مشارکت عموم مردم در انتخابات پارلمانی و به‌دست‌آوردن اکثریت کرسی‌های پارلمانی توسط گروه‌های اسلام‌گرا نشان از گرایش عمومی مردم مصر به اسلام در شرایط فعلی دارد. پس از برگزاری انتخابات پارلمانی و پیروزی نیروهای اسلام‌گرا در آن، اینک گروه‌های مختلف سیاسی در مصر برای کسب مقام ریاست جمهوری به مبارزه می‌پردازند. از همین رو با دکتر داوود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در مورد جریان‌شناسی گروه‌های مختلف حاضر در عرصه رقابت، اهداف و برنامه‌های آنها و چالش‌های پیش روی فرد پیروز، به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
- چه گروه‌هایی در انتخابات ریاست جمهوری مصر حضور دارند؟ هر یک از این گروه‌ها چه اهداف و برنامه‌هایی را دنبال می‌کنند.
با توجه به اینکه این انتخابات اولین انتخابات پس از پیروزی انقلاب مصر است، گروه‌های متعددی در آن حضور دارند اما به طور کلی می‌توان چهار گروه مهم و اصلی را معرفی و شناسایی کرد. اولین گروه را می‌توان به جریان‌های سکولار وابسته دانست که کم‌و‌بیش بخش‌هایی از روشنفکران، تحصیل‌کردگان و دانشجویان را در درون خود دارد که این گروه عموما حول‌وحوش عمروموسی تمرکز کرده‌اند. گروه دوم جریان موسوم به فلول است که به جریان وابسته به بقایای رژیم سابق و نظامیان اشاره دارد. این جریان هم تا حدودی به جریان سکولار نزدیک است. می‌توان گفت این گروه هم به عمروموسی تمایل دارند. گروه سوم سلفی‌ها هستند. مهم‌ترین گروه سلفی حزب‌النور است که پس از ردصلاحیت نامزد معرفی‌شده از سوی خودشان، در شعارهایشان ابوالفتوح را اصلح می‌دانند. گروه چهارم، جنبش اخوان‌المسلمین و گروه‌های وابسته به آن هستند که حزب الحریه و العداله و جنبش اخوان از نامزد این جریان؛ یعنی محمد مرسی، حمایتی تمام‌قد می‌کنند. اینها جریان‌های چهارگانه و مهم مشارکت‌کننده در انتخابات مصر هستند که در برخی اهداف با هم تداخل دارند و در برخی موضوعات هم اختلاف‌نظر دارند. به نظر می‌رسد تحولات انتخاباتی مصر، حول محور سه شخصیت عمروموسی، مرسی و ابوالفتوح در گردش است.
- ممکن است در مورد اهداف و برنامه‌های هر یک از گروه‌ها توضیح مختصری بدهید.
سازمان سیاسی کنونی مصر، بسیار پیچیده است، یک سازمان در حال گذار که در بخشی از نهادهای آن از جمله پارلمان و شورای تعدیل قانون اساسی، اسلام‌گراها حضور دارند و در بخش دیگر از جمله ارتش، شورای نظامی، قوه قضائیه و تا حدودی کمیته برگزاری انتخابات، فلول حضور دارند. با وجود این دوگانگی، گروه‌های اسلام‌گرا به افکار عمومی تکیه می‌کنند و فلول هم بر اهمیت نهادهای موجود مانند شورای نظامی یا حمایت از کمیته برگزاری انتخابات تاکید می‌کنند. سکولارها در موضوعات متفاوت، بین این دو جریان، قرار دارند از این جهت که طرفدار دموکراسی هستند به اسلام‌گرایان نزدیک می‌شوند و از این جهت که از مذهب هراسان هستند، به فلول نزدیک می‌شوند و به همین دلیل هم در موقعیتشان متزلزل هستند.
دو جریان سکولار و اسلام‌گرا با دو موضوع دموکراسی در مصر و بحران اقتصادی دست به گریبان هستند و به همین دلیل بر هویت مصر تاکید می‌کنند. مساله بعدی، موضوع فساد است. فساد اداری و مالی در دولت‌هایی از نوع دولت سابق مصر، غوغا می‌کند. هم سکولارها و هم اسلام‌گرایان به این موضوع می‌پردازند. تفاوت این دو جریان، بیشتر در حوزه تعلیم و تربیت و مذهب است. اسلام‌گرایان تربیت وجه شرعی جامعه را مدنظر دارندو بر استقلال محاکم شرعی و احیای استقلال الازهر به عنوان بزرگ‌ترین مکتب دینی مصر که تولید فکر مذهبی می‌کند، تاکید می‌کنند. ماده 2 قانون اساسی مصر، مربوط است به اینکه اسلام دین رسمی دولت است و قوانین باید برآمده از دین اسلام باشد. این قانون اگرچه در دوران مبارک مغفول مانده بود اما به نظر می‌رسد در شرایط فعلی هیچ گروهی نتواند از آن عبور کند و اجرای این قانون در شعارهای اسلام‌گرایان یکی از مباحث اصلی برای بسیج عمومی جامعه است؛ موضوعی که نقطه ضعف سکولارها محسوب می‌شود و درواقع این گروه نسبت به این اصل هراس و حساسیت دارند و می‌ترسند این قانون بهانه‌ای برای حضور بیشتر شریعت در جامعه باشد.
- به نظر شما گروه پیروز در انتخابات ریاست جمهوری مصر کدام گروه است و با چه چالش‌هایی در اداره جامعه روبه‌رو خواهد بود.
با توجه به آنچه گفته شد و با تاکید بر ترکیب فعلی سازمان و جامعه مصر، پیش‌بینی کاملا سخت خواهد بود اما به نظر می‌رسد رقابت اصلی بین عمروموسی که مورد حمایت سکولارها و فلول است، ابوالفتوح که گرایش سلفی پیدا کرده - اگرچه پیش از آن اخوانی بوده است - و حزب النور با احتیاط از آن حمایت می‌کند و مرسی که تحت حمایت اخوانی‌هاست، باشد. در مناظره بین ابوالفتوح و عمروموسی به نظر می‌آمد که گرایش جامعه به سوی ابوالفتوح است اما در این تحلیل هم باید قدری محتاط بود چون بقیه هنوز صحبت نکرده‌اند که بتوان گرایش جامعه را نسبت به آنها بررسی کرد. در این تحلیل به موضوع دیگری هم باید توجه کرد. حزب النور و سلفی‌ها به عربستان گرایش دارند و رسانه‌هایی مانند العربیه را در اختیار دارند اما اخوان المسلمین هم تشکیلات باسابقه‌ای دارند. اخوان‌المسلمین در اقصی نقاط مصر نفوذی تاریخی دارند. بر این اساس باید گفت نوعی رقابت بین دو پدیده بسیار مهم به نام رسانه‌های حامی ابوالفتوح و تشکیلات اخوان به چشم می‌خورد. رسانه‌ها به شدت به تبلیغ ابوالفتوح می‌پردازند اما قرائن نشان می‌دهد مرسی به شدت در سطح تشکیلات، مشغول فعالیت انتخاباتی است. آیا افکار عمومی مصر را تشکیلات خواهد ساخت یا رسانه‌ها؛ این سوالی است که پاسخ دادن به آن در شرایط فعلی دشوار است.
همشهری دیپلماتیک
