شما می‌توانید شال و کلاه کنید و با اهل خانه یا دوستان به یکی از ییلاق‌های اطراف شهر رفته و چادری بر پا کنید یا رختخواب برداشته و پشت بام را پشه بند بزنید و هندوانه‌خوران به خواب بروید. اما عده‌ای هستند که چاره‌ای جز خوابیدن زیر این آسمان پرستاره ندارند. چند سالی می‌شود که برای کارتن‌خواب‌های شهر‌های بزرگ طرح‌های ضربتی انجام می‌شود. اجرای این طرح‌ها، با وجود موقتی بودنشان در فصل‌های سرد سال شدت بیشتری می‌گیرد و باعث می‌شود خیل جمعیت به سمت این شهر‌ها به‌خصوص تهران روانه شوند تا از امکانات محدودی که در اختیارشان گذاشته می‌شود بهره ببرند.
از آنجایی که عده‌ای از کارتن خواب‌ها معتاد هم هستند، طرح‌هایی برای آنها به‌صورت ضربتی برگزار می‌شود، به‌طوری که قرار است همین روزها معتادان تزریقی و کارتن‌خواب در 10 کلانشهر جمع‌آوری شوند. رئیس پلیس مبارزه با مواد‌مخدر چندی پیش اعلام کرد که اردوگاه بازپروری تهران با کمک شهرداری و شورای هماهنگی مبارزه با مواد‌مخدر استان تهران آماده بهره‌برداری است و بودجه نگهداری معتادان تزریقی و آماده‌سازی اردوگاه‌ها توسط نیروی انتظامی کلانشهر‌ها تامین می‌شود.
کارتن خوابی یک مسئله اجتماعی چند وجهی است و کارتن خواب‌ها به علل بسیار متفاوتی به کارتن خوابی روی می‌آورند ولی مهم‌ترین دلیل آن فقر و اعتیاد است که می‌تواند با خود آسیبهای اجتماعی دیگری را مانند دزدی و قتل و آدم‌ربایی و تکدی‌گری را به همراه بیاورد.
بی‌خانمانی یک پدیده پیچیده و متفاوت است. به‌طور کلی می‌توان گفت مقوله بی‌خانمانی سه گروه را در بر می‌گیرد؛ افرادی که به‌گونه‌ای برای خویش سرپناهی فراهم کرده‌اند، گروه دیگر افرادی هستند که در خیابان‌ها و در شرایط سخت زیست می‌کنند و بالاخره گروه سوم افرادی هستند که به سبب کمبود سرپناه‌های واقعی، نزد آشنایان یا وابستگان به سر می‌برند البته این گروه‌ها می‌توانند همپوشانی نیز داشته باشند.
طی سال گذشته تحقیقی با جامعه آماری همه کارتن‌خواب‌های ساکن در اقامتگاه‌های موقت شبانه (گرمخانه‌ها) در تهران انجام شد که در آن در دو بخش به مطالعه جامعه‌شناختی کارتن‌خوابی: علل، تجارب جهانی و راهکارهای آن پرداخته شد. این تحقیق توسط دکتر اکبر علیوردی‌نیا برای دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران انجام شد. علیوردی معتقد است که تا‌کنون تحقیقی که کارتن خوابی را در شهر تهران بررسی کرده باشد، به انجام نرسیده است. از این‌رو وی در تحقیقش صرفا به برخی از تحقیقاتی که در زمینه بی‌خانمانی در خارج از کشور صورت گرفته پرداخته است.
هر سازمانی که به نوعی خود را متولی کارتن‌خوابی می‌داند آمار متفاوتی از آنها را ارائه می‌کند. اما براساس تحقیقی که از همه کارتن خواب‌های ساکن در اقامتگاه‌های موقت شبانه (گرمخانه‌ها) در تهران انجام شده تعداد آنها 318نفر است. میانگین سنی آنها 28 تا 43سال است. محل تولد 284نفر از این کارتن خواب‌ها در شهر و 34نفر آنها در روستا بوده است. بیش از 50درصد آنها دارای فرزند و بقیه بدون فرزند هستند. 6/11درصد آنها بیسواد‌ند و بیشترین فراوانی را کسانی دارند که تا مقطع سیکل تحصیل کرده‌اند. در میان آنها 10نفر نیز وجود دارند که تا لیسانس و بالاتر درس خوانده‌اند. در میان آنها فقط 1/15درصد شاغل و بقیه بیکار هستند. از میان 318نفر کارتن خوابی که مورد بررسی قرار گرفته‌اند 19نفر صاحب‌خانه بوده‌اند.
دلایل این افراد برای کارتن خوابی به‌ترتیب شامل فقر مالی، بیکاری، مشکلات خانوادگی، بیماری، مصرف مواد‌مخدر، مشکلات فردی و کم کاری و بی‌برنامگی دولت در سطح کلان بوده است.
یکی از نکاتی که در این تحقیق به دست آمده میزان تماس با شبکه اجتماعی کارتن خواب‌ها است. این افراد تا حدود 80درصد میزان ارتباط خود را با دیگران ضعیف اعلام کرده‌اند.
گرایش 5/63درصد از افراد مورد بررسی به مواد‌مخدر قوی و فقط 3/6درصد آنها به آن نه گفته‌اند. از میان آنها 5/47درصد تا‌کنون اصلا دستگیر نشده‌اند. ولی در پاسخ به سؤالی در مورد میزان محکومیت زندان، 4/43درصد آنها تا‌کنون به زندان نرفته‌اند و 5/51درصدشان بیشتر از 3سال در زندان بوده‌اند. مدت بی‌خانمانی افرادی که در این تحقیق شرکت کرده‌اند بدین قرار است که 9/23درصد کمتر از یک سال، 7/27درصد حدود یک تا 3 سال، 1/21درصد بین 3 تا 5 سال، 9/23درصد آنها کمتر از یک‌سال و 4/27درصدشان بیشتر از 5سال بی‌خانمان بوده‌اند.
آنها در پاسخ به سؤالی در مورد میزان استفاده از گرمخانه‌های شهرداری گفته‌اند که حدود 35درصدشان کمتر از 6 ماه، حدود 25درصد بیشتر از 24 ماه، حدود 20درصد 6 تا 12 ماه و بیش از 10 درصدشان 18 تا 24 ماه و زیر 5 درصدشان 12 تا 18 ماه در گرمخانه‌های شهر تهران زندگی کرده‌اند.
تحقیقات نشان می‌دهد کسانی که احساس بی‌کفایتی داشته و عزت نفس و کارایی پایین دارند به‌طور معمول در روابط اجتماعی خود دچار مشکل بوده و بیش از سایرین در معرض خطر نسبت به مصرف سوء مواد‌مخدر هستند.
براساس نتایج این تحقیق، عزت‌نفس یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین متغیرهای تحقیق است که در بسیاری از مدل‌ها تاثیر شگرفی روی متغیر وابسته داشته است. داده‌های مدل کامل، نشانگر آن است که عزت نفس رابطه مستقیمی با بی‌خانمانی داشته است. به عبارت دیگر، به موازات افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس در میان افراد پاسخگو، میزان تجربه کارتن خوابی‌شان نیز افزایش داشته است. این متغیر در تمام حالات معنادار بوده است.
هر چقدر میزان ارتباط اعضای خانواده با هم بیشتر و صمیمی‌تر باشد احتمال وقوع آسیبهای اجتماعی نیز کمتر می‌شود. همچنین هر چقدر ارتباط افراد با جامعه در قالب تشکل‌ها و گروه‌های مردمی بیشتر شود آنها فاصله بیشتری از آسیب‌هایی چون اعتیاد می‌گیرند. از دیگر دریافت‌های این تحقیق میزان رابطه پیوستگی اجتماعی و کارتن‌خوابی است؛ به‌طوری که این متغیر، پیش‌بینی‌کننده مهمی برای بی‌خانمانی است. در مجموع، پیوستگی به خانواده رابطه معکوسی با کارتن‌خوابی داشته است. به عبارت دیگر، با افزایش پیوستگی فرد به خانواده از میزان تجربه کارتن‌خوابی وی کاسته می‌شود.
شبکه اجتماعی، متغیر دیگری است که در این تحقیق سنجیده شده است. ضریب تاثیر این متغیر در مدل‌های مختلف نشانگر آن است که این متغیر یکی از مهم‌ترین متغیرهای تحقیق بوده است. داده‌های مدل کامل نشانگر آن است که شبکه اجتماعی رابطه معکوسی با بی‌خانمانی داشته است. به عبارت دیگر، به موازات افزایش دسترسی افراد به شبکه اجتماعی، میزان تجربه کارتن‌خوابی‌شان کاهش یافته است. سطح معناداری این متغیر نشان می‌دهد که همواره تاثیر معناداری روی کارتن خوابی داشته است.
براساس نتایج این تحقیق، سوء مصرف مواد به‌عنوان یک متغیر شامل دو بعد گرایش به مواد‌مخدر و تخلفات مواد‌مخدری بوده است. بررسی مدل کامل نشان می‌دهد با افزایش گرایش فرد به مواد‌مخدر، میزان تجربه کارتن‌خوابی وی با افزایش همراه بوده است. همچنین داده‌های مدل کامل نشانگر آن است که تجربه قربانی شدگی افراد رابطه مستقیم و معناداری با بی‌خانمانی داشته است. به عبارت دیگر، هرچه فرد، بیشتر قربانی رفتارهای نامناسب اطرافیان و خانواده‌اش شود، بیشتر در معرض بی‌خانمانی قرار می‌گیرد.
آمارها هر چه از تعداد و چند و چون این افراد بگویند باز آسمان که آبی می‌شود و ابر سفید در آن دیده می‌شود کارتن‌خواب‌ها در گوشه و کنار خیابان‌ها خودنمایی می‌کنند. امسال دقت کنید ببینید کارتن خواب محله شما سر جای همیشگی‌اش هست یا نه؛ اگر نبود یا نیروی انتظامی او را به بهانه ولگردی و معتاد بودن جمع‌آوری کرده، یا شهرداری به نام کارتن خواب.
