همشهری آنلاین - مریم قاسمی: این حکایت دیروز و امروز شهری است که هنوز تقدم پیاده بر سواره برایش به رویایی دوردست شباهت دارد. هنوز بسیاری از کوچه و خیابان‌هایش از پیاده‌رو ایمن محرومند و برخی از شهروندانش به دلایل مختلف ترجیح می‌دهند حتی برای طی مسیرهای کوتاه با پایشان پدال گاز را فشار دهند به جای اینکه راه بروند! بررسی وضعیت پیاده‌روهای منطقه ۱۸ و فرصت‌ها و ضعف‌های فرهنگی پیش روی حق پیاده‌روی موضوع گزارشی است که در ادامه می‌خوانید.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
هنگامی که شهروندان از خانه یا محل کار به پیاده‌رو قدم می‌گذارند باید برای عبور از برخی پیاده‌روها مراقب باشند پایشان با مانعی بر نخورد نکند و یا به اجناس بیرون از مغازه‌ها تنه نزنند، بساط دستفروشی را لگدمال نکنند و در انتهای هر کوچه و خیابان دوباره مسیری برای ادامه پیاده‌روی بیابند. بدتر اینکه برخی موتورسیکلت‌سواران با جسارتی آزاردهنده از پیاده‌روها می‌گذرند و گروهی از رانندگان به خود اجازه می‌دهند برای توقف در گوشه‌ای از پیاده‌رو به حریم آن تجاوز کنند. در این اوضاع بغرنج، تنها حضور فیزیکی پیاده‌روها، کاری از پیش نمی‌برد و باید برای ضعف‌های فرهنگی پیش روی کاربری مسیرهای پیاده‌روی چاره‌ای اندیشید.
برای نمونه، اغلب معابر فرعی محله شادآباد پیاده‌رو ندارند. پیاده‌رو خیابان‌های اصلی هم آنقدر باریک است که بهسازی فیزیکی نیز مشکل را رفع نمی‌کند. عرض پیاده‌رو خیابان شهسواری که خیابان اصلی محله محسوب می‌شود، فقط یک‌متر است. بساط دستفروشان و اجناس مغازه‌داران نیز معدود پیاده‌روهای محله را اشغال می‌کند. باید برای حل این مشکل، رویکرد فرهنگی با پشتوانه قانونی به کار گرفته شود. گاهی پیاده‌روها به دلیل حفاری شرکت‌های آب و گاز یا ساخت‌وساز تخریب می‌شوند و پر کردن چاله‌ها و ترمیم آثار ناشی از حفاری‌ها چند ماه طول می‌کشد. خیابان‌های شهید جعفری، ۱۰ متری شهید صابری، شهید سکنایی و شهید سلیمانی به بهسازی نیاز دارند. فراموش نکنیم پیاده‌روها جزو نیازهای ضروری و روزمره شهروندان هستند.
در محله ولی‌عصر(عج) شمالی و شهرک صاحب‌الزمان(عج) هم همین‌طور؛ معابری داریم که معلوم نیست پیاده‌رو آنها کجاست! اغلب کوچه‌های فرعی پیاده‌رو ندارند و در برخی معابر اصلی هم قسمت‌های بدون پیاده‌رو مشاهده می‌شود. برای مثال، در خیابان‌های شریعتی و شهید آتشبار برخی قسمت‌ها پیاده‌رو ندارد و ساکنان پایشان را که از خانه بیرون می‌گذارند خود را در مسیر تردد خودروها می‌یابند. به همین دلیل برخی اهالی روبه‌روی در خانه‌شان درخت کاشته‌اند یا باغچه درست کرده‌اند تا فاصله‌ای میان در خانه و خیابان ایجاد شود.
البته پیاده‌روسازی در محله ولی‌عصر(عج) شمالی به‌صورت مقطعی انجام شده و تنها محله‌ای است که هیچ یک از معابر اصلی آن سنگفرش کامل و یکدست ندارد. خیابان‌های شریعتی، جلالی و ۲۰ متری حیدری نیز پرتردد هستند. شهروندان فکر می‌کنند باید برای پیاده‌روها پس از بهسازی تابلوهای شناسایی نصب شود تا معلوم باشد آن قسمت از نظر قانونی پیاده‌رو است و کسی حق ندارد کاربری آن را تغییر بدهد. برای نمونه، در آن بساط پهن کند یا خودرویش را در پیاده‌رو متوقف سازد. معتمدان محله نیز می‌توانند درباره اشغال پیاده‌رو تذکر بدهند و فرهنگسازی را پیش ببرند.
پیاده‌روهای مناسب؛ شاخصی برای ایمنی شهروندان
«محمدجواد خسروی» شهردار منطقه ۱۸ عقیده دارد: «برخورداری از پیاده‌روهای مناسب، شاخصی برای ایمنی شهروندان یک شهر محسوب می‌شود. پیاده‌روها امکان جابه‌جایی ساکنان محله‌ها برای تفریح و تفرج، سفرهای شغلی، خرید و... را در اختیار می‌گذارند و از طریق گسترش فرهنگ تردد پیاده، فصلی نوین در قاموس حمل‌ونقل شهری پدید می‌آورند.»
تردد پیاده، آلودگی هوا و آلاینده‌های صوتی در پی ندارد. از میزان ترافیک شهری می‌کاهد و تحرک و سلامت شهروندی را به دنبال دارد. بر این اساس، پیاده‌روهای ایمن و رواج فرهنگ پیاده‌روی از ویژگی‌های یک جامعه سالم هستند. علاوه بر آن، حضور فیزیکی پیاده‌روها نشانه‌ای کاربردی از تقدم پیاده بر سواره محسوب می‌شوند. شهروندان حتی برای دسترسی به وسایل نقلیه عمومی به پیاده‌روهای ایمن نیاز دارند.
طی دهه‌های گذشته توسعه جغرافیایی کلانشهر و اولویت‌های ترافیکی در زندگی مدرن به گسترش خیابان‌ها و بزرگراه‌ها در چهارسوی پایتخت منجر شده است. ضرورت‌های حمل‌ونقل و چند دهه تلاش برای باز کردن راهی از این سو به آن سوی شهر پیاده‌روها را به حاشیه برده است.
سیاست کلان مدیریت شهری برای احیای پیاده‌روی
سیاست کلان مدیریت نوین شهری برای احیای حق پیاده‌روی، از چند سال بر پایه بهسازی پیاده‌روهای پایتخت چیده شد. هر سال هزاران‌مترمربع از پیاده‌روهای هر منطقه شهری با اولویت تردد معلولان و سالمندان بهسازی می‌شود تا کفپوش یکدست و الوان پیاده‌روها بخشی از زیبایی بصری و مرغوبیت خدمات شهروندی در محله‌های کلانشهر باشد. احیای حق پیاده‌روی با وجود موانع و دشواری‌های کالبدی پایتخت از طریق پیاده‌روسازی پیگیری می‌شود و هدف نهایی نیز برخورداری معابر شهری از یک شبکه پیاده‌روی کامل و به هم پیوسته است.
پیاده‌رو بسیاری از معابر اصلی و پر تردد محله‌ها میزبان سنگفرش‌های بتونی‌اند و برای تردد ایمن بهسازی شده‌اند. برای برخی معابر هم پیاده‌رو ساخته یا مسیر قبلی تعریض شده است. اما رفتار شهروندان، از کاسبان بگیرید تا ساکنان و عابران، با این پیاده‌روها چگونه است؟ اشغال پیاده‌رو به اشکال مختلف رواج دارد و باز هم ضعف‌های فرهنگی پیش روی احیای حق پیاده‌روی را به رخ می‌کشند.
جزء امکانات ضروری اما محدود و مخدوش
«سید صادق نوری»، معتمد محله فردوس، عقیده دارد: «امروزه پیاده‌روهای پایتخت جزء امکانات ضروری، اما محدود و مخدوش محسوب می‌شوند و در مقابل شهروندان بیش از هر زمانی قدردان فرهنگ پیاده‌روی و خواهان دسترسی به مسیرهای عبور پیاده هستند. نقش پیاده‌روها در معماری مدرن شهری نیز پر رنگ‌تر از هر زمانی است. فلسفه طراحی شهرهای امروزی بر این اصل صحه می‌گذارند که شهر باید محلی برای آسایش و رفاه ساکنانش باشد، نه هجوم مهار گسیخته و دلهره‌آور وسایل حمل‌ونقل موتوری.»
احتمال ابتلا به امراض قلبی و عروقی
چند دهه نقض حقوق عابران پیاده در ساختار فیزیکی شهر و فرهنگ شهرنشینی به‌تدریج نقش پیاده‌روها را کمرنگ کرده است. در حالی که پیاده‌روها می‌توانند فراتر از امکان تردد، مزایای متنوعی برای زندگی شهروندی به ارمغان بیاورند. دکتر «سیدحسین حسینی» پزشک عمومی و مدیر یکی از درمانگاه‌های منطقه ۱۸ امکان پیاده‌روی را یکی از اصول تأثیرگذار در سلامت شهروندی می‌داند: «بهبود شرایط فیزیکی پیاده‌روها و امکان دسترسی مناسب، شهروندان را تشویق می‌کند تا برای انجام امور روزمره با پای پیاده عازم شوند. متأسفانه فرهنگ امروزی تردد در پایتخت با وسایل نقلیه موتوری پیوند خورده و بسیاری از شهروندان حتی برای خرید یک قلم کالا از مغازه‌ای در نزدیکی منزلشان ترجیح می‌دهند با خودرو عازم شوند. پیاده‌روی از نظر جسمی و روانی مزایایی در پی دارد که محروم ماندن از آنها برای شهرنشینان نتایج اسفبار دارد. از نظر جسمی، پیاده‌روی یک ورزش محسوب می‌شود و نیم ساعت پیاده‌روی در روز کاهش احتمال ابتلا به امراض قلبی و عروقی را به دنبال دارد. علاوه بر آن، پیاده‌روی مستمر روزانه به بهبود گردش خون، افزایش سوخت وساز بدن، دفع مواد زاید از طریق پوست، سلامت استخوان‌بندی، کاهش دردهای مفصلی و... منجر می‌شود.»
پیاده‌رو بایدحس آرامش را القا کند
«محمد عمرانی»، کارشناس ارشد رشته علوم اجتماعی، شرایط مطلوب برای فرهنگ پیاده‌روی را چنین توصیف می‌کند: «از نظر روانی پیاده‌روی به‌ویژه در معابر با طراوت و آرام، خستگی روانی ناشی از مشغله زندگی شهری را تلطیف می‌کند. باید علاوه بر ایمنی کامل عابران در شبکه معابر، امکان دسترسی سالمندان و کودکان به مسیرهای پیاده‌روی تسهیل شود و حذف زوائد فیزیکی، به همراه زیباسازی امتداد پیاده‌روها، حس آرامش و امنیت را برای عابران القا کند. مقابله با ضعف‌های فرهنگی در این حوزه نیز ضروری است. بسیار اتفاق می‌افتد که پیاده‌روها به دلیل مشکلات فرهنگی و رفتاری برخی افراد طی ساعاتی از روز ناکارآمد می‌شوند. برای مثال، می‌توان به اشغال مسیر پیاده‌رو توسط برخی کاسبان اشاره کرد. در واقع نقض حریم پیاده‌روها به قدری گسترده و رایج است که دیگر تذکر راه به جایی نمی‌برد و در این حوزه به نوعی فرهنگسازی توام با پشتوانه قانونی نیاز داریم.»
برخورد با متخلفان در دستور کار اداره ساماندهی
حجت الاسلام «داود موسی‌پور»، دکترای حقوق عمومی و مدرس دانشگاه، اشغال بخشی از پیاده‌روها توسط دستفروشان و مغازه‌داران در محله‌های تهران را امری رایج می‌داند: «چنین اقدامی تغییر کاربری پیاده‌رو برخی معابر، به‌ویژه خیابان‌های اصلی و پرتردد شهر، را در ساعات پایانی روز به دنبال دارد. برخورد قضایی با دستفروشان، به دلیل در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و زندگی آنان، معمولاً اجرایی نمی‌شود، اما چون دستفروشی طبق قوانین در شهر ممنوع است، برخورد با متخلفان در دستور کار اداره ساماندهی مناطق شهرداری قرار دارد.»
به گفته این منبع آگاه، دستفروشی و همچنین قرار دادن وسایل مغازه در پیاده‌رو از مصادیق سدمعبر است و حقوق شهروندان را برای برخورداری از مسیرهای پیاده‌روی ضایع می‌کند. البته گشت‌های انضباط شهری و مأموران سدمعبر که در شهرداری‌های نواحی مستقر هستند مقابله با دستفروشی را برعهده دارند و این کار را از طریق سرکشی مداوم به معابر اصلی انجام می‌دهند. شیوه برخورد با این نوع تخلفات نیز بنا به اعلام، مراحلی از تذکر شفاهی تا اخذ تعهد کتبی و ارسال پرونده تخلف به مراجع قضایی را شامل می‌شود.
فصلی نوین پیش روی فرهنگ پیاده‌روی
شروع برنامه‌های پیاده‌روسازی و بهسازی معابر، فصلی نوین پیش روی فرهنگ پیاده‌روی گشود. طرح‌های پیاده‌روسازی، ساخت پیاده‌روهای عریض و یکدست در معابر اصلی و مسیرهای پرتردد را به دنبال دارد. علاوه بر آن، مسیرهای پیاده‌روی منطقه ۱۸ از طریق حذف زوائد فیزیکی، نصب پل و دستک، ایجاد سطوح همتراز، مشخص‌سازی مسیر عبور برای نابینایان و... ساماندهی و بهسازی می‌شوند. پیاده‌روهای مناسب این منطقه به‌ویژه در اطراف بازارروزها، مراکز فرهنگی و اداری و اماکن پرتردد تجاری محصول همین رویکرد شهرداری است که فرهنگ تقدم پیاده بر سواره را در محله‌ها کلید می‌زند.
پیاده‌روسازی در منطقه با کفپوش‌های بتونی الوان صورت می‌گیرد که زیبایی بصری ویژه‌ای برای مسیرهای عبور پیاده ایجاد می‌کند. کیفیت این کفپوش‌ها تأییدشده و ضمانت چندساله دارند، اما حفاری‌های مکرر شرکت‌های آب، گاز و... به همراه برخی نارسایی‌های فرهنگی مهم‌ترین موانع پیش روی دوام آنها هستند. برای نمونه، برخی افراد کفپوش‌ها را پیش و پس از پیاده‌روسازی برای استفاده شخصی برمی‌دارند.
از جمله اقدامات فنی و عمرانی این منطقه می‌توان به پیاده‌روسازی در خیابان‌های ۱۷ شهریور، الغدیر شمالی و جنوبی، سید جمال‌الدین اسدآبادی، سیدالشهدا(ع)، وحدت، تولایی، فولاد، تختی، شهیدان اسماعیلی، سینا، عمرانی، غفاری، شیرودی، مظفری، سجاد شمالی و جنوبی، یادگار، یاران و... اشاره کرد. ضمن اینکه پیاده‌روسازی برای برخی معابر پرتردد منطقه نیز به‌صورت سراسری صورت گرفته است. ناگفته نماند، بهسازی مسیرهای پیاده‌روی از جدا افتادن پیاده‌روها به دلیل وجود زوائد فیزیکی یا همسطح نبودن جلوگیری می‌کند. از طریق بهسازی پیاده‌روهای قدیمی و نوساز، شبکه پیاده‌روها به هم متصل می‌شوند و مسیری هموار و یکدست برای پیاده‌روی از مبدأ تا مقصد در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد.
پیاده‌روها ورزش شهروندی را تسهیل می‌کنند
فراموش نکنیم پیاده‌روها امکان ورزش شهروندی را نیز فراهم می‌آورند. «اسماعیل شاهی»، مدیر اداره ورزش شهرداری منطقه ۱۸، عقیده دارد: «از دیدگاه معماری شهری مدرن با توجه به نیازهای فزاینده و محدودیت مکانی برای تأمین سرانه‌های شهروندی، پیاده‌روها باید در دسترس‌ترین امکان ورزشی ساکنان باشند. علاوه بر آن، پیاده‌روها دسترسی به امکانات عمومی برای ورزش شهروندی را تسهیل می‌کنند. یک نمونه وسایل بدنسازی پارکی است که ۵۲ ست آن شامل بیش از یک‌هزار قطعه در پارک‌های منطقه ۱۸ مستقر شده‌اند. این وسایل در قالب ست‌های ۲۰ عددی غیرهمشکل هر روز میزبان ورزشکارانی از اقشار مختلف هستند. بهسازی مسیرهای پارکی به همراه رویکرد شهرداری برای توسعه ورزش عمومی نیز به شکل‌گیری ۳۶ ایستگاه تندرستی آقایان و ۵۸ ایستگاه تندرستی بانوان برای ورزش صبحگاهی در پارک‌های این منطقه منجر شده است.»
پیاده‌روهای مناسب از ویژگی‌های یک شهر سالم هستند و فرصتی برای کاهش معضلات شهری نظیر آلودگی هوا، آلودگی صوتی، تداخل کاربری‌ها و... در اختیار می‌گذارند. فرهنگ پیاده‌روی علاوه بر تأمین سلامت شهروندان، سلطه خودروها بر معابر و اماکن شهری را کمرنگ می‌کنند و محیطی سالم‌تر برای سکونت، کار و فراغت در اختیار شهروندان می‌گذارند.
پشتوانه پیاده‌روسازی در طرح تفصیلی جدید
طرح تفصیلی جدید پایتخت، معابر شهری را در قالب بزرگراه، خیابان اصلی و فرعی، کوچه و پیاده‌رو تعریف می‌کند. بر این اساس، هر گذر شهری باید پیاده‌رو مناسب از حداقل ۹۰ سانتی‌متر تا یک متر و ۴۰ سانتی‌متر داشته باشد. معابری که کاربری تجاری دارند و معابر اصلی و پرتردد محله‌ها باید پیاده‌روهای عریض‌تر داشته باشند. علاوه بر آن، حدود ۴۰درصد معابر منطقه در طرح تعریض قرار دارند و فرصتی بهتر برای پیاده‌روسازی در اختیار می‌گذارند تا آینده فرهنگ پیاده‌روی در اینجا روشن‌تر باشد.
جالب اینکه طرح تفصیلی جدید تردد پیاده را در اولویت قرار می‌دهد. انعطاف‌پذیری این طرح اجازه می‌دهد برخی معابر به تردد پیاده اختصاص یابند و از هجوم خودروها در امان بمانند. در واقع، خودروها نباید اجازه داشته باشند به همه معابر شهری وارد شوند و در برخی قسمت‌ها باید حریم امنی برای پیاده‌روی و تردد آسوده شهروندان حفظ شود. در طرح تفصیلی جدید تقدم پیاده بر سواره در اولویت قرار دارد و به همین دلیل مسیر پیاده‌روی برای تمامی معابر شهری پیش‌بینی شده است.
نظر شما