به گزارش همشهری آنلاین، براساس آمار رسمی، تعداد دیابتی‌های ایران حدود ۶/۱۱درصد از جمعیت بالای ۲۵ سال کشور است (که سهم پایتخت‌نشینان از آمار ابتلا به دیابت، ۸/۱۲درصد جمعیت بالای ۲۵ سال است). اما براساس تجربه‌های دکتر «سیدحسین دهقان منشادی» آمارهای غیررسمی ابتلا به این بیماری از این هم بالاتر است و در بعضی مناطق ممکن است تا ۴۲درصد هم برسد، چون خیلی از افراد از ابتلایشان به این بیماری خبر ندارند.
با آقای دکتر منشادی فوق‌تخصص غدد و متابولیسم در این باره صحبت کردیم. او تا سال ۱۳۶۹ در یزد زندگی می‌کرد و پس از آن در دانشگاه تهران قبول شد و به پایتخت آمد. دکتر منشادی بعد از گرفتن تخصص در رشته بیماری‌های کودکان، برای مدتی در بیمارستان محک کار می‌کرد، اما دیدن حال ناخوش کودکان طاقتش را طاق کرد و در نهایت او یک روز با خودش فکر کرد که تحمل دیدن فوت کودکان برایش سخت و طاقت فرساست. برای همین تصمیم گرفت حوزه کاری‌اش را تغییر دهد. او پس از آن فوق‌تخصص غدد و متابولیسم گرفت و حالا یکی از شادی‌های زندگی‌اش این است که سال‌هاست دیگر «برگه فوت بیماری را امضا نکرده‌ام». با او بین ساعت‌های شلوغ طبابتش زمانی را برای مصاحبه هماهنگ کردیم. او استقبال کرد چون همچنان معتقد است آگاهی و اطلاعات مردم جامعه از بیماری‌های مربوط به غدد کم است و نیاز به تقویت دارد.
آقای دکتر تخصص شما غدد درون‌ریز و متابولیسم است. پیش از هر سؤالی بفرمایید بیماری‌هایی که به این حوزه‌ها مربوط می‌شوند، کدام بیماری‌ها هستند؟
ابتدا لازم می‌دانم توضیح بدهم که موضوع صحبت ما در این رشته غددی است که ترشح هورمون‌های آن‌ها برای بدن نقش حیاتی دارد و این ربطی به غده‌هایی که در بعضی از اندام‌ها به وجود می‌آید، ندارد. تقریباً نصف طب در حیطه غدد و متابولیسم قرار می‌گیرد.
از نظر آماری بیماری‌های زیادی مربوط به طب متابولیسم هستند؛ مانند بیماری‌هایی همچون دیابت، چاقی و لاغری، گرمایش و سرمایش بدن، مشکلات مربوط به رشد کودکان، مشکلات مربوط به فعالیت‌های جنسی، بیماری‌های مرتبط با تیروئید، مشکلات سوخت‌وساز بدن، بیماری‌های مربوط به غده فوق کلیه یا آدرنال که وظیفه‌اش مقابله با استرس، تنظیم نمک بدن و ایجاد صفات ثانویه جنسی مثل رویش موهای زائد است.
از بیماری خاموش دیابت و نقش این غدد در این نوع بیماری توضیح بیشتری می‌دهید؟
برای پاسخ به این سؤال شما در ابتدای باید آمار قابل تأملی از وضعیت جمعیت دیابتی‌ها در جهان و ایران ارائه کنم. از نظر آماری حدود ۹/۶درصد جمعیت دنیا مبتلا به دیابت هستند که به طور تقریبی حدود ۵۰۰میلیون نفر در جهان دیابت دارند. برای درک بهتر باید این جمعیت را با جمعیت کشورهای پرجمعیتی همچون چین و هند مقایسه کرد و گفت بعد از کشور چین و هند این جمعیت می‌تواند سومین کشور پرجمعیت جهان باشد.
از طرفی از کل جمعیت دیابتی‌های جهان، جمعیتی حدود ۶/۱۱درصد مربوط به ایران است، ولی در آمارهای غیررسمی این رقم بیش از این‌هاست. اگر واقع‌بینانه بگوییم جمعیتی حدود ۱۵ تا ۲۵درصد و حتی تا ۴۲درصد در ایران (مثلاً در یزد) مبتلا به دیابت هستند.
چه عواملی در ابتلا به دیابت نقش دارد؟
مسئله ژنتیک و تغذیه نقش مؤثری در دیابت دارد. حدود ۹۵درصد افرادی که دیابت نوع دو دارند به اضافه‌وزن و چاقی و کم‌تحرکی هم دچار هستند. زادگاه خودم، شهر یزد، یکی از شهرهایی است که تغذیه مردمش با غذاهای چرب و شیرین گره کور دارد و همین، دلیل اصلی چاقی آن‌هاست. حالا این چاقی را کنار ژنتیک مثبت بگذارید، حدود ۵۰درصد کسانی که هر دو عامل را با هم دارند، مبتلا به دیابت نوع دو می‌شوند. بنابراین این دو فاکتور مهم در ابتلا به دیابت نقش اساسی‌ای دارند.
اما در کنار دیابت بیماری دیگری که دوست دارم مخاطبان به آن توجه بیشتری داشته باشند، بیماری‌های مربوط به تیروئید است. تهدیدهای این بیماری کمتر از بیماری دیابت نیست و باید این بیماری را هم جدی گرفت. به خصوص که آمار مبتلایان به بیماری‌های تیروئیدی شبیه بیماران دیابتی است. یعنی همانطور که از هر صد نفر حدود دوازده نفر بیمار دیابتی داریم، حدود دوازده نفر هم بیمار تیروئیدی داریم. اما به نظر می‌رسد که مردم به این بیماری توجه کمتری دارند.
آقای دکتر لطفاً درباره بیماری‌های متابولیسم بیشتر توضیح دهید.
در کشور ما حدود بین ۱۱ تا ۱۵درصد از خانم‌ها به مشکلات هورمونی مبتلا هستند. به عنوان مثال خانم‌هایی که چاقی شکمی و تنه‌ای، پوست چرب مستعد آکنه و جوش، موهای زائد، اختلال‌های قاعدگی و خلق و خوی تنگ دارند، احتمالاً دچار یکی از بیماری‌های متابولیسم هستند.
جالب است که اگر آماری را که پیش‌تر دادم، با هم جمع بزنیم می‌توانیم به طور تقریبی بگوییم بیش از ۳۰درصد افراد کشور دچار بیماری‌های متابولیسم هستند. خانم‌هایی که دچار چاقی تنه‌ای، اختلال در قاعدگی، اختلال نازایی، رشد موهای زائد، چروک اطراف چشم، ریزش مو و ... می‌شوند باید بدانند که همه این علائم منشأ هورمونی و غدد دارند که باید برای حل این مشکل به جای مراجعه به دکتر پوست و مو یا خرید شامپو و کرم‌های مختلف به متخصص غدد مراجعه کنند.
یکی از موضوعات تخصصی رشته شما، مسائل مربوط به رشد کودکان است. چون مخاطب ما خانواده‌ها هستند لطفاً دراین‌باره بیشتر توضیح بفرمایید. معمولاً خانواده‌ها بابت چه مسئله‌ای به شما مراجعه می‌کنند؟
رشد فیزیکی و قد دغدغه خیلی از خانواده‌هاست. همینطور به خاطر بلوغ دیررس که معمولاً این اختلال را در پسران شاهدیم یا بلوغ زودرس که این هم بیشتر مربوط به دختران است، به ما مراجعه می‌شود. این اختلال‌ها از دغدغه‌های بیشتر خانواده‌ها هستند که باید سفارش اکید به خانواده‌ها داشته باشم که برای بررسی این مشکلات به متخصصان غدد مراجعه کنند و راهکار بگیرند.
قبل از این به دیابت نوع دو اشاره کردید. این نوع دیابت چه تفاوتی با دیابت نوع یک دارد؟
از ۵۰۰میلیون نفری که در دنیا به بیماری دیابت مبتلا هستند، حدود ۱۰درصد (۵۰میلیون نفر) دیابت نوع یک می‌گیرند. این نوع دیابت مربوط به افراد زیر سن بلوغ و بلوغ است و به طور مشخص کودکانی با سن هفت یا هشت سال یا افراد در سن بلوغ که ده یا دوازده سال دارند، مبتلا به دیابت نوع یک می‌شوند.
در این نوع، کودکان به سرعت لاغر می‌شوند. اما دیابت نوع دو مربوط به بزرگسالان است و در آن بر عکس حالت اول، افراد دچار اضافه وزن و چاقی می‌شوند. افراد دیابت نوع یک کمبود انسولین دارند و فقط نه در ایران بلکه از ۱۲۰ سال پیش، از زمانی که انسولین کشف شد تا الان، راهکار کنترل دیابت نوع یک، تأمین انسولین است. نکته دیگر اینکه تغذیه سالم و ورزش برای بهبودی این بیماری خوب است، اما اگر به بیمار دیابت نوع یک انسولین نرسد به کما می‌رود.
دیابت نوع یک چه نشانه‌هایی دارد؟
از جمله نشانه‌های بیماری این است که کودک در دو سه هفته دچار تب ویروسی می‌شود، مثلاً تب و لرزهایی مثل سرماخوردگی یا اسهال و استفراغ. در همان ایام کودک دچار پرادراری و پرنوشی هم می‌شود و با وجود همه این موارد وزن چشمگیری هم کم می‌کند. پس تب، تکرر ادرار و کاهش وزن در مدت سه هفته از نشانه‌های دیابت نوع یک است. متأسفانه تشخیص اشتباه این بیماری، باعث تشدید آن می‌شود.
چه نوع کودکانی به این نوع دیابت مبتلا می‌شوند؟
امکان ابتلا به دیابت نوع یک در بچه‌هایی که در دوران کودکی‌شان به‌خصوص در سال‌های اول و دوم زندگی دچار انواع بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های ویروسی می‌شوند و تغذیه مناسبی هم ندارند، بیشتر است. اگر مادری در دوران بارداری سرخچه بگیرد، ممکن است فرزندش دچار بیماری دیابت نوع یک شود. اما درباره دیابت نوع دو می‌توان آن را به شجره‌اش ربط داد که شاید عمه یا خاله دیابت داشته و او هم به صورت ژنتیکی دچار شده باشد. همانطور که گفتیم ریزفاکتور دیگر برای تشخیص دیابت نوع دو هم چاقی افراد است.
چاقی دقیقا یعنی چه میزان اضافه وزن؟
تشخیص چاقی در آقایان به این صورت است که اگر آقایی دور کمرش بیشتر از ۱۰۲ سانتی‌متر باشد یا اگر خانمی دور کمرش بیش از ۸۸ سانتی‌متر باشد با این ملاک ساده می‌توان گفت فرد دچار چاقی است.
یک ملاک دیگر این است که قد فرد را از عدد ۱۰۰ کم کنیم و اگر آنچه می‌ماند از وزن فرد کمتر باشد، فرد چاق است. به عنوان مثال قد فرد ۱۸۰ سانتی‌متر است و عدد ۱۰۰ را از آن کم می‌کنیم و حاصل ۸۰ می‌شود، اگر وزن فرد از ۸۰ کیلوگرم بیشتر باشد، فرد چاق است. کسانی که دچار چاقی سیبی‌شکل یا شکمی می‌شوند، این افراد مستعد دیابت هستند.
این اضافه چربی دور شکم خاصیتش این است که با یک سازوکار بسیار پیچیده باعث می‌شود سلول‌های بدن به انسولین مقاومت پیدا کنند. بنابراین افراد باید شیوه زندگی یا سبک زندگی‌شان را تغییر بدهند. با وضع تغذیه موجود در دنیا دیابت نوع دو از سال ۲۰۱۲ یک معضل در دنیاست که تا کنون ۲ تا ۳درصد هم افزایش پیدا کرده است. اما نیمی از بیماران دیابتی نوع دو خبر ندارند که دچار این بیماری هستند.
ابتلا به دیابت باعث ایجاد چه مشکلاتی در بدن می‌شود؟
امروز شایع‌ترین علت از دست رفتن چشم، از دست رفتن کلیه، از دست رفتن اندام تحتانی و قطعی پا دیابت است. در ایران ۶میلیون دیابتی شناخته‌شده وجود دارد و احتمالاً ۶میلیون دیابتی هم از بیماری‌شان بی‌خبر هستند.
این‌هایی که خبر ندارند ممکن است چشم و کلیه یا دیگر اعضای بدنشان را از دست بدهند. از افرادی که با دیابت سروکله می‌زنند، یک‌درصدشان به قطع پا می‌رسند. ۵۰درصد کسانی که دیابت می‌گیرند کلیه‌هایشان متأثر می‌شود. حالا در سال در بهترین شرایط تا ۳هزار پیوند کلیه داریم که کفاف تعداد بیماران نیازمند را نمی‌دهد. پس بهتر است پیش از آنکه خدای ناکرده به این مراحل برسیم، با تغذیه مناسب و پیشگیری از آسیب به بدنمان جلوگیری کنیم.
نکته:
برای داشتن تغذیه مناسب به چه نکاتی توجه کنیم
کدام دسته از مواد غذایی بیشتر قند دارند؟
تغذیه مناسب نه فقط برای بیماران دیابتی بلکه برای همه انسان‌ها مهم است، اما چون ۹۰درصد کسانی که دیابت می‌گیرند، چاق هستند، بنابراین چیزهایی که برای آن‌ها بد است، برای افراد عادی هم بد است، چون باعث چاقی افراد عادی می‌شود. پس بهتر است همه در خوردن این مواد تعادل را حفظ کنند. بیمارهای دیابتی باید به میزان مصرف سه دسته غذایی در تغذیه‌شان توجه داشته باشند.
اولین دسته نان و غلات هستند. باید توجه داشت که آرد گندم از نظر مقدار کربوهیدرات و نشاسته رتبه اول را در غلات دارد و بهتر است به جای آن آرد جو یا ذرت مصرف کرد. این دو گروه هم دارای قند هستند، اما مثل آرد گندم جذب بدن نمی‌شوند. برنج چون با پروتئین و مخلفات خورده می‌شود، قندش مثل نان جذب بدن نمی‌شود. بهتر است هیچ وقت نان و برنج را با هم نخورید.
دسته دوم میوه‌ها هستند. این گروه خواص زیادی دارد و نمی‌توانیم سفارش کنیم که نخورند، اما حداقل بیمارهای دیابتی باید مراقب مقدار میوه‌ای که می‌خورند، باشند و به‌خصوص آبمیوه طبیعی و آبمیوه کارخانه‌ای با شکر نخورند. همینطور بهتر است میوه‌هایی مثل سیب و خیار و ... با پوست خورده شوند.
دسته سوم لبنیات یعنی شیر، ماست و دوغ هستند. این دسته هم قند دارند، اما مفید هستند. تقریباً می‌توانیم بگوییم قند موجود در نان، برنج و ماست یکسان است. اما قند نان بدون سبوس راحت‌تر جذب بدن می‌شود. یک لیوان دوغ غلیظ نصف یک لیوان نوشابه قند دارد. در میزان مصرف لبنیات زیاده‌روی نکنیم.
نظر شما