در این میان تلفات و خسارات ناشی از زمین‌لرزه‌های سال‌های اخیر در کشور باعث شده تا مسئولان توجه ویژه‌ای به این بخش داشته باشند.
ساخت دستگاه پیش نشانگر زلزله در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی از جمله اقداماتی است که در راستای کاهش اثرات این پدیده طبیعی صورت گرفته است.
ستگاهی که به گفته رییس سازمان زمین‌شناسی، باعث شده تا کارشناسان این سازمان از زلزله‌های اخیر پاکستان از 48 ساعت قبل، قم 24 ساعت قبل و خرم آباد از 48 ساعت قبل آگاه باشند.
این دستگاه با ثبت تغییرات میدان مغناطیسی زمین این امکان را فراهم می‌آورد تا متخصصان پیش از زمین لرزه از وقوع آن مطلع شوند.
دکتر مرتضی طالبیان رییس گروه لرزه زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی در گفتگو با همشهری در این زمینه می‌گوید: معمولا زمین‌لرزه ها پیش از وقوع نشانه‌هایی دارند که به آن‌ها پیش‌نشانگر می‌گویند.
تغییر شکل پوسته زمین، تغییرات فیزیکی و شیمیایی آب‌ها، تغییر مقاومت الکتریکی زمین، تغییر سرعت امواج لرزه‌ای، پیش‌لرزه، افزایش گاز رادون و آب در سنگ‌ها و حفره‌های زیر‌زمینی منطقه، وجود ابرهای یونیزه در منطقه و رفتار غیر‌عادی حیوانات از جمله پیش‌نشانگر‌هایی است که دکتر طالبیان به آن‌ها اشاره می‌کند.
به‌گفته وی، در میان تمام این پیش‌نشانگرها، تغییر میدان مغناطیسی زمین موردی است که به تازگی توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است و به غیر از ایران تنها در کشورهای آمریکا، آلمان، ژاپن و یونان مورد مطالعه قرار گرفته است.
ایران همگام با کشورهای پیشرفته از حدود 30 سال پیش دانشمندان کم‌کم به ارتباط میان تغییر میدان مغناطیسی زمین و وقوع زمین‌لرزه‌ها پی بردند، اما از حدود 15 سال پیش این ارتباط شکل جدی‌تری به خود گرفت.
سال 1991 چند ساعت پیش از وقوع زمین‌لرزه‌ای در آمریکا، پارازیت‌هایی در امواج رادیویی پدید آمد.
کمی بعد‌تر دانشمندان انگلیسی 20 دقیقه پیش از زمین‌لرزه، پارازیت‌هایی در دستگاه‌های اسکن مشاهده کردند.
سال 1995 محققان ژاپنی، 2 ماه پیش از زمین‌لرزه توانستند تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در میدان مغناطیسی زمین ثبت کنند و به این ترتیب کم‌کم سرمایه‌گذاری بر روی ثبت این تغییرات به عنوان یک پیش‌نشانگر ارزشمند برای زلزله آغاز شد.
دکتر طالبیان با بیان اینکه تغییر در محدوده‌ای از امواج الکترومغناطیس که فرکانسی در حد یک صدم تا یک کیلو هرتز ( ELF) دارند در این تحقیقات از اهمیت برخوردارند، می‌گوید: ما در سازمان از حدود 3 سال پیش تحقیقات خود را در این زمینه آغاز کرده‌ایم و 2 سال قبل اولین ایستگاه را در توچال نصب کردیم.
به این ترتیب دستگاهی که توسط کارشناسان ایرانی طراحی و ساخته شده است در چاهی به عمق 30 متر در منطقه توچال نصب شده است.
دیواره‌های این چاه کاملا ایزوله است تا «نویز»های محیطی تداخلی در کار دستگاه پدید نیاورند.
دکتر طالبان مشخصات این دستگاه را این‌چنین تشریح می‌کند: دستگاه از دو بخش اصلی تشکیل شده است.
امواج الکترومغناطیسی توسط یک بوبین دریافت می‌شوند و پس از تفکیک به بخش دیجیتالی دستگاه هدایت می‌شوند. اطلاعات دیجیتالی شده به صورت آنلاین به مرکز منتقل می‌شود و کارشناسان ما در مرکز به طور مرتب این اطلاعات را آنالیز و تجزیه و تحلیل می‌کنند.
بررسی این تغییرات موجب شده تا کارشناسان سازمان زمین‌شناسی از بروز برخی زمین‌لرزه‌ها چون زلزله پاکستان ، قم و خرم آباد ساعاتی قبل از وقوع خبر داشته باشند.
رچند که به گفته رئیس گروه لرزه زمین‌ساخت خطاهای این روش هنوز بیش از آن است که بتوان با قطعیت کامل از نتایج آن سخن گفت: گاهی ما «آنرمالی»هایی در سیستم مشاهده می‌کنیم و تغییراتی را ثبت می‌کنیم که ربطی به لرزه‌های زمین ندارد و مواردی چون طوفان‌های خورشیدی و نویزهای حاصل از ماهواره‌ها مسبب این تغییرات هستند.
طالبیان در ادامه می‌افزاید: مطالعه بر روی این داده‌ها باعث می‌شود تا به مرور قادر به تفکیک این امواج شویم و تغییرات مربوط به زمین‌لرزه‌ها را با دقت بیشتری تشخیص دهیم.
-
ایستگاه‌های تکمیلی در راهند
تنها دستگاه ثبت تغییر امواج الکترومغناطیس زمین که در حال حاضر در کشور ما وجود دارد، در ایستگاه توچال تهران واقع است و با همین دستگاه زمین لرزه های قم، خرم‌آباد و پاکستان پیش‌بینی شده‌اند.
اما تغییر در امواج الکترومغناطیس زمین در چه فاصله زمانی و مکانی با وقوع یک زمین‌لرزه مرتبط است؟ دکتر طالبیان در پاسخ به این سوال می‌گوید: خوب اگر ما جواب این سوال را می‌دانستیم، تمام مشکلات حل بود.
وی با بیان اینکه در هیچ کجای دنیا هنوز به پاسخ قطعی این سوال نرسیده‌اند، می‌گوید: یونانی‌ها به تازگی تحقیقات زیادی در این مورد کرده‌اند و ادعا می‌کنند که قادرند زلزله‌هایی با بزرگی بیش از 5 ریشتر را از چند ساعت تا چند روز قبل در شعاع 100 کیلومتری با خطای یک ریشتر پیش‌بینی کنند.
به گفته این متخصص شدت زلزله و تعدد ایستگاه‌ها از مواردی است که باعث می‌شود این پیش‌بینی‌ها دقت بیشتری داشته باشند.
به همین منظور توسعه شبکه اولین هدفی است که از سوی مسولان سازمان زمین‌شناسی دنبال می‌شود: طبق برآورد‌های ما حدود 3 تا 4 سال طول می‌کشد تا شبکه کشوری داشته باشیم.
استان‌های کرمان، خراسان رضوی و شمالی و آذربایجان به دلیل لرزه‌خیز بودن، تمرکز جمعیت و حفظ پراکندگی ایستگاه‌ها در سطح کشور در اولویت هستند.البته به گفته دکتر طالبیان دومین ایستگاه تا چند ماه آینده در منطقه حصارک تهران ایجاد می‌شود و به این ترتیب این امید وجود دارد کارشناسان پیش از وقوع زلزله‌های با قدرت بزرگتر از 4 ریشتر در اطراف تهران ، از آن آگاه شوند.
عدم حمایت مسولان، تغییر مدیریت‌ها و روشن نبودن آینده ایستگاه‌ها مواردی است که طالبیان از آن‌ها به عنوان موانع اجرایی این پروژه نام می‌برد: بزرگترین مشکل ما مکان‌یابی و اختصاص زمین مناسب برای احداث ایستگاه است.
محل مورد نظر باید از «نویز»های شهری به دور باشد و این درحالی است که گاهی ما مدت‌ها زمان صرف می‌کنیم تا زمین مناسب را پیدا کنیم اما زمین مالک خصوصی یا دولتی دارد و ما حتی برای اجاره محل هم با مشکل مواجه می‌شویم.
وی در ادامه می‌افزاید: وقتی ما زمین را اجاره می‌کنیم، روشن نبودن وضعیت زمین باعث می‌شود تا آینده ایستگاه ما هم نامشخص باشد و این مساله ما را از برنامه‌ریزی دقیق برای آینده ایستگاه محروم می‌کند، ضمن اینکه تغییر مدیریت‌ها در مراجع تصمیم‌گیری هم به نوعی در کار ما خلل ایجاد می‌کند.
