درک اسکات نیز در سال‌های 1972 تا 1976 میلادی مطالعه مشابهی انجام داده است اما از سال 1372 شمسی به بعد پرندگان تهران توسط پرنده شناسان ایرانی مطالعه شده است. در بین آنها بهروز بهروزی راد، ابوالقاسم خالقی‌زاده و حسن محمدیان پیشگام بوده‌اند. پرویز بختیاری در سال 1387 و من در سال 86 بررسی مشابهی انجام داده‌ایم. چنین مستنداتی به ما کمک خواهد کرد که از روند حضور، پراکندگی و غنای گونه‌ای این استان اطلاعاتی مستدل و نسبتا دقیق داشته باشیم.
تهران زیستگاه تصرف شده
شهروندانی که اطلاعات مختصری از پرندگان تهران دارند باید بدانند که روزگاری در میدان امام خمینی(ره) تهران (توپخانه سابق)، دیدن «سبز قبای اروپایی» در بهار و تابستان روی تیرک‌های چوبی، امری عادی و طبیعی بوده است. در محل پارک قیطریه فعلی، شکار کبک و تیهو صورت می‌گرفت و در محله طرشت واقع در غرب شهر، شکارچیانی به شکار و زنده‌گیری بلدرچین اقدام می‌کردند. با تغییر شهر و گسترش آن، دیگر از وجود چنین پرندگانی، حداقل در زیستگاه‌های سابق، خبری نیست اما این به معنای رفتن تمامی پرندگان از پایتخت نیست.
مشاهده توکای سیاه، چرخ ریسک بزرگ، قرقی، دلیجه، هدهد، جغد کوچک، توکای پهلو سرخ، دارکوب سوری، چلچله دمگاه سفید و حتی کاکایی سر سیاه، باکلان و حواصیل خاکستری که در نقاط مختلف و زیستگاه‌های گوناگون استان و شهر پراکنده اند، نشان از جاری بودن حیات در این نقطه از کشور دارد. در این روزهای پایان سال، با 3 ساعت صرف وقت می‌توان در پارک قیطریه بیش از 20 گونه پرنده دید و یا با اندکی جست‌وجو در آسمان شهر می‌توان بادخورک‌هایی که به تازگی وارد پایتخت شده‌اند را مشاهده کرد.
درک آلبرت اسکات، محقق و پرنده شناس مشهور انگلیسی منطقه لشکرک و لار را دومین منطقه پر تنوع برای پرندگان ایران پس از میانکاله و خلیج گرگان بر می‌شمارد. وی در مطالعه خود که در خلال سال‌های 1972تا 1976 میلادی در این منطقه انجام شده، به رقم حیرت انگیز 266 گونه پرنده در این ناحیه اشاره کرده است که از بهشت پرندگان منطقه پاله آرکتیک یعنی پناهگاه حیات وحش و ذخیره گاه زیستکره میانکاله، تنها حدود 20 گونه کمتر است.
کاکایی‌های سرسیاه که هم‌اکنون نیزدر رودخانه فصلی «کن» در کنار پارک ارم تهران دیده می‌شوند، نه گم کردگان راه خود هستند و نه آنهایی که ممکن است به‌صورت سرگردان دیده شوند، بلکه مهاجران زمستانه‌ای هستند که این مکان را امن دانسته و آن‌را محلی مناسب برای زمستان گذرانی خود به حساب می‌آورند.
بیش از 65 درصد پرندگان تهران‌گونه‌های مهاجری هستند که برای زمانی کوتاه و فقط برای تجدید قوا در تهران فرود می‌آیند و یا برای زادآوری در تابستان یا زمستان گذرانی، مهمان این شهر می‌شوند. برای ایرانی که بیش از 520 گونه پرنده در جای جای آن دیده می‌شود، مشاهده تعداد زیادی پرنده در شهری که در قسمت شمال مرکزی کشور واقع شده و زیستگاه‌های بسیار جالب توجه طبیعی و مصنوعی دارد، به هیچ وجه دور از ذهن نیست.
سخن آخر
افزایش چشمگیر پرنده شناسان آماتور و نیمه حرفه‌ای در تهران که با جست‌وجو در مناطق مختلف شهر هر گونه جدید را مشاهده، عکاسی و در نهایت شناسایی می‌کنند نوید روزهای خوبی را می‌دهد؛ این یعنی افزایش رو به فزونی گونه‌هایی که در گذشته به چشم نمی‌آمدند اما اکنون مشاهده می‌شوند. هرچه شناسایی گونه‌ها در سطح عموم فراگیرتر شود، ارزش‌های پرندگان آشکارتر و ملموس‌تر شده و حفاظت طولانی مدت آنها را سبب خواهد شد.
تهران، الگوی مناسبی برای ایجاد گروه‌های پرنده نگری در سایر شهرهای کشور است و از این حیث، تنها رقیب آن اراک در استان مرکزی است. هر چه علاقه‌مندان بیشتری به این نوع گروه‌ها جذب شوند باید شاهد آن باشیم که در سال‌های آتی، هم میهنان خودمان شناسایی و سرشماری پرندگان را در تالاب‌های کشور انجام دهند و نه جوانان بیگانه اروپایی که باعث خروج ارز از کشور می‌شوند.
*سردبیر مجله پرنده شناسی بالابان
