و اجتماعی و به‌طور مثال جنبش سران عدم‌تعهد، تحلیل کارشناسان به حدی ضعیف است که حس توهین به مخاطب دست می‌دهد. خب! ما خودمان مخاطبان خود را از دست داده و اجازه جولان به دیگر رسانه‌های برون مرزی می‌دهیم. با این حال وقتی می‌بینیم که آنها مخاطبان بسیاری دارند، به‌دلیل همین فقر رسانه‌ای، این را تنها در نحوه اجرا می‌بینیم و با تقلید از آنها شکل‌هایی را وارد فضای خبری و نحوه اجرا می‌کنیم که همه‌‌چیز مضحک‌تر می‌شود. این کارشناس حوزه رسانه با اشاره به شبکه‌های العالم و پرس تی وی می‌گوید: قدرت پردازش اخبار در این رسانه‌ها به‌مراتب بالاتر از شبکه‌های فارسی زبان است و دیده‌ام که بسیاری از اساتید دانشگاهی برای کسب اطلاعات مورد نیاز به این دو شبکه مراجعه می‌کنند.
اصلاح ساختار باید از دانشگاه آغاز شود
دکتر ابراهیم فیاض راهکار برون رفت از مشکلات فعلی در حوزه رسانه را متوجه دانشگاه‌ها می‌داند و می‌گوید: ریشه بسیاری از مشکلات به آموزش و پرورش و دانشگاه‌هابازمی‌گردد. وقتی این ضعف به‌صورت بنیادی از دانشگاه رفع نشود، همین بی‌سوادی وارد حوزه رسانه می‌شود. در این شرایط گفتمان عمومی شکل نگرفته و رسانه نمی‌تواند اقتدار عمومی برای مخاطبان خود ایجادکند. به‌همین دلیل از رسانه‌های عمومی دیگر می‌هراسد و این هراس دوباره به دانشگاه‌هابازمی‌گردد و یک دورباطل ایجاد می‌شود. همین مسئله باعث شده ما با همه رسانه‌ها و همه شبکه‌های ماهواره‌ای دچار چالش شویم و به واسطه همین ترس بسیاری از شبکه‌های خوب هم نابود شوند.
وی می‌گوید: با افتتاح شبکه‌های دیجیتال، شاهد این مهم هستیم که برای نخستین‌بار از میزان مخاطبان ماهواره‌ها کاسته شده است، پس توانسته‌ایم بخشی از نیازهای مخاطب را شناسایی کنیم و برای آن برنامه ارائه دهیم. این امر درصورت تداوم می‌تواند مخاطب را به رسانه داخل مطمئن‌تر سازد. این استاد دانشگاه سخنانش را اینگونه به اتمام می‌رساند: ما هم در حوزه کمی و هم در حوزه کیفی ضعف داریم. از سوی دیگر مخاطبان ما نیازمند منابع خبری هستند که نتوانسته‌ایم به نیاز آنها پاسخ درست دهیم. رسانه باید گفتمان عمومی ایجاد کند تا حرف هایش برای مخاطب باور پذیر باشد. بالابردن چارچوب تئوریک دانشگاه‌ها، دست‌کم‌نگرفتن مخاطب، گزینش و پردازش درست اخبار و بهره بردن از کارشناسان حرفه‌ای و دانشگاهی ازجمله نخستین گام‌ها در رفع مشکلات موجود می‌تواند باشد.
