شگفتی‌های پاییزی

فصل خش خش و قرمزی برگ­ها، مهاجرت پرنده­ها و فصل رگبارهای تند و بوی خاک. چرخ زدن در باغ رنگارنگ پاییزی پر از حس­های قشنگ است... تجربه­ای که لذتش چند برابر خواهد شد اگر چرایی­اش را بدانی و این که از پس هر شگفتی دلیل و خالقی بزرگ را خواهی یافت...

من را دور نریز!

بعضی از ماده­ها وقتی زیر خاک می­مانند و نور آفتاب و اکسیژن به آنها نمی­رسد به گازهایی تبدیل می‌شوند که برای طبیعت ضرر دارند. مثلاً زباله­هایی که از فضای سبز  مانند برگ‌های خشک، چمن و ...به وجود می­آیند اگر دفن شوند و اکسیژن به آنها نرسد به گاز متان تبدیل می­شوند که باعث گرم شدن زمین و آلوده شدن آب­ها می‌شود. در صورتی که همین زباله‌ها می­توانند به کود تبدیل شوند و ماده‌های مفیدی چون پتاسیم و فسفر را وارد خاک کنند که برای حاصلخیز شدن آن بسیار مفید است. به همین دلیل با آمدن فصل پاییز توصیه می­شود که زباله­های فضای سبز را دور نریزید و اگر خودتان امکان تبدیل کردن آنها را به کود ندارید، به کارخانه­هایی که این کار را انجام می­دهند تحویل دهید. در حال حاضر شرکت­های بزرگی در سراسر دنیا وجود دارند که برگ­های خشک را جمع­آوری می­کنند و با تبدیل آنها به کودهای گیاهی، هم درآمدزایی می‌کنند و هم قدم سبزی در جهت مراقبت از کره­زمین بر می­دارند.

فرار از سرما

آمدن فصل پاییز برای خیلی از حیوان‌ها یعنی تغییر. بعضی از آنها مثل پروانه و مرغ مگس­خوار با آمدن پاییز گروهی مهاجرت می­کنند و به منطقه‌های گرمسیری می­روند. آنها با این که جثه کوچکی دارند، مسافت زیادی را طی می‌کنند تا به مکان مورد نظرشان برسند. مثلاً  نوعی مرغ­ مگس­خوار در قاره امریکا وجود دارد که می­تواند بدون توقف 800 کیلومتر پرواز کند و خودش را از آلاسکا به مکزیک برساند. پروانه­ها هم جزو حشره‌هایی هستند که پرواز دسته‌جمعی آنها در فصل خزان شگفتی­آور است. آنها به کمک پروانه­ای که نقش رهبر را به‌عهده دارد، کیلومترها پرواز می­کنند تا به مکانی که سال گذشته به آنجا سفر کرده­ بودند، برسند. کوتاه شدن روز یکی از نشانه­هایی است که به آنها می­گوید زمان فرار از سرما نزدیک است!

لباست را بپوش!

خیلی از جاندارها مثل پرنده­ها مهاجرت نمی­کنند، اما این دلیل نمی‌شود که با رسیدن فصل پاییز خودشان را برای فصل سرما آماده نکنند! در فصل پاییز در بدن حیواناتی چون سگ و شغال و بیشتر پستانداران تغییراتی رخ می­دهد. رشد کرک و موی آنها به طور قابل توجهی افزایش پیدا می­کند تا به لباسی گرم تبدیل شود. از طرف دیگر وزن این حیوانات هم بالا می رود تا در ابتدای زمستان به 5/1 تا 2 برابر وزن معمول خود برسند. به این ترتیب لایه­ای از چربی زیر پوست آنها جمع می­شود که محافظ خوبی در برابر سرمای زمستان به‌شمار می­آید.

غذایم کو؟

بیشتر حیوان­ها از زنبور و مورچه گرفته تا سنجاب و گوزن در پاییز غذا ذخیره می­کنند تا در زمستان بتوانند زنده بمانند. حتی آن دسته از جاندارانی که در زمستان به خواب فرو می­روند هم مقداری غذا در لانه خود نگه می‌دارند تا زمانی که از شدت گرسنگی از خواب بیدار شدند غذا بخورند و دوباره بخوابند! آنها غذای خود را به روش­های مختلفی جمع می­کنند. مثلاً سنجاب­ها غذا را  اطراف لانه­شان پنهان می­سازند که گاهی ممکن است 10 تا 20 متر دورتر از محل زندگی­شان باشد. این که چگونه سنجاب­ها یادشان می­ماند غذایشان را کجا قایم کرده­اند سؤالی است که هنوز پاسخ روشنی برایش پیدا نشده است. بعضی از حیوانات مثل پرنده­ها زمان زیادی از پاییز را صرف ساخت یک انبار مواد غذایی می­کنند و همه غذایشان را آنجا جمع می­کنند.

برگ‌های رنگین

رنگ سبز برگ­ها به دلیل وجود ماده­ای به نام کلروفیل است. در کنار این ماده رنگدانه های زرد و نارنجی هم در برگ­ها وجود دارند اما تا فرارسیدن فصل پاییز فعال نیستند. در واقع با سرد شدن هوا و کم شدن میزان نور آفتاب رشد کلروفیل در برگ­ها متوقف می‌شود و جایش را به رنگدانه­ها می‌دهد.  قرمزی برگ­ها به دلیل وجود ماده­ای به نام «آنتوسیانین» است که مثل یک ضد آفتاب ، از برگ ها در برابر اشعه زیان­آور خورشید و سرما محافظت می­کند. در واقع اگر آنتوسیانین‌ها در برگ درخت­ها به وجود نمی­آمد، برگ‌ها در برابر نور آفتاب آسیب پذیر می‌شدند و  ماده­های غذایی کمتری به ریشه‌های گیاهان برای ذخیره زمستانی می‌رسید. هم زمان با این تغییرها، تقسیم­های سلولی  در بخش دم­برگ  که سبب تجزیه دیواره سلولی برگ و جداشدن آن از شاخه می­شود.  یک لایه چوبْ‌پنبه‌مانند هم روی محل کنده شدن برگ تشکیل می­شود تا مانع از ورود میکروب به درخت شود.