همه بافنده‌ایم*

نام و شماره‌شان دور تا دور فرش نقش بسته تا راهنمایی باشد برای تماشاچی‌ها؛ انگار بافنده‌ی فرش می‌دانسته که در ۲۲ بهمن ۱۳۵۶، موزه‌ای ساخته می‌شود تا فرش‌های جدید و قدیمی از سراسر کشور در این موزه جمع شود و به‌نمایش درآید.

این موزه که امسال ۴۲ساله می‌شود، برای دوست‌داران فرهنگ و صنایع‌دستی ایران نقش‌ها و طرح‌های زیادی برای تماشا دارد. این‌جا یکی از مقصدهای مهم گردشگران خارجی است.

• بنای موزه

 دفعه‌ی سومی است که به موزه‌ی فرش ایران می‌آیم، اما هنوز هم برایم تازگی دارد. سر خیابان کارگر شمالی، تقاطع خیابان دکتر فاطمی می‌ایستم، اما نمای موزه معلوم نیست. از راهروی سرسبز رد می‌شوم و به پله‌ها می‌رسم که ارتفاع کمی دارد. این‌جاست که می‎‌توانم نمای خاص موزه را ببینم که با الهام از دار قالی ساخته شده است. موزه، سقف بلندی دارد؛ شاید به‌خاطر این‌ است که بلندترین فرش‌ها هم در آن، جا شوند. «عبدالعزیز فرمانفرماییان» این بنای دو طبقه را طراحی کرده؛ هنرمندی که معمار معاصر ایرانی و استاد دانشگاه تهران بوده است. کاش زنده بود تا می‌توانستم با او گفت‌وگو کنم. فرمانفرماییان، بناهای مهم و ماندگاری مانند استادیوم ورزشی آزادی، فرودگاه مهرآباد و کاخ نیاوران را طراحی کرده است.

• فرش‌ها و قالی‌های سن و سال‌دار

یک فرش چه‌قدر عمر می‌کند؟ این سؤالی است که برایم از همان ابتدای بازدید پیش می‌آید. از حدود ۲۵۰۰سال پیش در ایران قالی بافته می‌شده است. طرح و نقش قالی ایرانی در دنیا مشهور است وشاخص ترین و کامل ترین زیرانداز سنتی محسوب می‌شود. در بسیاری از کتاب‌ها و فیلم‌های مهم دنیا   از فرش ایرانی یاد شده است.

یک فرش کاشانی ۵۰۰ ساله که به سنگشکو معروف است، قدیمی‌ترین فرش موزه است. این شانس را دارم که نسخه‌ای از قالی پازیریک، قدیمی‌ترین قالی موجود در دنیا را هم در این مکان تماشا کنم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زمان بافتن آن به دوره‌ی هخامنشیان برمی‌گردد. چند گوزن شاخ‌پهن (گوزن‌زرد) در حال چراکردن و حیواناتی افسانه‌ای در این قالی پشمی و تقریباً مربعی نقش بسته‌اند. علت نام‌گذاری این قالی به منطقه‌ی کشف آن برمی‌گردد. پازیریک در سیبری قرار دارد و باستان‌شناسان روس موزه‌ی ارمیتاژ در سال‌های ۱۳۲۷ و ۱۳۲۸ خورشیدی آن را کشف کردند و به ایران تحویل دادند.

• تاروپودهایی از سراسر ایران

در سالن اصلی موزه‌ی فرش، حدود ۱۳۵ تخته قالی به نمایش درآمده‌اند که همه شاهکار محسوب می‌شوند؛ از شهرهای کاشان، مشهد، اصفهان، خراسان و کرمان. قالی‌ها مربوط به قرن نهم‌هجری تا دوره‌ی معاصر است. بعضی از قالی‌ها داستان خاصی را تعریف می‌کنند، مثل داستان حضرت عیسی‌ع و برخی از آن‌ها بخشی از طبیعت مثل گل و درخت را نشان می‌دهند که همگی با دقت و ظرافت بافته شده اند.

•  شعر و قالی

شاعران و نویسندگان از زمان‌های قدیم تا به امروز درمورد فرش و قالی شعر گفته اند. به قول صائب تبریزی:

لطافت آن‌چنان دارد که در وقت خرامیدن

توان از پشت پایش دید نقش روی قالی را

عرفان نظرآهاری هم نوشته است:

قالی بزرگی است زندگی...

که تو می بافی و من می بافم و او می‌بافد

همه بافنده‌ایم

می بافیم و نقش می‌زنیم

می‌بافیم و رج به رج بالا می‌بریم

می‌بافیم و می‌گستریم

دار این جهان را خدا به پا کرد

و خدا بود که فرمود:

ببافید و آدم نخستین گره را بر پود زندگی زد

• تشکر، پیشنهاد و انتقاد

لذت‌بردن از موزه، بخشی است که حتماً برای من اتفاق می‌افتد. موزه‌ی فرش ایران، بخش‌های مفیدی دارد؛ مثل مبل‌هایی که در موزه گذاشته‌اند تا بازدیدکنندگان روی آن بنشینند و فروشگاه محصولات فرهنگی. اما چیزهایی هست که شاید گفتنش خالی از لطف نباشد.

شاید بتوان گفت من تنها بازدیدکننده‌ی ایرانی هستم و بقیه، گردشگران خارجی‌اند که راهنمای تور، خودش بخش‌های موزه را برایشان توضیح می‌دهد. امروز که آمده‌ام، پنج‌شنبه است و راهنمای موزه حضور ندارد و می‌گویند یک‌روز در میان می‌آید!  ‌تابلوهای معرفی موزه کم‌اند. زیر هرفرش، بخشی مستطیلی دارد که با برق کار می‌کند و روی آن درباره‌ی فرش توضیحاتی داده‌اند. توضیحات برخی از فرش‌ها خاموش است و به‌سختی می‌توانم اطلاعات را بخوانم.

اگر این مشکلات برطرف شود، به‌نظرم موزه‌ی فرش ایران از نظر امکانات ضروری، دیگر چیزی کم ندارد.

• تماشا

برای بازدید از موزه‌ی فرش می‌توانید همه‌روزه غیر از دوشنبه‌ها از ساعت ۹ صبح تا پنج بعدازظهر به  میدان انقلاب، خیابان کارگر شمالی، تقاطع دکتر فاطمی، ضلع جنوب‌شرقی چهارراه بروید. عکاسی بدون فلاش هم در موزه آزاد است.

--------------------------------------------------------------------------------------

*بخشی از شعر عرفان نظرآهاری که در گزارش آمده است.

شرح عکس اول: طرح شاه‌عباس صفوی، ۱۰۰ رج، ۱۸۰×۲۵۰ سانتی‌متر، کرمان، اوایل قرن چهاردهم هجری قمری