گیاه وتیور؛ پرستار زمین جاذب بیولوژیک فلزات سنگین

غلظت فلزات سنگین حاصل از پساب کارخانه‌ها و کارگاه‌ها گاهی به 200 تا سیصد P.P.M (قسمت در میلیون) می‌رسد. در حالی که استاندارد آن از نظر محیط زیستی در حد چند قسمت در بیلیون P.P.b است.

این فلزات حتی با روش‌های بسیار پیشرفته تصفیه نیز بسختی تخریب می‌شوند. اما با استفاده از گیاهان و کاشت آن‌ها در مکان‌های آلوده و به‌کارگیری تکنیک‌های جدید این شیوه، درصد قابل ملاحظه‌ای از فلزات سنگین جذب گیاهان شده و از محیط حذف می‌شوند.

در حال حاضر کشورهای بی‌شماری از جمله آلمان، کانادا، چین، کشورهای آسیای جنوب شرقی و ... به‌طور گسترده از فناوری زیستی در کنترل مواد سمی تولیدات صنعتی خود بهره می‌برند. گیاهانی از خانواده نی، پرطوطی، صنوبر و ... دارای آنزیم‌هایی هستند که توانایی سم‌زدایی آثار علف‌کش‌ها و سایر مواد آلاینده را دارند، آن‌ها این مواد را در بافت‌های خود ذخیره می کند این دسته از گیاهان از آنجا که می‌توانند در سطح وسیعی رشد کرده و با هزینه کمتری نسبت به سایر روش‌های تصفیه بیولوژیکی، فلزات سمی را جذب کنند و بر عکس سیستم‌های مصنوعی ضرری برای محیط زیست ندارند، بسیار مقرون به صرفه هستند و تنها باید محدودیت ها و استانداردهای استفاده از این روش از جمله مراقبت و رسیدگی به گیاهان و دفع بقایای گیاهی حاوی مواد سمی پس از استفاده در سیستم تصفیه مورد توجه قرار بگیرد.

احیا توسط گیاهان یا استفاده از گیاهان برای تجزیه محیط‌زیست، نوعی فناوری تمیزسازی اضطراری است که در آن گیاه می‌تواند خاک و آب را از ترکیبات آلاینده پاک‌ کند. این روش دوستدار محیط زیست بوده، ارزان قیمت است و در مورد اماکن آلوده کاربرد دارد.
گیاه وتیور گیاهی بادوام و با رشد خیلی سریع و دارای ریشه‌های بلندی است که می‌تواند توده بیولوژیکی زیادی تولید کند، همچنین راندمان بالایی در فتوسنتز دارد.

به‌دلیل خصوصیات خاص مورفولوژیک و اکولوژیک وتیور نسبت به مقادیر بالای فلزات سنگین و جذب نیترات و فسفات و ... استفاده از آن برای تصفیه پساب مناسب تشخیص داده شده است. سیستم وتیور روشی سبز، ساده، عملی و کم‌هزینه به‌شمار می‌رود. تحقیقات صورت پذیرفته در دنیا موید این مطلب است که وتیور به‌عنوان گیاهی سوپر جاذب در جذب فلزات سنگین، نیترات و فسفات و ترسیب کربن بالا و ... می‌تواند نقش ارزنده‌ای در پالایش آب، خاک و هوا داشته باشد.

چند کارکرد مهم این گیاه که در منابع مختلف تایید شده است و مراجع معتبر مبدع آن بوده‌اند.
تصفیه فاضلاب و کاهش آلاینده‌های موجود در فاضلاب روستایی، دامداری‌ها و کارخانجات به‌وسیله کاشت وتیور در اطراف کانال‌های انتقال.
بهبود کیفیت روان آب‌هایی که حاوی آلاینده‌های شیمیایی هستند (کود شیمیایی و سموم کشاورزی و...)
اصلاح خاک‌های اسیدی و قلیایی و کنترل فرسایش آن‌ها.
تثبیت گالی (جلوگیری از بسط و توسعه آن).
تثبیت آبراهه‌ها و کانال‌های زهکش.
جلوگیری از تخریب و تثبیت مناطقی که در اثر رطوبت و خیس شدن خرد شده و ریزش می کنند.
اصلاح و احیاء زمین های تخریب شده بر اثر استخراج از معادن.
پخش کردن آب های حاصل از بارندگی و روان آب ها.
به عنوان Pest control در مزارع برنج و ذرت ( در مقابل آفت کرم ساقه خوار)
فائو و بانک جهانی عنوان وتیور یکی از گیاهانی اعلام می‌کنند که چشم‌انداز امید بخشی را در مبارزه با تخریب زمین گشوده است.

وتیور بومی مناطق حاره‌ای آسیا است ولی در مناطق حاره‌ای هر دو نیم كره یافت می شود و به کم‌آبی و آفات مقاومت بالایی دارد از جمله كشورهایی كه این گونه در آن‌ها می‌روید می‌توان به کشور هندوستان، اندونزی، فیلیپین، ویتنام، چین، تایلند، مالزی، استرالیا، هائیتی، السالوادور، آمریكا، ماداگاسكار، در افریقا از اتیوپی تا افریقای جنوبی و سنگال اشاره کرد.

وتیور گیاهی دائمی و از خانواده گندمیان است. به نوعی می‌توان آن را بهترین گیاه برای تثبیت شیب‌ها معرفی کرد. ریشه‌های عمودی این گیاه 5/0 تا 5/1 متر طول دارد. برگ‌های سوزنی آن نسبتا مستقیم، طویل و سفت هستند. طول این برگ‌ها تا 75 سانتیمتر و پهنای آن کمتر از 8 میلیمتر است.

گیاه وتیور با انواع خاک‌ها و آب و هوا خود را وفق می‌دهد، این گیاه در خاک‌های اسیدی، قلیایی و شور استقرار می‌یابد و در خاک‌هایی که فلزات سنگین از جمله نیکل، مس، کروم، ارسنیک، سلنیوم و ... دارند، نیز سازگاری و مقاومت داشته و قابلیت جذب روی، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، نیکل و فسفرمحلول در آب را داشته و حتی می‌توان آن را به روش هیدروپونیک روی آب‌های سطحی کشت نمود، همچنین در سطوح شیبدار نیز به خوبی رشد می‌کند. این گیاه در مقابل حشرات و نماتودها مقاوم بوده و دمای 20- درجه تا 50 درجه سانتی گراد را تحـمل می‌کند.

• دامنه تحمل علف وتیور در برابر هوای سرد

گرچه علف وتیور گیاه مناطق گرمسیری است، ولی این گیاه می تواند در شرایط نسبتاً سرد و سخت نیز زندگی کند. بنا بر گزارش‌های بدست آمده، گیاه وتیور در استرالیا به ندرت به سرمای 14- درجه سانتیگراد برخورد می‌کند، در حالیکه در شمال چین برای مدت نسبتاً کوتاهی تحت سرمای 22- درجه سانتیگراد به زندگی خود ادامه داده است. در ایالت جورجیا در آمریکا این گیاه می‌تواند در دمای 10- درجه سانتیگراد زنده بماند، ولی تا دمای 15- درجه سانتیگراد این توانایی را نداشته است.
نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که دمای خاک 25 درجه سانتیگراد، برای رشد ریشه علف وتیور دمای مطلوبی است، اما ریشه های علف وتیور تا دمای 13 درجه سانتیگراد نیز به رشد خود ادامه می‌دهد. اگر چه رشد شاخه های بسیار کوچک در خاک‌های با دمای 15 درجه سانتیگراد در مدت روز انجام می‌شود ولی ریشه‌های این گیاه تا 13 درجه سانتیگراد نیز به رشد خود با نرخ 6/12 سانتیمتر در روز ادامه می‌دهند، و این موضوع نشان می‌دهد که علف وتیور در این درجه حرارت، گیاه خفته‌ای نیست و رشد آن متوقف نمی‌شود، و می‌توان تخمین زد که توقف رشد ریشه‌ای در دمای حدود 5 درجه سانتیگراد اتفاق می‌افتد.

• دامنه تحمل فلزات سنگین

گیاه وتیور دامنه تحمل بالائی برای عناصر Zn-Pb-Se-Ni-Hg-Cu-Cr-Cd- As دارد.

• ساير مصارف گياه وتيور:

1) ساقه در ساخت صنايع دستي مانند سبد،سقف،و.......
2) ريشه گياه داراي آنتي اكسيدان و درمان سردرد و انعقاد خون و درمان سرطان سينه است.
3) از ريشه گياه وتيور اسانس بسيار معطر و گران قیمتی به‌دست می‌آید.
4) با كاشت گياه وتيور در وسط بزرگراه‌ها از خصلت ساقه افراشته جهت جلوگیری از انعكاس نور به خودروهاي عبوري سمت مقابل استفاده می‌شود.
5) ريشه بسيار عميق آن، باعث استحكام زمين در مناطق رانشي و ريزش شده و از رانش و ريزش اين ديواره‌ها جلوگيري مي‌كند.

با توجه به ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های منحصر به‌فرد گیاه وتیور، از آن با القاب گیاه پرستار، میخ زمین و معجزه قرن یاد می‌کنند زیرا علاوه بر جذب فلزات سنگین و مقاومت در شرایط سخت، کاربردهای متنوع دیگری هم دارد.
یکی از مراکزی که چندسالی است ضمن کار تحقیقاتی، استفاده از این گیاه در تصفیه پساب صنعتی را تجربه می‌کند، گروه شرکت‌های صنعتی خالص‌سازان روی زنجان است.

* منبع: دنياي سبز