هر چند بارها و بارها در سخنان گروهی از مدیران و برنامه‌ریزان، سالمندان محترم شمرده شده‌اند اما در مرحله عمل سالمندان کشورمان تا دستیابی به شرایط بهداشتی و مراقبتی هنوز راه زیادی را باید پشت سر بگذارند. مرکز پژوهش‌های مجلس با هدف ارائه راهکارهایی برای حمایت از سالمندان و بهبود شرایط زندگی آنها پژوهشی انجام داده و در گزارشی که بر مبنای این پژوهش منتشر شده به نیازهای آنان پرداخته است.
در این گزارش با اشاره به اینکه هم‌اکنون 9میلیون شاغل(خانوار) از پوشش بیمه‌ای بازنشستگی برخوردار نیستند آمده است: برآوردهای آماری نشان می‌دهد که طی 2دهه آینده، پدیده سالمندی در کشور ما یک مسئله جدی خواهد بود. افزایش انفجارگونه نرخ زادوولد در دهه 1360 و تغییراتی که به تبع آن در ساختار جمعیت کشور ایجاد شده، توجه به پدیده سالمندی را ـ به‌عنوان یک پدیده حتمی در آینده ـ ضرورت می‌بخشد.
برآوردهای رسمی بیانگر این است که درصورت تداوم روند موجود، جمعیت سالمند کشور بین سال‌های 1385 تا 1405 به حدود 3 برابر افزایش یافته و به مرز15.5 میلیون نفر خواهد رسید. براساس سرشماری سال 1385 اعلام شد که 64درصد از سالمندان کشور در شهرها ساکن هستند و 36درصد آنان در روستاها زندگی میکنند یعنی سالمندان 7 درصد از جمعیت شهرها و 8 درصد از جمعیت روستاها را تشکیل می‌دهند.
اما نکته نهفته در این آمار به عدم‌دسترسی سالمندان به امکانات بهداشتی و درمانی اشاره دارد، در حالی‌که به‌نظر می‌رسد بیشتر سالمندان به‌دلیل دسترسی به آن دسته امکانات در شهرها ساکن شده‌اند اما شبکه بهداشت و درمان کشور هنوز نتوانسته است براساس نیاز موجود در جامعه به آنها سرویس‌دهی کند تا آنجا که رشته طب سالمندی در کشور ما همچنان نخستین گام‌هایش را برمی‌دارد و هنوز نتوانسته به‌عنوان یکی از شاخص‌های مورد نیاز برای بهبود شرایط زندگی سالمندان تثبیت شود. در تقسیم امکانات بهداشتی نیز شواهد نشان می‌دهد که سالمندان در شبکه بهداشت مغفول بوده‌اند.
در گزارشی که کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه کرده‌اند با تأکید بر اینکه یکی از نیازهای اساسی و اصلی این گروه در کشور برخورداری از بیمه بازنشستگی است عنوان شده که باوجود اهمیت بیمه‌های بازنشستگی ـ به‌عنوان مطمئن‌ترین ساز و کار حمایت از افراد در دوران سالمندی ـ هنوز در کشور ما نزدیک به 9میلیون شاغل (خانوار) از پوشش این نوع بیمه‌ها برخوردار نیستند و در نتیجه خود و همسرانشان در دوره سالمندی نیازمند کمک دولت خواهند بود.
این در حالی است که بیمه‌های بازنشستگی نیز صرفاً حداقل‌های ضروری در زندگی را تأمین میکنند. در سال 1387، با وجود بیش از 5میلیون سالمند در کشور، مجموع سالمندان زیر پوشش 2نهاد حمایتی (کمیته امداد امام(ره) و سازمان بهزیستی) حدود1.5 میلیون نفر و سالمندان زیر پوشش 2صندوق بازنشستگی کشوری و تأمین اجتماعی (با احتساب همسرانشان) کمتر از 2میلیون نفر بوده است.
از آنجا که نتایج آماری که تا‌کنون منتشر شده این واقعیت را گوشزد می‌کند که در برابر 90 درصد از مردان سالمندی که همسر دارند تنها 45درصد زنان سالمند همسر دارند بررسی و دقت در شرایط زندگی زنان سالمند بیش از مردان ضروری به‌نظر می‌رسد زیرا در حالی که تنها 10درصد مردان سالمند تنها هستند حدود 60درصد زنان سالمند در شهرها و روستاهای کشور بار تنهایی را به دوش می‌کشند و اگر این شرایط را به اوضاع حاکم بر بازار کار کشور پیوند بزنیم و سهم کمتر از 10درصدی بازار کار را که در اختیار زنان قرار گرفته است نیز لحاظ کنیم این نتیجه‌گیری چندان دور از ذهن به‌نظر نمی‌رسد که زنان سالمند تنها در شرایط نامناسب اقتصادی زندگی میکنند و نیازمند برخورداری از امکانات بهداشتی، رفاهی و معیشتی هستند.
کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس بر این باورند که دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مسئول و مرتبط با سالمندان (از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و سازمان‌های تابعه آن) در حد وظایف جاری خود و اعتبارات تخصیص‌یافته، اقداماتی را در زمینه حمایت از سالمندان انجام می‌دهند اما این اقدامات کافی به‌نظر نمی‌رسد زیرا حل مسئله سالمندی ـ به‌عنوان مسئله‌ای که هم‌اکنون آثار آن مشهود است و در آینده شدت بیشتری خواهد یافت‌ـ نیازمند مسئولیت‌پذیری و همکاری تعداد بیشتری از دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی است. به‌خصوص، وظایف و اقداماتی که در آیین‌نامه تشکیل شورای ملی سالمندان بیان شده، نیازمند توجه بیشتری از سوی دستگاه‌های ذیربط است.
مرکز پژوهش‌ها در پایان آورده است: به‌نظر می‌رسد یک راهکار مناسب برای رفع مشکلات سالمندان (به‌خصوص سالمندان 2دهه آینده)، رفع خلأهای قانونی در زمینه‌های ساماندهی و توانبخشی سالمندان، پوشش فراگیر بیمه‌های بازنشستگی و ساماندهی و تقویت مراکز غیردولتی حمایت از سالمندان است.
