تداوم دوگانگی‌های آژانس در قبال ایران

سال 1388 هجری شمسی در حالی طی شد که با وجود ادامه روند حاکمیت غرب بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فضای همکاری‌های هسته‌ای صلح‌آمیز در جهان با رشد بیشتری مواجه بوده و جمهوری اسلامی ایران نیز باوجود چالش‌های گسترده با جریان حاکم بر آژانس به موفقیت‌های تازه‌ای در مسیر استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای دست یافت.

گسترش تنش آژانس و کره‌شمالی

تداوم تنش هسته‌ای بین کره‌شمالی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از چالش‌های جدی آژانس در سال گذشته بود که همچنان به نگرانی جهانی به‌ویژه نگرانی مردم شرق دور درباره این فعالیت‌ها دامن زده است.

برخورد قهرآمیز غرب به‌ویژه آمریکا در زمان جورج بوش - رئیس‌جمهوری سابق - و باراک اوباما - رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا - با فعالیت‌های هسته‌ای پیونگ‌یانگ زمینه‌ها را برای انزوای این کشور و در نتیجه خروج از قواعد بازی فراهم کرد.

اکنون کره‌شمالی که زمانی حاضر به تحت کنترل قرار گرفته شدن تأسیسات و فعالیت‌های هسته‌ای خود شده بود و همکاری خوبی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشت به خاطر بی‌خردی گروه شش‌جانبه در پیروی از سیاست‌های تنش زای ایالات متحده، در مسیر دیگری قرار گرفته است.

قطعنامه غیرالزام‌آور علیه رژیم صهیونیستی

در کنار کره‌شمالی، فعالیت‌های نظامی هسته‌ای رژیم صهیونیستی نیز با وجود پوشش داده شدن توسط آمریکا و عدم‌اعلام رسمی وجود آنها از سوی تل‌آویو همچنان برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چالش‌زا بوده، به‌طوری که در پی فشار کشورهای اسلامی، آژانس مجبور به درخواست از رژیم صهیونیستی برای همکاری با آژانس در شفاف‌سازی‌ فعالیت‌های هسته‌ای شد. آژانس، قطعنامه خاورمیانه عاری از سلاح‌های هسته‌ای را در اواخر آذر سال 88 تصویب کرد.

موضوع استفاده رژیم صهیونیستی از اورانیوم ضعیف شده علیه مردم لبنان و غزه در جنگ‌های 33 روزه و 22 روزه از مواردی بود که باوجود مدارک موجود، جریان حاکم بر آژانس به سادگی از کنار آن گذشت. مرز شکنی رژیم صهیونیستی در بی‌توجهی به قوانین بین‌المللی در موضوع هسته‌ای و دیگر موضوعات به حدی رسید که عمرو موسی، دبیرکل اتحادیه عرب بمب‌های اتمی تل آویو را جدی‌ترین تهدید خاورمیانه عنوان کرد.

درخواست جهانی برای اتمی شدن

همچنین جهان در سال گذشته شاهد یک رشد فزاینده و علاقه جدی ملی از سوی کشورهای مختلف برای افزایش فعالیت‌های هسته‌ای صلح آمیز بود و کشورهای دارنده فناوری‌های هسته‌ای مثل انگلیس با کمک فرانسه تلاش کردند نیروگاه‌های هسته‌ای خود را بازسازی کنند، در عین حال کشورهایی مثل امارات متحده عربی و بسیاری کشورهای فاقد فناوری، روند دستیابی به این انرژی پاک را آغاز کردند و امارات از افتتاح نیروگاه اتمی خود تا سال 2015 میلادی خبر داد.

ترکیه از جمله کشورهایی است که در حال بستن قرارداد هسته‌ای با کشورهایی مثل روسیه و کره‌جنوبی برای احداث نیروگاه اتمی صلح آمیز است.همچنین در شبه قاره هند، دهلی نو به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی جهان، با امضای توافقنامه‌های هسته‌ای با آمریکا و همچنین روسیه و دیگر قدرت‌های هسته‌ای، روند گسترش فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای را سرعت بخشید، اگرچه افزایش فعالیت‌های هسته‌ای صلح آمیز دهلی نو با وجود دارا بودن کلاهک‌های هسته‌ای، اعلام نگرانی پاکستان را در پی داشت. عدم‌امضای معاهده ان پی تی از سوی هند از موضوعاتی بود که گسترش فعالیت‌های هسته‌ای آن را با چالش مواجه کرده بود که این موضوع از طریق به تفاهم رسیدن با آژانس و آمریکا حل شد.

وعده‌های هسته‌ای اوباما و مدودف

از دیگر موضوعاتی که در سال 1388 امیدها را برای کاهش فعالیت‌های تسلیحاتی اتمی ابتدا افزایش داد، تأکید روسای جمهوری آمریکا و روسیه بر کاهش سلاح‌های استراتژیک و هسته‌ای بود که این موضوع با استقبال گسترده بین‌المللی از جمله استقبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مواجه شد.  اما هنوز 2کشور در ماورای تعاملات ظاهری خود، میراث دار تقابل دوران جنگ سرد هستند و هر روز امیدها برای ایجاد یک پیمان قوی جایگزین پیمان استارت یک در زمینه کاهش سلاح‌های استراتژیک بین کرملین و کاخ سفید کمتر می‌شود.

آمدن آمانو

در کنار تحولات خارج از آژانس، این نهاد بین‌المللی در سال 88 با یک تغییر داخلی نیز روبه‌رو بود و آن رفتن محمد البرادعی مصری و آمدن یوکیا آمانو ژاپنی بود،  اگرچه بین رویکرد رئیس عرب تبار با رئیس چشم بادامی، اختلافات کمی است و هر دو پیرو سیاست‌های جریان حاکم بر آژانس هستند. آمانو در اواخر آذرماه سال 88 رسما توسط شورای حکام آژانس به‌عنوان دبیر کل انتخاب شد.

پیچیده‌سازی‌ برنامه هسته‌ای سوریه و ایران

از آنجا که نمایش چماق و هویج، سیاست اعلام شده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رهبری غرب، علیه ایران از سال‌های دور بوده است، سیاست آژانس با رهبری البرادعی در 6ماه اول سال 88 بایستی بر تلاش برای ایجاد مذاکره مستقیم بین تهران و واشنگتن مبتنی دانست.البرادعی، خود از پیشقراولان مذاکرات مستقیم بین تهران-واشنتگن شد و خواستار اعتماد‌سازی‌ آمریکا برای جذب ایرانی‌ها شد تا در نهایت در دی ماه و در ژنو، ویلیام برنز، نماینده آمریکا و سعید جلیلی، نماینده ایران روی یک میز که میز مذاکرات هیأت ایرانی و گروه 1+5 است، مذاکره کنند.

آنچه از دیدارها و نشست‌های گروه 1+5 یا همان گروه 3+3 بیرون آمد همان بسته‌های پیشنهادی دو طرفه بود تا در نهایت در موضوع تبادل اورانیوم برای تأمین سوخت راکتور تحقیقاتی تهران، بحث حتی به میانجیگری ترکیه کشیده شود و در نهایت بازی فرانسوی‌ها در موضوع تبادل سوخت و بدسابقگی آنها در این موضوع، تبادل سوخت بین تهران و غرب را چالشی کرد.  

در همین رابطه به  گزارش مهر، اعلام سایت غنی‌سازی‌ فردو که غرب تلاش کرد آن‌را یک پیروزی اطلاعاتی جلوه دهد با رو شدن مدارک ارسالی تهران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و در نهایت بازرسی آژانس و تأیید اطلاعات ارائه شده از سوی ایران به یک رسوایی رسانه‌ای برای رسانه‌های ضد‌ایرانی تبدیل شد.

در کنار موضوع فردو و پس از بازی سیاسی غربی‌ها در موضوع تبادل سوخت، اعلام انجام غنی‌سازی‌ 20 درصد در داخل توسط محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، عصبانیت غرب را از پیشرفت‌های هسته‌ای تهران دامن زد. این در حالی بود که جنبش عدم‌تعهد(نم) در نشست فصلی شورای حکام آژانس بر مذاکره بدون پیش شرط این نهاد بین‌المللی با تهران و با رعایت چارچوب‌های قانونی تأکید کرد. علی اصغر سلطانیه، نماینده ایران در شورای حکام آژانس نیز ضمن تأکید بر آمادگی جمهوری اسلامی برای تبادل اورانیوم غنی‌سازی‌ شده با گروه 1+5 خواستار مخلوط نشدن مسائل داوطلبانه با مسائل الزام آور و نداشتن درخواست‌های ماورای قانون از تهران شد.

در حالی که غرب از افزایش تحریم‌ها علیه ایران ناتوان است و با مخالفت چین و تا حدی روسیه در واقع تحریم تهران از سوی غرب، تحریم شرکت‌های غربی است، چنین به‌نظر می‌رسد که در سال 89 نیز، همچنان پیشرفت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی در کنار سیاست چماق و هویج غربی‌ها ادامه یابد.

موضوع هسته‌ای سوریه نیز در حال دچار شدن به سرنوشت موضوع هسته‌ای تهران است و غرب، هر روز به پیچیده‌سازی‌ بیشتر فعالیت‌های هسته‌ای گذشته این کشور دامن زده و ابهامات بیشتری را در این موضوع وارد می‌کند تا بتواند زمینه را برای چانه زنی‌های آینده فراهم کند.