همشهری آنلاین - بهاره خسروی: از روزگاری که تهران لباس پایتختی ایران را بر تن کرد از امکانات ویژه و مختلفی به دلیل پایتخت بودنش بهره‌مند شد و به همین دلیل همواره میزبان مهاجران و قومیت‌های مختلف شهرها بود؛ قومیت‌هایی که هرکدام به‌نوعی بانی یکی از «اولین‌ها» در این کهنه پایتخت ایرانی بودند. برای مثال، شکل‌گیری و توسعه صنعت تحریر و فتوکپی در تهران با نام بنیسی‌ها گره خورده است. بنیس روستایی کوچک در شمال غربی آذربایجان شرقی و در سه کیلومتری شهر شبستر، یکی از روستاهای خاص و بی‌نظیر ایران است که دانشگاه و کارخانه دارد و در این روستا هیچ بی‌سواد و بیکاری وجود ندارد. اما بنیسی‌ها در تهران چه کردند و چه شد که بانی صنعت تحریر و فتوکپی ابتدا در پایتخت و بعد در ایران شدند؟
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
بانی توسعه خاص روستای ایران
اوج شکوفایی روستای بنیس دهه بیست باساخت اولین مدرسه ابتدایی توسط یکی از خیران روستا شروع شد. «حاج میرابوالحسن سید سالکی» از پیشکسوتان صنعت فتوکپی در هفدهمین نشست مرکز تهران شناسی همشهری با اشاره به روزهای اوج زادگاهش سر صحبت را باز می‌کند و می‌گوید: «قبل از اینکه به قصه هجرت بینسی‌ها به تهران و شکل‌گیری صنعت تحریر و فتوکپی برسیم. بد نیست یادی کنیم از مرحوم «مصیب درخشانی» مرد خیری که سال ۱۳۲۴ با ساخت دبستان در روستا راه پیشرفت و توسعه علمی و فرهنگی را برای اهالی بنیس فراهم کرد و امروز با امکانات ویژه و منحصر به فرد در این روستای کوچک هیچ فرد بیکاری در روستا نداریم و همه مثل یک خانواده، مشکلات و نیازهایشان را هم بدون مراجعه به محافل قضایی در هر زمینه حل و فصل می‌کنیم. امروز روستای بنیس با باغ‌های وسیع و زیبا در کنار کوچه‌ها و خیابان‌های بسیار تمیز، یک مقصد عالی و رویایی است. جایی منحصر به فرد که می‌توان الگوهای بسیاری را، برای اداره شهرها و روستاها از آن برداشت کرد.»
هجرت به تهران و اینکه چطور صنعت کپی و چاپ دست بنیسی ها افتاد، موضوعی بود که سالکی درباره‌اش توضیح داد: «وقتی بنیسی‌ها به تهران هجرت کردند هرکدام حرفه‌های متعددی را انتخاب کردند. برای مثال، عده‌ای تحصیل‌کرده بودند و در مناصبی متناسب با رشته تحصیلی‌شان شروع به کار کردند. عده‌ای به کسب و کار شیرینی‌پزی، لبنیاتی، حلواپزی، راحت‌الحلقوم‌پزی، بقالی و... مشغول شدند و عده بیشتری به عرصه چاپ و فتوکپی روی آوردند. آقای اسودیان که در چهارراه کالج چاپخانه داشتند، یکی از اولین‌های صنعت تحریر و فتوکپی بودند. مهندس شیدایی، سرهنگ نصیری، حاج ناصر فقیهی و حاج تقی خزانی از بزرگان چاپ و فتوکپی در تهران بودند.»
اولین دفتر فنی در خیابان فردوسی
اولین دفتر فنی تهران در خیابان فردوسی به نام دفتر فنی مورتیه راه‌اندازی شد. بالطبع این دفتر با توجه به حال هوای تهران قدیم و مشتریانش فضای نوستالژیک و جذابی هم داشته به ویژه اینکه مشتریان آن زمان آشنایی چندانی با این صنعت جدید هم نداشتند. «حاج محمود رزاقی» پیشکسوت صنعت تحریر و فتوکپی تهران از دیگر میهمانان هفدهمین نشست مرکز تهران شناسی همشهری با یادی از این موضوع تعریف می کند: «مرحوم شیدایی اولین کسی بود که در تهران خیابان فردوسی دفتر فنی مورتیه را که نامی فرانسوی است تاسیس کرد. بعد از او مرحوم اسودیان، پسرخاله‌اش، که مدتی در کنارش شاگردی می کرد و بعد از مدتی چم و خم کار را یاد گرفت، در چهارراه کالج کوچه سرشار دفتر فنی راه انداخت. عزیز گل‌عنبر هم از دیگر شاگردان مرحوم شیدایی بود که در خیابان انقلاب و فرصت دفتر مورتیه ۲ را راه انداخت و با این روند زنجیره دفاتر تحریر و فتوکپی در تهران شکل گرفت.»
فتوکپی برگی ۲زار
اولین دستگاه فتوکپی ها در تهران قدیم نگاتیو و پزتیو بودند و قیمت هر برگ کپی هم ۲ ریال بود. حاج آقا رزاقی با اشاره به این موضوع و یادی از خاطرات قدیمی کسب و کار در صنف تحریر و فتوکپی درباره روند پیشرفت و تغییرات دستگاه خاطرات جالبی دارد که تعریف می کند: « دستگاهای اولیه به روش نگاتیو و پزتیو با دوتا کاغذ سیاه و سفید کار می کردند و با انداختن نور داخل دستگاه یک برگ کپی خروجی می دادند. جالب این بود که همه دستگاه ها هر دو قابلیت نگاتیو پزوتیو را داشتند اما بسیاری از هم‌صنفان از آن بی‌خبر بودیم. خاطرم است برای کپی نگاتیو به مغازه دیگری در میدان فردوسی می رفتیم که صاحب مغازه دستگاهی پشت پرده مخفی کرده بود. از ما برای کپی نگاتیو برگه ای ۱۰ تومان می گرفت. یک روز اتفاقی دستگاه پشت پرده را دیدم و تعجب کردم شبیه دستگاه کپی مغازه خودم بود. همانجا فهمیدم بله این دستگاه قابلیت نگاتیو را هم دارند و فقط ما از آن بی خبریم و کلی از جیب هزینه می کنیم.»
به گفته این پیشکسوت، کاغذ دستگاه های کپی، میتسوبیشی ژاپنی بود که آقایی به نام نجات فروشنده آن بود. به مرور زمان با پیشرفت دستگاه های صنعتی، دستگاه های کپی رولی وارد شد که محلولش وارد ایران نمی شد و ما از نفت استفاده می کردیم. به این ترتیب پیش رفتیم تا دهه چهل که دستگاهای اوزالید وارد بازار شد که فقط چاپ می کرد و خبری از ظاهر کردن در آن نبود. بعد هم دستگاه زیراکس و سایر دستگاه های جدید تقریبا از سال ۱۳۵۳ به بعد اضافه شد.
غربیه تازه‌وارد صنعت تحریر و فتوکپی
حاج آقا رزاقی در ادامه دستی به گرد و غبار خاطرات قدیمی‌اش می کشد و از ماجرای ورود فکس به بازار صنف فتوکپی یاد می کند: «روزی خیابان ولیعصر بودم که آقایی با من گپ کوتاهی زد و از وجود دستگاهی جدید در بازار خبر داد و گفت اگر یکی از این دستگاه در تهران و یکی هم در شیراز باشد می توانیم از همین تهران کپی بفرستیم. ابتدا تعجب کردم. جالب اینکه تا یک سال این دستگاه که همان فکس است در بازار خدید و فروش می شد اما فروشنده هم دقیق نمی دانست اسم دستگاه و کاربردش چیست؟»
نظر شما