اهمیت موضوع از آن جهت است که نفت و صنعتی که تحت سایه آن به‌وجود آمده و از آن تغذیه می‌کند و درآمد اصلی کشور ما محسوب می‌شود باید براساس یک برنامه جامع و استراتژیک اداره شود تا بیشترین سود و عایدی را برای اقتصاد کشور داشته باشد. انحراف کوچکی در این بخش، خسارت‌های میلیاردی در اقتصاد کشور برجا می‌گذارد، بنابراین باید طرح جامعی باشد که مدیران و مسئولان براساس آن تصمیم‌گیری کرده و از خسارت‌هایی که تاکنون بدون شک به اقتصاد کشور وارد شده جلوگیری کنند اما متأسفانه اکنون هیچ برنامه‌ای وجود ندارد که با توجه به آن خسارت‌های مذکور محاسبه و از آن ممانعت شود.
«طرح جامع انرژی به‌عنوان یک ضرورت باید هرچه سریع‌تر تدوین شود.» این سخن مسعود میرکاظمی، وزیر نفت دولت دهم است. وی برای چندمین بار هنگام دیدار با کارکنان شرکت ملی گاز از این مطلب سخن گفته است.
طرح جامع یا سند قانونی که براساس آن بتوان سیاست‌های انرژی کشور را تدوین و اجرا کرد، نیاز به برنامه‌ریزی و بسیج کارشناسان همه مراکز علمی- تخصصی کشور و حتی به‌کار‌گیری شرکت‌های مشاور خارجی دارد. طرح جامع انرژی حتی از سوی برخی از کارشناسان بارها مورد توجه قرار گرفته است اما متأسفانه به دلایل گوناگون این مهم اجرایی نشده و همچنان این خلأ در صنعت نفت ایران وجود دارد. یکی از دلایل مهم و اساسی‌ای که موجب شده هیچ برنامه جامعی در صنعت نفت به‌عنوان برنامه استراتژیک تدوین نشود، این است که سایه سنگین سیاست بر این صنعت مانند دیگر بخش‌های اقتصاد کشور سنگینی می‌کند.
یک نشانه اصلی و مهم این سنگینی سیاست، تغییرات پیاپی مدیران این صنعت است که در سال‌های اخیر با سرعت و شدت بیشتری در حال انجام است و به ظاهر قصد توقف آن نیز وجود ندارد. صنعت نفت شاید از جمله تخصصی‌ترین بخش‌های اقتصادی باشد که در آن هر تصمیمی بدون تجربه و کارشناسی لازم به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.
قراردادهایی که در صنعت نفت امضا می‌شود بسیار گران است و ارقام بزرگی در آن درج می‌شود. این مسئله به‌دلیل علاقه طرفین برای امضای قراردادها با ارقام بالا نیست بلکه به این دلیل است که ارزش این قراردادها بسیار بالاست و یک خطای کوچک در اجرای یک قرارداد منجر به وارد آمدن خسارت و ضرر و زیان فراوان به اقتصاد می‌شود. در این زمینه یک نکته دیگر می‌تواند کمک کند؛در جهان امروز شرکت‌های بزرگ نفتی از ارزش و توان مالی بالایی برخوردار بوده و نیروهای متخصص و فناوری‌های خاصی برای طرح‌های مشخص را با قیمت‌های بالایی تولید یا خریداری می‌کنند.
این شرکت‌ها با محاسبات دقیق و برنامه‌ریزی منظم طرح‌هایی را اجرا می‌کنند که اگر یک بخش کوچک در زمان مقرر خریداری نشود یا در محل مناسب نصب نشده باشد کل طرح ارزش اقتصادی خود را از دست می‌دهد. در واقع همه تلاش‌ها در شرکت‌های بزرگ نفتی کسب بهترین نتیجه از یک طرح با کمترین هزینه است؛ کاری که با انجام طرح‌های بزرگ اجرایی می‌شود و به پایان می‌رسد. البته این اهمیت و ارزش در شرایطی است که یک شرکت براساس سود و زیان اداره شود و نه براساس آمار و اطلاعات؛ یعنی یک شرکت با ارائه آمار و اطلاعاتی از انجام طرح‌هایی سخن می‌گوید ولی در واقع سودی حاصل نشده است. اینکه ما کاری را انجام دهیم که تنها کاری انجام داده باشیم در یک نظام اقتصادی واجد هیچ ارزشی نیست.
یک شرکت باید کارهایی انجام دهد که عایدی واقعی داشته باشد و نه هزینه. این مسئله در نظام دولتی در کشور ما هنوز واجد ارزش نیست. در شرکت‌های دولتی تنها ارائه آمارهایی که نشانه انجام کار است، برای دریافت بودجه کافی است و در پایان سال حسابرسی نمی‌شود که یک شرکت سود داشته یا زیان. شرکت‌ها براساس هزینه ارزیابی می‌شوند. علت این نیز تفکر مسئولان دولتی هستند؛ تفکری که به‌طور ناخودآگاه در ذهن و افکار مردم عادی که بدون ارتباط با دولت به کارهای روزمره خود مشغولند آثار خود را می‌گذارد.
نگاهی به ایده برنامه جامع
موسی‌الرضا ثروتی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه گفته کلیات طرح جامع انرژی کشور به تصویب رسیده و برای بررسی دقیق‌تر در جلسه آینده کمیسیون طرح تحول اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد.این نماینده مجلس در گفت‌وگو با فارس از طرح جامع انرژی کشور با توجه به اینکه در بخش انرژی چنین طرحی وجود ندارد سخن گفته است.
وی با اشاره به اظهارات نماینده وزیر نیرو درباره طرح جامع انرژی، گفت: حدود 10سال قبل این طرح تهیه و به دولت وقت ارائه شد، اما اقدامات لازم صورت نگرفت. 2سال قبل نیز چنین طرحی به دولت ارائه شد اما دولت لایحه طرح جامع انرژی را به مجلس تحویل نداد. عضو کمیسیون برنامه و بودجه تصریح کرد: طرح جامع 2سال قبل دارای 50 ماده بود که نمایندگان با افزودن 40 ماده دیگر آن را مورد بررسی قرار دادند. کلیات این طرح در کمیته اقتصادی کمیسیون برنامه و بودجه تصویب شد و حدود 3ساعت جوانب طرح را بررسی کردند.
ثروتی با اشاره به بررسی طرح جامع انرژی کشور در کمیسیون ویژه گفت: مقرر شد تا نمایندگان وزارت نیرو و نفت، معاون برنامه‌ریزی و راهبردی رئیس‌جمهوری، اعضای مرکز پژوهش‌های مجلس و اعضای منتخب کمیسیون انرژی جزئیات این طرح را در جلسه آینده کمیسیون ویژه طرح تحول اقتصادی مورد بررسی دقیق‌تر قرار دهند.
مسعودمیرکاظمی بدون اشاره به این تحولات بارها از ضرورت تدوین طرح جامع انرژی سخن گفته است. وی حتی در مراسم افتتاح پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی نیز از فرصت استفاده و بر این ضرورت تأکید کرد. اما این طرح کجاست و در چه مرحله‌ای است؟ طرحی که سرنوشت بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها در بخش انرژی کشور را مشخص می‌کند و به بسیاری از سؤالات اساسی پاسخ می‌دهد. پرسش‌هایی مانند اینکه بهتر است گاز را صادر کرده یا برق تولید کنیم؟ بهتر است گاز را تزریق کرده و نفت خام تولید کنیم یا برق تولید کنیم؟
بهتر است دولت منابع و ذخایر نفتی را مدیریت و تولید کندیا اینکه این منابع و ثروت‌های ملی را به شرکت‌هایی که بیشترین پول را در مزایده‌ها به دولت می‌دهند باید واگذار کند؟ با وجود این سخنان تلاش‌هایی در مجلس، دولت و برخی مراکز در دست انجام است. در این زمینه مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی اعلام کرده که در نظر دارد با بهره‌گیری از تجربیات همه متخصصین و خبرگان بخش انرژی طرح جامع انرژی کشور را تدوین کند.
این مؤسسه مطالعاتی بنا به درخواست‌های مکرر و با توجه به هدف استفاده حداکثری از کارشناسان انرژی، بدین‌وسیله مهلت ارسال پیشنهاد‌ها در این زمینه را تمدید کرده و از کارشناسان خواسته تا پیشنهاد‌های خود را در مورد مسائل مختلفی از جمله مطالعات انرژی کشورهای پیشگام جهانی و رقبای منطقه‌ای، مطالعات تقاضای حامل‌های انرژی در بخش صنایع غذایی، بخش صنایع نیروگاهی، در بخش حمل‌ونقل، در بخش صنایع پتروشیمی و شیمیایی، فلزات اساسی، در بخش ساختمان و مسکن، تهیه و تدوین مدل ریاضی طرح جامع انرژی کشور، عرضه نفت بخش پایین دستی، انرژی هسته‌ای، عرضه نفت و گاز بخش بالادستی و... ارائه کنند.
حال این سؤال مطرح است که این همه تلاش و فعالیت در نهادهای مختلف، به‌گونه‌ای که به‌نظر می‌رسد با هم هماهنگ نیست، به کجا خواهد رسید؟ برنامه‌ای که قرار است پاسخ‌های اساسی به معضلات اساسی در مهم‌ترین بخش اقتصاد کشور را تهیه و ارائه کند.
