همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: آنچنان که دکتر بیژن فرهنگ درهشوری از اساتید به نام بومشناسی کشور در مصاحبه با فصلنامه صنوبر میگوید در دهه ۱۳۳۰، یک باستانشناس فرانسوی در جنگل کرخه شاخ تازه جدا شده یک گوزن زرد را از جوانی محلی خرید و این خبر به باغ وحش خصوصی آقای اُپل در آلمان رسید. آقای اُپل که در حیاط خانه خود در شهر فرانکفورت انواع گوزنهای جهان را در شرایط بسیار مطلوب و دقیقاً علمی نگهداری میکرد، فردی خبره را به خوزستان فرستاد تا گوزنها را زندهگیری و به آلمان منتقل کند. نخستین تلاش منجر به زندهگیری و ارسال یک رأس و سال بعد یک ماده به آلمان شد. زایمان یک گوساله گوزن زرد موضوع را جهانی کرد و تازه در ایران، سازمان شکاربانی در سال ۱۳۳۹ از موضوع مطلع میشود. این بار اپل یک تیم حرفهای و مجهز سهنفره به ایران میفرستد تا با همکاری سازمان شکاربانی یک جفت گوزن زرد نر و ماده زندهگیری و به آلمان منتقل کنند. سازمان شکاربانی هم ۶ راس گوزن زرد زنده گیریه و به دشت ناز ساری میفرستد. تکثیر موفق در ساری و کمبود فضای پرورش باعث شد که پس از انقلاب مازاد جمعیت دشت ناز، به جاهای دیگری مثل میانکتل در وسط پارک ارژن و پریشان و جزیره اشک دریاچه و... و منتقل شود. هم اکنون این گونه در ۱۲ سایت مختلف در سراسر کشور نگهداری و پرورش میشود تا روزی بتوان در زیستگاههای ایرانیاش یعنی، سراسر دشتهای بین زاگرس و خلیجفارس به طور طبیعی زندگی کند.
پیشتر گوزن زرد ایرانی در ۶ استان آذربایجان غربی، مازندران، یزد، فارس، خوزستان و ایلام در مراکز دشتناز ساری، جزیره اشک ارومیه، سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد میانکتل، سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد ارسنجان، سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد باغ شادی هرات در شهرستان خاتم در مرز بین استان یزد و استان فارس، سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد حلوه کرخه، سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد میانرود دز و سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد مانشت و قلارنگ ایلام نگهداری میشد. به گفته غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست هماکنون تعداد مراکز تکثیر و نگهداری بخش خصوصی هم به این جمع اضافه شدهاند.
کارشناس دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در گفتوگو با همشهری گفت: از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲، حدود ۴۰ راس گوزن با ترکیب جنسیتی برابر از نر و ماده در مناطق مختلف خوزستان عملیات رهاسازی شدهاند. خوشبختانه امسال با استفاده از دوربینهای تلهای که همکاران در منطقه نصب کرده بودند، دو رأس گوساله تازه متولد به همراه مادرشان در طبیعت ثبت شد و در عین حال ۴ مورد گزارش محلی گزارش شده است. این اتفاق، با وجود حضور دام و انسان در منطقه و نیز جنگل نسبتا تنک، رویدادی مثبت و امیدوارکننده محسوب میشود. رهاسازی گوزنهای زرد در قالب چند برنامه و پروژه صورت گرفته و هدف آن رسیدن جمعیت به نقطهای بوده است که حیوانات بتوانند یکدیگر را بشناسند و فرآیند زادآوری طبیعی آغاز شود. این روند امری زمانبر است و احیای زیستگاه و گونه، گاه ۷-۵ سال به طول میانجامد تا گونه بتواند خود را با طبیعت سازگار کرده و چرخه حیات طبیعی خود را ادامه دهد.
احمد دباغیان با اشاره به زمان جمعبندی جمعیت گوزن زرد در کشور که طبق رویهای که هر سال حوالی مهرماه صورت میگیرد در مورد برنامه عمل این گونه برای جلوگیری از درونآمیزی ژنتیک گفت: تا کنون ۳۷۰ راس گوزن زد در بخش خصوصی و دولتی تکثیر شده است. گوسالههایی که تا آن زمان زنده مانده باشند در شمار جمعیت ثبت میشوند. جابهجاییهای سالانه شامل انتقال نر و ماده بین سایتها، برای ایجاد «گردش ژنتیکی» و جلوگیری از درونآمیزی است. بهعنوان نمونه در سال ۱۴۰۲، ۲۰ راس از مازندران به سایر سایتها فجر صفا لرستان، رشکان آذربایجان غربی و فندقلو اردبیل منتقل شدند از ایلام هم تعدادی به باغ شادی و دز و کرخه منتقل شدند. در برخی موارد مثل باغ وحش ایثار البرز مازاد جمعیت به سایتهای دولتی منتقل شد. در برنامه امسال نیز جابهجاییهایی بین سایتها مانند انتقال از ارسنجان فارس به باغ شادی یزد پیشبینی شده است. براساس برنامه عمل حفاظت از این گونه، به باغوحشها هم نقش پررنگی برای احیای این گونه داده شده است.
نتایج رهاسازی و بازوحشی سازی گوزن زرد در زیستگاههای طبیعی این گونه در دز و کرخه هنوز کاملا مشخص نیست و به گفته غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، مشخص نیست که آیا پایداری جمعیت در این مناطق به دست آمده است. او به همشهری گفت: دز و کرخه زیستگاه خوب و تاریخی برای این گونه محسوب میشود. همکاران ما هماکنون در حال رصد و پایش نتایج این رهاسازیها هستند. در دورههای مختلف اقدام به رهاسازی کردهایم و اکنون در مرحله برآورد نتایج این اقدامات هستیم. از دوربینهای تلهای و مداربسته برای پایش استفاده میشود و برای رهاسازیهای بعدی، مصمم هستیم که گردنبندهای ماهوارهای یا GPRS برای رهیابی و ردگیری گوزنها استفاده کنیم تا نتایج دقیقتری کسب کنیم. هدف اولیه ما دستیابی به یک جمعیت پایه قوی و ایجاد سوپاپ اطمینان است تا مطمئن شویم گوزن زرد از ورطه انقراض نجات یافته است. هدف دوم، معرفی مجدد این گونه به زیستگاه طبیعی خود است. بر اساس اصول علمی، جمعیتی زیر ۵۰ رأس در خطر انقراض و جمعیتی بالای ۵۰۰ رأس، یک جمعیت پایه مطمئن محسوب میشود.
ابدالی ادامه داد: امسال کمیته ملی راهبری گوزن زرد ایرانی متشکل از نهادهای تخصصی، سازمانهای مردمنهاد، علاقهمندان به طبیعت و دانشگاه صنعتی اصفهان ایجاد شد. وظیفه این کمیته، راهبری برنامههای عمل سازمان، بهروزرسانی آن، بررسی مطلوبیت زیستگاههای پیشنهادی، بازبینی سایتهای موجود و ارائه راهبرد کلی در یک کانال علمی و کارشناسی است. سازمان هم اکنون ۳۸ برنامه عمل برای ۳۸ گونه تدوین کرده و یا در حال تدوین دارد و گوزن زرد یکی از آنهاست.
بیشتر بخوانید:
تکثیر در اسارت کدام گونه های حیات وحش در ایران موفق بود؟ | از جبیر و گورخر تا گوزن زرد و آهوی ایرانی
بازگشت «گوزن زرد» از لبه انقراض
وعده ۶۰ ساله به گوزن های زرد خوزستان | فاضلاب کارخانه کاغذسازی زیستگاه گوزن های زرد را آلوده کرد
رویکرد جدید سازمان، حرکت به سمت «حفاظت مشارکتی» و «حفاظت اقتصادی» است. غلامرضا ابدالی در این مورد گفت: حفاظت اثر ملی طبیعی تا زمانی که برای جوامع محلی و بخشهای خصوصی صرفه اقتصادی نداشته باشد، به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. در کشورهای پیشرفته، بخش زیادی از حفاظت به بخش غیردولتی سپرده شده است. آییننامه حفاظت مشارکتی به تصویب دولت رسیده و دستورالعملهای اجرایی آن در حال تدوین است. این آییننامه سناریوهای مختلفی مانند استفاده از نماد گونهها برای برندینگ، توسعه طبیعتگردی، پرندهنگری و همکاری با نهادهای بزرگ دارای عرصههای وسیع (پادگانها، دانشگاهها) را پیشبینی کرده است. به عنوان مثال، با دانشگاه تربیت مدرس تفاهمنامه داریم که گوزن مرال را در جنگل تحقیقاتی ۵۰۰۰ هکتاری نور پرورش داده و پژوهش علمی انجام دهند.
مراکز نگهداری و تکثیر گوزن زرد در سال ۱۴۰۴:
بخش دولتی:
در آذربایجان غربی (سایت رشکان و جزیره اشک)
ایلام (سایت تونل آزادی یا مانشت و قلارنگ)
خوزستان (کرخه و دز)
اردبیل (سایت فندقلو)
فارس (میانکتل و ارسنجان)
مازندران (دشت ناز)
یزد (باغ شادی)
بخش خصوصی:
خرمآباد (فجر صفا)
باغوحش پارک ملت
باغوحش ارم تهران
باغ وحش ایثار البرز
باغوحش نیر یزد
باراجین قزوین
مرکز نگهداری باغ آهوی یزد
کشت و صنعت کارون
جمعیت گوزن زرد در سال ۱۴۰۳ (با احتساب گوسالهها)
سایتهای دولتی: ۳۱۴ راس
سایتهای خصوصی: ۲۴ راس
باغ وحشها: ۳۲ راس
مجموع : ۳۷۰
نظر شما