خفن است اگر بتوانی با یک بشکن، خودت را شبیه شخصیت کارتونی موردعلاقه‌ات بکنی یا رنگ لباس‌هایت را تغییر بدهی. باحال است اگر کلی طرف‌دار پروپاقرص و پی‌گیر داشته باشی که حتی حواسشان به کوچک‌ترین کارهایت هم باشد. اما گاهی همه‌ی این چیزهای باحال و خفن می‌توانند برای آدم دردسرساز شوند؛ دردسرهایی که می‌تواند دنیای رنگی نوجوانی را تیره کند.
تیک‌تاک
«تیک‌تاک» یک شبکه‌ی اجتماعی چینی است که اولین‌بار در سال ۲۰۱۶ میلادی در چین با عنوان چینی «دویین» شروع به‌کار کرد و پس از آن در سال ۲۰۱۷ میلادی با نام تیک‌تاک در دیگر کشورها به فعالیت پرداخت. تیک‌تاک به کاربران خود این امکان را می‌دهد که ویدیوهای ۳ تا ۶۰ ثانیه‌ای تولید کنند و آن‌ها را در این شبکه‌ی اجتماعی به اشتراک بگذارند. این اپلیکیشن اکنون به ۷۵ زبان در دسترس است و بیش از یک میلیارد کاربر دارد.
حداقل سن مجاز برای استفاده از این اپلیکیشن ۱۳سال است، اما شواهد نشان می‌دهد تعداد زیادی از کاربران این شبکه‌ی اجتماعی در ایران، زیر ۱۳سال هستند. این شبکه تذکر داده است که اگر کسی درباره‌ی سن خود دروغ گفته باشد، حساب کاربری او در این اپلیکیشن مسدود می‌شود.
تیز و برنده، مثل شاخ!
هرشبکه‌ی اجتماعی، کاربرانی دارد که عدد دنبال‌کننده‌هایشان به چند میلیون هم می‌رسد. به این‌گونه افراد در اصطلاح عامیانه، شاخ مجازی گفته می‌شود. از آن‌جایی که تیک‌تاک اپلیکیشن محبوب نوجوانان است، تعدادی از شاخ‌های آن نیز نوجوانان زیر ۱۷سال هستند که بعضی‌هایشان چند میلیون دنبال‌کننده دارند.
فعالیت این شاخ‌های مجازی در اپلیکیشن تیک‌تاک بیش‌تر چالش‌محور است، به‌گونه‌ای که یک نفر چالشی به‌راه می‌اندازد و ویدیوی آن را در فضای تیک‌تاک به اشتراک می‌گذارد. دنبال‌کننده‌ها هم به تقلید از او، این چالش را ادامه می‌دهند.
نوجوانان نمی‌دانند اکثر افرادی که شاخ هستند توسط سناریونویسان پشت پرده هدایت می‌شوند و برخی از آن‌ها برده‌وار مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند.
هشدار!
این اپلیکیشن همان‌قدر که می‌تواند برای نوجوانان فضای جذاب و رنگارنگی را خلق کند، به همان اندازه می‌تواند برایشان خطرآفرین و تاریک باشد. فعالیت کاربران کودک و نوجوان در تیک‌تاک و فضاهایی از این دست، مانند راه‌رفتن روی لبه‌ی تیغ است. به‌طوری که ذره‌ای غفلت، می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر زندگی آینده‌شان بگذارد.
یکی از این مشکلات، به‌خطر افتادن حریم خصوصی نوجوانان است. از آن‌جایی که ممکن است یک نوجوان، هنوز مرزهای حریم شخصی خود را به‌درستی نشناسد، به‌راحتی تمام جزییات زندگی خود را با کاربرانی که آن‌ها را نمی‌شناسد به اشتراک می‌گذارد. همین امر، زمینه‌های سوءاستفاده‌ی افراد سودجو را از کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند. تحقیقات نشان داده که بسیاری از این سوءاستفاده‌ها باعث بروز مشکلات روحی و روانی برای کودکان و نوجوانان شده است.
تیک‌تاک و شبکه‌های اجتماعی مانند آن، شبکه‌هایی برای کسب مقبولیت یا به زبان امروزی گرفتن لایک و کامنت و جذب فالوور است. یعنی نوجوان به این باور می‌رسد که برای به‌دست آوردن لایک در این شبکه، باید دست به هرکاری بزند. در برخی موارد عده‌ای از کاربران کم سن و سال به دلیل تلاش برای انجام بعضی چالش‌های خاص، دچار آسیب‌های شدید جسمانی شده‌اند. از طرفی دوره‌ی نوجوانی، دوره‌ی شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی است. در این دوره، نظرات دیگران برای نوجوانان بسیار مهم می‌شوند و می‌توانند در شکل‌دهی به شخصیت آنان، نقش مهمی را ایفا کنند.
حالا تصور کنید میلیون‌ها کاربر غریبه، بخواهند طبق سلیقه‌ی خودشان درباره‌ی خصوصی‌ترین مسائل زندگی یک نوجوان نظر بدهند. در این‌جا اگر نوجوان نتواند نظرات مخرب را شناسایی کند، ممکن است دچار اختلال شخصیت و دیگر ناهنجاری‌های روانی شود.
از دست‌دادن وقت و رویارویی با محتواهای نامناسب نیز از دیگر خطرات این‌گونه شبکه‌های اجتماعی برای کودکان و نوجوانان است.
چرا تیک‌تاک؟
علت حضور نوجوانان در تیک‌تاک را از زبان خودشان می‌خوانیم:
صبا، ۱۶سال دارد و دو سالی می‌شود که از تیک‌تاک استفاده می‌کند. او می‌گوید: «من تیک‌تاک را در یک بعدازظهر حوصله سربر تابستان نصب کردم. زمانی که هیچ‌کاری برای انجام‌دادن نداشتم ودوست داشتم هرطوری شده سرگرم شوم.»
اما علی ۱۵ساله، برای علاقه‌اش به تیک‌تاک دلیل دیگری دارد و می‌گوید: «در تیک‌تاک می‌توانی خود خودت باشی. کسی هم نمی‌تواند بگوید چرا.»
سینا ۱۲سال دارد. او درباره‌ی علت حضور پررنگش در این اپلیکیشن می‌گوید: «تیک‌تاک و اینفلوئنسرهایش را دوست دارم و دلم می‌خواهد روزی مثل آن‌ها مشهور شوم.»
سارینای ۱۴ساله می‌گوید مدت زیادی در این اپلیکیشن فعال بودم، اما احساس کردم که وقتی پُستی می‌گذارم و مورد توجه قرار نمی‌گیرد، احساس بحران به من دست می‌دهد و وقتم را خیلی می‌گیرد... سعی کردم کم‌تر فعال باشم.
چرا نوجوانان؟
«هادی صفری»، روان‌شناس و مدرس دانشگاه می‌گوید: «باید به این نکته توجه داشت که امروزه ذهن کودکان و نوجوانان در فضای مجازی درحال رشد است. از این رو اگر کمی در آموزش استفاده از این فضا غفلت کنیم، ممکن است آن‌ها مرزهای شخصیتی خود را به‌درستی تشخیص نداده و دچار بحران هویت شوند. جو ناسالم حاکم بر فضای خانه و خانواده نیز می‌تواند این بحران را تشدید کند.»
او معتقد است، یکی از دلایلی که باعث می‌شود کودکان و نوجوانان نسبت به سایر افراد بیش‌تر جذب این فضاها شوند، عدم تنوع و جذابیت در دیگر فعالیت‌های دنیای واقعی است. هم‌چنین سعی نوجوانان در ایجاد نوعی هم‌زیستی و کنش متقابل با گروه‌های هم‌سالان و کسب هویت اجتماعی، می‌توانند دلایل دیگری برای علاقه‌ی آنان به فعالیت در این‌گونه شبکه‌های اجتماعی باشند.
صفری در رابطه با علاقه‌ی بسیار نوجوانان به کسب شهرت می‌گوید: «دوره‌ی نوجوانی، دوره‌ی فوران هیجانات، تنوع‌طلبی و خودنمایی است. دوره‌ای که فرد می‌خواهد برای رشد هویت اجتماعی خود، شهرت و مقبولیت به‌دست آورد. از این‌رو باید بستر مناسبی برای آموزش به افراد از همان دوران کودکی فراهم شود.»
نظر شما