همشهری آنلاین - پریسا نوری: تهران تا سال ۱۳۰۴ به جز چند گورستان خصوصی مانند «ظهیرالدوله» در شمیران و قبرستان ارمنی‌ها در سلیمانیه و همینطور صحن و آستان امامزادگان (که محل دفن اموات بود)، چندین گورستان عمومی به نام‌های گورستان میدان حسن‌آباد، میدان سرچشمه، میدان شوش، چهارده معصوم (آب انبار قاسم‌خان) و سر قبرآقا (مقبره امام جماعت دوره ناصرالدین شاه) داشت.
جنازه‌های بلاتکلیف
به روایت «جعفر شهری» نزدیک هر قبرستان غسالخانه‌ای بود اغلب شبیه مخروبه؛ درون غسالخانه حوض آبی بود و دو، سه تخته سنگ دراز برای شستن اموات. (قبل از آن به جای سنگ از تخته استفاده می‌شد ولی چون بی‌خانمان‌ها، در زمستان‌ها تخته‌ها را سرقت کرده و می‌سوزاندند، تخته مرده‌شورخانه را با سنگ عوض کردند)، یکی دو مرده‌شوی ثابت اموات را می‌شستند و داخل و بیرون غسالخانه گداهای سمج مردم را جان به سر می‌کردند. در سرتاسرِ دیوارهای غسالخانه، غرفه‌هایی تعبیه شده بود که در آنها مرده‌هایی موسوم به «مردۀ امانتی» را نگهداری می‌کردند. این مرده‌های کفن پیچ شده و نهاده در تابوتی تخته‌ای، جزو طبقه ثروتمندان بودند که به وصیت خودشان، می‌بایست در گورستانی دیگر، در قم یا کربلا یا مشهد، به خاک سپرده شوند. گاهی که وسیله‌ای برای بردن مردگان نبود، یا بازماندگانشان چندان به وصیت متوفی پایبند نبودند، جنازه‌های بلاتکلیف بی‌خانمانی که قرار بود مدفن خوب نصیبشان شود تا مدت‌ها در غرفه‌ها می‌ماندند و متعفن می‌شدند تا بالاخره همراه کاروانی با قاطر یا شترهایی که تابوت مردگان را حمل می‌کردند به مقصد می‌رسیدند.
گورستان یا زباله‌دانی
بنا بر روایات و مستندات، گورستان‌های عمومی تهران قدیم بیشتر شبیه زباله‌دانی بودند تا محل دفن اموات. «جعفر شهری» در کتاب «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم»، در شرح گورستان‌ها اینطور نگاشته است: «گورستان‌ها محل تخلیه زباله‌ها و خاک و خاک‌روبه‌های شهر بود و تل‌های مرتفعی از کثافات مختلف و در گورهای ویران شده کفن‌های مرده‌هایی که لحدهایشان به سرقت رفته بود، دیده می‌شد و اطراف قبرها هم پر از اوباش و کفن‌دزدها بود.»
قبرستان نامشروع
در دوره پهلوی اول قبرستان «مسگرآباد» در شرق تهران ساخته شد؛ اما بین تهرانی‌ها به «قبرستان نامشروع» معروف شد و آنها رغبتی به دفن مردگان در آن قبرستان تازه تأسیس نشان نمی‌دادند چون می‌گفتند بلدیه رضاخان آن را ساخته و غصبی است و از طرف دیگر شایع شده بود که کافری در آن قبرستان به خاک سپرده شده و مردگان در آن عذاب می‌کشند. این روال ادامه داشت تا به دستور حکومت سایر گورستان‌ها، متروک و دفن اموات در آنها ممنوع اعلام شد و مردم مجبور شدند به دفن مردگانشان در مسگرآباد یا همان قبرستان نامشروع رضایت دهند. هر چند بودند افرادی که به هیچ وجه حاضر به دفن امواتشان در قبرستان نامشروع نبودند و شبانه و پنهانی مردگانشان را برای خاکسپاری به بیابان‌های اطراف شهر می‌بردند.»
نظر شما