برای اداره تهران با انواع فرهنگ‌ها و قومیت‌ها، پهنه‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی اقلیمی باید برنامه‌داشت. این برنامه را می‌توان همان طرح تفصیلی تهران دانست که قرار است تهران را بعد از حدود 4دهه اداره شدن بدون برنامه صاحب راه و روش درست مدیریت شهری کند. اما موضوع این گزارش برنامه تفصیلی نیست.
موضوع اصلی این گزارش نگاهی به فعالیت‌های مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران است که می‌توان آن‌را مغز متفکر مدیریت شهری تهران دانست. این مرکز این روزها در گوشه‌ای دنج و آرام از محله الهیه تهران مشغول فعالیت است. در کوچه‌پس‌کوچه‌های این محله شمالی تهران که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران جای گرفته است با سید محمد مجابی، معاون‌علم و فناوری این مرکز از کم و کیف اقداماتی که در این مرکز برای آینده بهتر شهر انجام می‌شود ، می‌گوید.
در سال‌های اخیر واژه توسعه پایدار، بیشتر از همیشه به گوش شهروندان تهرانی می‌رسد. در دوره حاضر مدیران شهری می‌دانند که این موضوع از چه اهمیتی در سطح جهانی برخوردار است. قبل از اینکه بشر به نقطه فعلی در اداره شهرها برسد توسعه را یکجانبه و یکسویه می‌دید.
همین امر نیز موجب شد که صدمات زیادی به کره مسکون و محیط‌زیست وارد شود، در نتیجه چون بسیاری از جنبه‌های رشد شهرنشینی و توسعه بر مبنای پایداری نبود بعد از مدتی باعث بحران‌های متعدد می‌شد که برای برطرف کردن همین بحران‌ها نیز باید کارهای زیادی صورت می‌گرفت. سید محمد مجابی، معاون‌علم و فناوری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران درباره اهمیت توسعه پایدار و لزوم توجه به آن می‌گوید: در این حوزه 3 رکن اساسی مطرح است. مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی این ارکان را تشکیل می‌دهند که همه اینها باید با هم در یک برنامه‌توسعه‌ای دیده شوند تا بتوانند اثر لازم را داشته باشند.
توسعه پایدار برای شهرها از این جهت مهم است که باید جمعیت زیادی را در فضایی کوچک اسکان داد؛ یعنی اگر در این فضای کوچک مولفه‌های توسعه پایدار را وجود نداشته باشد هر کدام از این مولفه‌ها تأثیراتی را روی هم خواهند داشت که موجب به هم خوردن پایداری توسعه خواهد شد. اما برای دستیابی به توسعه پایدار باید چه اقداماتی انجام داد. این موردی است که مجابی درباره آن به لزوم انجام تحقیق و پژوهش اشاره میکند. وی در این باره می‌گوید: یکی از مسائل بسیار مهمی که ما را در مسیر توسعه پایدار قرار می‌دهد دسترسی به شرایطی است که بتوانیم به‌صورت علمی با مسائل مواجه شویم و از ابراز سلیقه و کارهای سلیقه‌ای دوری کنیم تا بتوانیم همه مولفه‌ها را با هم ببینیم. وی با اشاره به گستردگی حوزه پژوهش در کشور و حتی در سطح جهانی تأکید میکند که ابتدا باید ببینیم برای چه چیزی پژوهش انجام می‌دهیم. برخی از پژوهش‌ها بنیادی است اما برخی دیگر جنبه کاربردی دارد. البته ما در کار خود در نظر داریم بتوانیم از پژوهش کاربستی را استخراج کنیم که بتوان آن‌را به اجرا درآورد. به عبارتی فناوری را بروز داده و پیاده کنیم تا مشکل برطرف شود.
تحقیقات و کتابخانه‌ها
پژوهش را باید یکی از مهجورترین فعالیت‌های علمی در کشور به حساب آورد؛ این در حالی است که تحقیق و پژوهش مبنای تمام جنبه‌های توسعه در کشورهای در حال‌توسعه و پیشرفته است. معاون‌علم و فناوری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در باره این موضوع می‌گوید: یکی از بحران‌های جدی که به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه وجود دارد این است که از ابتدا پژوهش کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و متأسفانه بیشتر پژوهش‌ها جنبه کتابخانه‌ای پیدا میکند. هیچ مخالفتی با این نداریم که کتابخانه‌های مجهزی از لحاظ پژوهشی داشته باشیم اما نکته اینجاست که این پژوهش‌ها باید کاربردی باشند و کارآمدی خود را برای مشکلات نشان دهند.
مجابی تأکید میکند: در حوزه مدیریت شهری ما به پژوهش پرداخته‌ایم. رویکرد مدیریت شهری در جهان از مدیریت‌هایی است که به حوزه توسعه پایدار نزدیک‌تر است. چراکه اگر نگاه کنید می‌بینید که در مدیریت‌های شهری مردم بیشتر می‌توانند اعمال نظر کنند؛ در نتیجه مشارکت‌های مدنی و اجتماعی در حوزه مدیریت شهری بیشتر از دیگر حوزه‌هاست. پس مدیریت‌های شهری در ذات خود بیشتر به توسعه پایدار نزدیک هستند. البته مسئله پژوهش در شهرداری تهران سابقه‌ای طولانی دارد چراکه سابقه مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به حدود سال57 باز می‌گردد.
علم‌محور باشیم
معاون‌علم و فناوری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران درباره نکات مورد تأکید منشور علمی تهران می‌گوید: یکی از نکات مهم این منشور ایجاد فرهنگ و انگیزه لازم برای کاربست مدل‌های علمی معتبر و پرهیز از اقدامات سلیقه‌ای و سطحی‌نگری با هدف طراحی و کاربست مدل توسعه پایدار شهری است. برقراری ارتباط و تعامل گسترده با اندیشمندان، مجامع علمی و مؤسسات معتبر مطالعاتی داخلی و خارجی و حداکثر استفاده از دستاوردهای آنها با اقداماتی مانند برگزاری همایش‌ها و نشست‌ها و استفاده از نخبگان برای اصلاح نظرهایی که در شهر داشتیم، از دیگر نکات مورد تأکید در این منشور است.
مجابی در ادامه می‌افزاید: آنچه در بحث چشم‌اندازی کار ما وجود داشت این بود که باید کارهای خود را علم محور کرده و تعاملات خود را افزایش دهیم. در این حوزه نخستین کار ما باید مسئله‌یابی درست باشد؛ یعنی باید ببینیم که چه مسائلی در مدیریت شهری وجود دارد که مسئله و مشکل هستند تا پس از آن برای رفع آنها با افرادی که با این مشکل روبه‌رو هستند، ارتباط برقرار کنیم. در حقیقت باید مشتری‌مداری را در پژوهش رعایت کنیم. البته از نظر ما مشتری کسی است که بتواند از پژوهش ما استفاده کند. وی در ادامه تأکید میکند که بعد از مسئله‌یابی برای تعریف عنوان مسئله، باید تعامل برقرار شود تا بتوان با کسی که می‌خواهد مسئله را حل کند و مسئولیت پژوهش را بر عهده دارد به ایده و نظری واحد رسید. ضمن اینکه باید بخش‌های مختلفی که در پژوهش مؤثر هستند با پژوهشگران درگیر شوند تا در نهایت بعد از کسب پاسخ آن را به نشر دانش تبدیل کرد.مجابی می‌گوید: اعتقاد ما بر این است که شهرداری تهران با قابلیت‌هایی که دارد می‌تواند راهکارهای مناسبی برای مسائل تهران پیدا کند و براساس دستور شهردار تهران ما منابع خود را برای مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ منتشر خواهیم کرد تا آنها هم با استفاده از این منابع مشکلات شهرهای دیگر را بر طرف کنند.
به اعتقاد کارشناسان، مسئله‌یابی را باید مهم‌ترین بخش پژوهش دانست تا مسئله‌ای نباشد پاسخی نیز دریافت نمی‌شود. اما مسئله‌یابی در حوزه مدیریت شهری به چه شکل انجام می‌شود. در شهری که انواع نگاه‌ها و سلیقه‌ها وجود دارد چطور می‌توان مشخص کرد که الان چه مسئله‌ای مهم‌تر است و باید به آن پرداخت؟ این سؤالی است که معاون‌علم و فناوری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران در پاسخ به آن می‌گوید: مسئله از نگاه حوزه‌های مختلف متفاوت است. گاهی یک مدیر شهری موردی را مسئله می‌داند و بار دیگر یک شهروند و بار دیگر یک مشاور یا نهادی که باید برنامه‌ریزی کند و از موضع بالاتر نگاه میکند، آن‌را مسئله می‌داند.
اینجا این مهم است که باید مسئله‌یابی را به چه شکل انجام دهیم. مجابی در ادامه می‌افزاید: ما مسئله را از نگاه مدیران شهری دنبال می‌کنیم. یک مسئله دیگر را از نگاه شورایاران نگاه می‌کنیم که آنها نمایندگان شهروندان هستند. یک نگاه در برنامه جامع شهر داریم که تمام مسائل را با هم دیده‌اند.وی درباره تقسیم بندی‌های صورت گرفته در این عرصه یادآور می‌شود: ما با کمک مدیران شهری در مناطق، نقاط ضعف، قوت و تهدید هر منطقه را در 40گروه دسته‌بندی کرده و این 40گروه را در 9حوزه پژوهشی تقسیم کرده‌ایم تا آنها بتوانند این مشکلات را در حوزه‌های منتخب قرار دهند.
