نخستین‌ها

همشهری آنلاین -مریم باقرپور:  منطقه 9 هم نخستین‌های خاص خود را دارد که جزو هویت این بخش از شهر تهران به شمار می‌آید و می‌تواند برای خود قابل توجه باشد. نخستین خیابانی که آسفالت شد، نخستین شهرداری که مدیریت منطقه را برعهده گرفت، نخستین مسجدی که اهالی در آن نماز خواندند و نخستین مجتمعی که ساخته شد و... این نخسین‌ها کم نیستند. به برخی از اینها در تکه نهم پایتخت اشاره کرده‌ایم. البته این نخستین‌ها بر اساس گفته‌های ساکنان قدیمی و برخی بر اساس اسناد موجود در نهادها و سازمان‌ها تهیه شده است. 

• ورزشگاه شهید فراهانی

از سال 1335، جوانان و اهالی محله «سرآسیاب» در ورزشگاه شهید «فراهانی» ورزش می‌کنند. زمین ورزشگاه، باقی مانده از سند اصلی اراضی «مهرآباد» است که ابتدا به خاندان «عزت‌السلطنه» تعلق داشت و سپس به خاندان «نظام‌السلطنه» رسید. در نهایت، خانواده «نظام مافی» مالک آن شدند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تشکیل شورای ورزشی، ورزشکاران همچنان به تمرین‌های خود ادامه دادند. البته بارها برای حفظ زمین درگیری رخ داد و شورای محل با ساخت‌وساز در آن، مخالفت می‌کرد. حتی سال 1364، وزارت «بهداشت» با همکاری شهرداری و کلانتری، خواستار تخریب زمین ورزش شد که باز هم اهالی و شورای محل مقاومت کرده و اکنون زمین ورزشگاه فراهانی، همچنان محل تربیت نوجوانان و جوانان ورزشکار در رشته «فوتبال» است. ورزشگاه فراهانی نخستین مکان ورزشی ساکنان منطقه 9 بود. حتی تیمی به سرپرستی «یدالله سلسله جو» از چهره‌های ورزشی منطقه، توانست به لیگ برتر تهران راه یابد.

• شهردار هوشنگ امینی

 اواخر دهه 50، با تقسیم‌بندی شهر به مناطق مختلف شهری، مسئولیت تکه نهم پایتخت برعهده «هوشنگ امینی»، به‌عنوان نخستین شهردار منطقه گذاشته شد. در آن دوران، شهرداری منطقه 21 هم جزئی از منطقه 9 به شمار می‌آمد. ساختمان شهرداری در خیابان «آزادی» و ابتدای خیابان «مشعوف» قرار داشت. امینی، فردی میانسال بود که در نخستین فعالیتش، مجوز ساخت چند مجتمع مسکونی مانند مجموعه «کشتیرانی» در خیابان «شهیدان» را صادر کرد. هم‌چنین، توانست بوستان «المهدی»(عج) را که تا آن زمان تحت پوشش سازمان «پارک‌ها» قرار داشت، از اختیار سازمان خارج و مسئولیت نگهداری آن را برعهده بگیرد. اکنون بیش از 4 دهه از آن دوران می‌گذرد. در این سال‌ها، بیش از 20 نفر به منطقه 9 آمده‌اند. نیمه دوم بهمن‌ماه سال 1398، «سید مصطفی موسوی»، بر کرسی تکه نهم پایتخت نشست. با این تفاوت که اکنون از مساحت منطقه کم شده و دیگر بخش‌های «وردآورد» و «تهرانسر» و شهرک‌های اطراف آن جزو منطقه 9 نیستند.

• مجتمع مسکونی مجتمع‌های فرهنگیان

با رونق ساخت‌وساز در منطقه 9 و تبدیل زمین‌های کشاورزی به ساختمان‌های کوچک و بزرگ، کم‌کم برخی سازمان‌ها برای ساخت مجتمع‌های مسکونی خود اقدام کردند. نخستین مجتمع مسکونی‌های منطقه 9 «فرهنگیان» شمالی و جنوبی بودند که روی زمین‌های کشاورزی ساخته شدند. یکی از ساکنان قدیمی این مجتمع می‌گوید: «کلنگ ساخت این مجتمع، سال 1347 به همت نخست وزیر وقت، ویژه فرهنگیان زده شد. سال 1352 کنتورهای برق را نصب و نخستین گروه از فرهنگیان، سال 1354 در آن ساکن شدند.» همزمان با ساخت مجتمع که از 2 بخش جنوبی و شمالی تشکیل می‌شود، عده‌ای از فرهنگیان سهام خود را واگذار کرده و همین موجب شد که به مرور زمان، افراد دیگری از نیروهای «ارتش» و «اهل قلم» در این مجتمع‌ها ساکن شوند. اکنون در 150 واحد مجتمع فرهنگیان جنوبی و296 واحد مجتمع فرهنگیان شمالی، افرادی از گروه‌های مختلف سکونت دارند. 

• آسفالت خیابان شمشیری

خیابان «شمشیری»، سال‌ها است که جزو بافت تجاری منطقه 9 به شمار می‌آید. اما در مجموع نخستین معبری بود که خط‌کشی و آسفالت شد. برخی دلیل آن را انتقال خط لوله گاز به «روسیه» از طریق غرب استان می‌دانند و تعدادی بر این باورند دلیلش توسعه بافت مسکونی در سال 1351 بوده است. تاریخ شکل‌گیری این خیابان به دهه 40 می‌رسد. در آن دوران خیابان حتی یک «بانک» هم نداشت، اما یک شعبه «نفت» داشت که سوخت مورد نیاز سرمای زمستان را تأمین می‌کرد. برای تأمین مایحتاج اولیه مردم هم یک مغازه قصابی، یک نانوایی سنگکی و یک بقالی (نخستین بقالی این خیابان که اکنون چای‌فروشی شده)، وجود داشت که در کنار قهوه‌خانه شمشیری، نخستین مغازه‌های این خیابان را تشکیل می‌دادند.

• برق کشی خیابان شهید دستغیب

به گفته اهالی، نخستین برق‌کشی در منطقه 9 به سال 1338 و محله شهید «دستغیب» می‌رسد. اگرچه کارشناسان اداره برق «رودکی» باور دارند که اوایل دهه 40، کابل‌کشی انجام شد. قدیمی‌ترین پست 20‌کیلو ولت برق در خیابان شهید دستغیب قرار دارد. به گفته کارشناسان، یکی از دلایلی که در معابر منتهی به این خیابان تیرهای چوبی وجود دارد، ورود برق در دهه 40 و پیش از رونق ساخت‌وساز در این محدوده از منطقه بوده است. تیرهایی که اکنون تا حدودی برای اهالی دردسرساز شده است. ساختمان اداره برق رودکی، در دهه 60 وارد منطقه ما شد و شهرداری در مناطق 9 و 18 بیش از 200 هزار نفر مشترک تحت پوشش دارد.

• درمانگاه نظام مافی

سال 1340، زمینش برای ایجاد مرکز بهداشتی و درمانی وقف شد، اما ساختش تا سال 1348 طول کشید. مرکز بهداشتی و درمانی «نظام مافی» از جمله موقوفات زهرا نظام مافی است که به‌عنوان نخستین مرکز بهداشتی تحت پوشش وزارت بهداشت افتتاح شد. این مرکز درخیابان شمشیری، روبه‌روی دانشگاه «هوایی»، کوچه شهید «محمودعلی کرمی» قرار داد و اکنون در روز، تعداد زیادی از شهروندان از نوزاد تازه متولد شده تا افراد کهنسال به این مکان مراجعه می‌کنند. چراکه خدماتش شامل مراقبت مادر وکودک، واکسیناسیون نوزادان، پایش رشد کودک و تنظیم خانواده و پیش‌گیری از بیماری‌ها، غربالگری دیابت و... می‌شود.

• مدرسه زهرا نظام مافی

به گفته اهالی، شکل‌گیری منطقه 9 به دهه 30 می‌رسد و نخستین مدارس در همین دوران شکل گرفتند. نخستین واحد آموزشی تکه نهم نیز سال 1335 ساخته شد. در سیستم «بکفا»، سایت خلاصه برنامه‌ریزی فرایند آموزشی، آمده که نخستین واحد آموزشی منطقه 9 مدرسه «زهرا نظام مافی» در خیابان «صفری» بوده که با موافقت خانواده نظام مافی نوسازی شد. چراکه این مدرسه هم مانند مکان‌های زیادی در منطقه، وقفی بود و اکنون با نوسازی آن صدها دانش‌آموز توانستند به تحصیل پرداخته و در جشنواره‌ها و مسابقه‌های مختلف، رتبه‌هایی را کسب کنند.

• خط اتوبوسرانی مهرآباد -پارک شهر

بر اساس آمارها، نخستین خط اتوبوسرانی منطقه 9، سال 1351 در مسیر «مهرآبادـ پارک شهر» ایجاد شد. در آن سال‌ها، اهالی منطقه مجبور بودند برای خرید بسیاری از مایحتاج خود به «امامزاده حسن»(ع) یا پارک‌شهر بروند. از سویی، این مسیر محل‌ تردد سربازان به شمار می‌رفت. مهرآبادـ پارک شهر، خطی محلی بود و بعدها با جابه‌جایی اندکی در مسیر نامش هم به «فردوس ـ فیاض‌بخش» تغییر یافت. تا سال 1373، خط، تحت پوشش منطقه 6 اتوبوسرانی بود. اما شهریور آن سال به منطقه 5 واگذار شد در حالی‌که کرایه آن 2 قطعه بلیت 50 ریالی و مسیر رفتش 11 کیلومتر و 15‌متر بود.

• لوله‌کشی آب شهرک‌های محله مهرآباد

لوله‌کشی آب در منطقه 9، به گفته اهالی، در سال‌های 1346 و 1347 و در خیابان‌های اصلی انجام شد. اما ورود آب به منازل، مدتی زمان برد. تا پیش از آن، در هر خانه‌ای «آب انباری» وجود داشت که آن را پر می‌کردند و آب شرب خود را از قناتی در سرآسیاب تهیه می‌کردند. شخصی هم به نام «میرآب» به در خانه‌ها می‌رفت تا زمان جاری شدن آب قنات را در جوی‌ها به مردم خبر دهد. با لوله‌کشی آب، همه این مشکلات رفع شد و به گفته اهالی محله مهرآباد، شهرک‌های مسکونی «خلبانان» و «کارکنان نیروی هوایی»، نخستین مکان‌هایی بودند که صاحب آب لوله‌کشی شدند.

• مسجد و امام جماعت طباطبایی در مسجد امیرالمؤمنین(ع)

حاج «مصطفی طباطبایی قمی»، داماد حاج «شیخ عباس قمی»، صاحب کتاب «مفاتیح الجنان»، نخستین امام جماعت منطقه 9 بود. او در نخستین مسجد منطقه یعنی مسجد «امیرالمؤمنین»(ع) در خیابان صفری برای نمازگزاران سخنرانی می‌کرد و اهالی پشت سر او نماز می‌خواندند. به گفته اهالی، مرحوم طباطبایی چنان پایگاه معنوی در مسجد به وجود آورده بود که از سایر مناطق شهر تهران برای استفاده از منابر او به مسجد می‌آمدند. در ماه‌های «محرم» و «صفر» برای عرض ارادت، دسته‌های عزاداری بسیاری از تکایا به این مسجد می‌آمدند. مسجد امیرالمؤمنین(ع) سال 1332 در خیابان شهید صفری ساخته شد. مساحت زمینش هزارمترمربع است و در گذشته، 3 باب مغازه برایش ساخته شد تا تأمین‌کننده مخارجش باشد.

• پل عابر 45 متری زند

دهه 60، ساخت‌وسازها رونق گرفت. به تعداد خودروهای پایتخت افزوده شد و معابر شکل و شمایل خود را پیدا کردند. در این دوران، خطر تصادف هم اهالی را تهدید می‌کرد برای همین، نخستین پل عابرپیاده منطقه در خیابان «45 متری زند: ساخته شد. این خیابان در گذشته به «جاده قدیم تهران» معروف بود و در روز، صدها خودرو سبک و سنگین از آن عبور می‌کردند و همزمان مسیر تردد شهروندان محله مهرآباد به محدوده جنوبی به شمار می‌آمد. این پل بر خلاف پل‌های کنونی که «خرپایی» هستند، از نوع «تیرورقی» بود. برای همین، در دهه 80، این پل را تعویض کردند. چون در پل‌های تیرورقی ارتفاع کمتر بوده و بار خودروهای سنگین به آن‌گیر می‌کرد. اکنون این پل با طول عرشه 45‌مترمربع، مکانیزه است.

• بوستان المهدی(عج)

در گذشته، فضایی سبز با درختان جنگلی بیش نبود. بعدها در محوطه میانی‌اش آبنمایی ساختند و این‌گونه شد که بوستان المهدی(عج) شکل گرفت. این بوستان نخستین محل تفریحی شهروندان منطقه در دهه 50 به شمار می‌آمد که مساحتش یک پنجم فضای کنونی بود. اوایل به پارک «شهیاد» شهرت یافت چون در نزدیکی میدان آزادی یا همان شهیاد قرار داشت. سال 1360 با واگذاری این بوستان به منطقه 9، تغییرات جدی در آن آغاز شد و سال 1365 جزو بوستان‌های منطقه قرار گرفت. تنها دارایی‌اش در آن دوران نیمکت‌های چوبی و چند وسیله بازی آن هم از جنس چوب و آهن بود، اما بعدها به تعداد مجموعه‌هایش افزوده شد. اکنون در این بوستان، ساختمان‌های مدیریت شهری، کلینیک گل وگیاه، سرای محله و خانه فرهنگ «پرواز» قرار دارد و کودکان در شهربازی‌اش به تفریح می‌پردازند و در ایام «نوروز»، پاتوق گردشگران و مسافران نوروزی است.

• نخستین‌های دیگر

1.  نخستین خط تاکسیرانی منطقه، در مسیر خیابان «استاد معین ‌ـ 21 متری جی» با کد 911 است. البته برخی قدمت خط تاکسیرانی فرودگاه را بیشتر می‌دانند. 
2.  نخستین خیابانی که در سال 1360 از سوی سازمان «زیباسازی» در آن تابلو نصب شد، استادمعین است. تابلو بلوار استادمعین را در ابتدا و انتهای آن نصب کردند. 
3.  نخستین تکیه مذهبی منطقه، هیئت عزاداران امام «علی النقی»(ع) است. در گذشته، پیش از ساخت مسجد امام علی النقی(ع) اهالی در زمین مخروبه، «تکیه» را برپا می‌کردند و بعدها با خرید زمین، تکیه به مسجد تبدیل شد. 
4.  نخستین فردی که در منطقه و هنگام ورزش فوت کرد، فردی به نام «عادل» بود. او عضو تیم ورزش محله مهرآباد به شمار می‌رفت و معمولاً به همراه اعضای تیم، پس از ورزش و استراحتی کوتاه، به استخر «ورزنده» می‌رفت. اما در یک روز بدون آنکه استراحتی داشته باشد و با بدن عرق کرده، وارد استخر شد و همان لحظه سنگ کوب کرد. بعدها برای مدتی نام ورزشگاه فراهانی را عادل گذاشتند.