موضوع کنترل شاخص‌های بورس تهران خبری است که هر از گاهی شایعه آن در تالار حافظ می‌پیچد و شاید سابقه مدیران قبلی بازار سهام و تمایل دولتمردان برای مطلوب نشان دادن عملکرد خود عامل اصلی بروز چنین اخباری باشد.
شاخص‌های بورس تهران که به دماسنج‌های اقتصادی هر کشوری معروفند، در عین حال که بیانگر رشد و کاهش ارزش سهام شرکت‌های بورس هستند، عملکرد اقتصادی یک کشور را نیز نشان می‌دهند. شاید به همین دلیل است که مدیران دولتی سعی دارند با بالا نگاه داشتن شاخص‌ها، عملکرد مطلوبی از کارنامه اقتصادی خود به نمایش بگذارند.هرچند خبر کنترل شاخص‌ها هیچ‌گاه با اخبار قطعی و به یقین، ثابت نشده و این موضوع همیشه صرفا در حد شایعه باقی مانده است، اما سابقه مدیریت دولتی بورس تهران و همچنین سیطره دولت بر بخش زیادی از بازار سهام باعث شده تا این شائبه که دولت تمایل دارد شاخص‌های بورس را بالا ببیند رنگ‌ولعاب قوی‌تری به‌خود بگیرد.
در طول سال‌های گذشته به ویژه در دوران دبیرکلی حسین عبده‌تبریزی نیز شایعه کنترل شاخص‌ها بار‌ها در فضای تالار حافظ پیچید اما به‌دلیل اینکه چنین مدعایی بر مبنای هیچ سندی ارائه نمی‌شد هرگز به اثبات نرسید.
هفته گذشته نیز درست یک هفته پس از آنکه خبر افزایش قیمت سنگ آهن باعث بسته شدن نماد شرکت‌های تولید‌کننده این محصول شد سازمان بورس دستور توقف نماد شرکت فولاد مبارکه اصفهان را صادر کرد. همین دستور کافی بود تا سهامدارانی که هیچ دلیلی برای این توقف نمی‌بینند استدلال کنند که بار دیگر مدیران بورس در حال کنترل شاخص‌ها هستند زیرا شاخص‌های بورس تهران مدتی است که راه نزول را در پیش گرفته‌اند و این برای مدیران دولتی امری مطلوب تلقی نمی‌شود.
اعتقاد فعالان بازار بر این بود که افزایش قیمت سنگ آهن با توجه به گزارش شرکت‌های فولادی تاثیر با اهمیتی بر این شرکت‌ها ندارد بنابر این دلیلی برای بسته شدن نماد شرکت فولاد آن هم یک هفته پس از افزایش قیمت سنگ آهن وجود ندارد اما استدلال سازمان بورس‌این بود که توقف نماد فولاد به‌دلیل کاهش طولانی ارزش سهام شرکت فولاد مبارکه انجام می‌شود و احتمالا اطلاعات منتشر نشده‌ای در این شرکت وجود داشته که ارزش سهام شرکت مدام در حال کاهش است. سهامداران این استنتاج را باور نکردند و به این باور رسیدند که سازمان بورس و اوراق بهادار صرفا برای اینکه شاخص‌های بورس تهران بیش از این با نزول مواجه نشوند دستور توقف نماد فولاد را صادر کرده است.
نمونه فولاد
شرکت فولاد مبارکه اصفهان با ارزشی معادل 9 میلیارد دلار، بزرگترین شرکت بورس محسوب می‌شود و کوچکترین تغییرات قیمت سهام آن با توجه به تاثیری که روی شاخص دارد بسیار با اهمیت تلقی می‌شود. به این ترتیب باز و بسته شدن نماد این شرکت به راحتی می‌تواند شاخص‌های بورس تهران را تحت تأثیر قرار دهد. از این جهت بود که بلافاصله پس از توقف نماد شرکت فولاد مبارکه اصفهان این شائبه در بازار ایجاد شد که سازمان بورس و اوراق بهادار صرفا به‌منظور کنترل شاخص‌ها و جلوگیری از ریزش بیش از حد آنها معاملات شرکت فولاد را متوقف کرده است.
گزارش‌های آماری رسمی منتشر شده در بازار سهام نشان می‌دهد: ارزش روز بورس تهران در طول یک ماه گذشته 2/4 میلیارد دلار کاهش یافته و در این میان فولاد مبارکه اصفهان در کنار فولاد خوزستان بیشترین نقش را در کاهش ارزش بازار داشته‌اند. از سوی دیگر طبق همین آمار، شاخص کل بورس تهران نیز که در خرداد ماه پس از 3 سال توانسته بود از مرز 12 هزار واحد عبور کند ابتدای هفته قبل باردیگر به زیر مرز 12 هزار واحد سقوط کرد.
رد اتهام
اما با وجود گمانه‌های مختلف در مورد کنترل شاخص‌ها، اداره نظارت بر ناشران بورسی با صدور اطلاعیه‌ای دلایل بسته شدن نماد فولاد را چنین توضیح داد: با توجه به تغییرات قیمت سهام این شرکت طی روزهای اخیر، کاهش جهانی قیمت فولاد، افزایش قیمت سنگ‌آهن داخلی و تاثیر آن بر قیمت سهام این شرکت و همچنین نامشخص بودن نحوه پرداخت کمک به صندوق بازنشستگی کارکنان فولاد و لزوم وجود اطلاعات بیشتر، نماد این شرکت متوقف شد. امیرحمزه مالمیر ، رئیس اداره نظارت بر ناشران بورس، تاکید کرد: بسته شدن نماد فولاد صرفا به‌دلیل افزایش قیمت سنگ آهن نیست و به‌نظر می‌رسد اطلاعات غیررسمی در این شرکت وجود دارد که به دست ما نرسیده است.
او افزود: بلا فاصله پس از افزایش قیمت سنگ آهن ما از شرکت‌های تولید‌کننده فولاد اطلاعات لازم را درخواست کردیم و این شرکت‌ها اعلام کردند که این افزایش تاثیر بااهمیتی در سودآوری سهام آنها ندارد اما به غیر از این موارد به‌نظر می‌رسد اخباری در بازار موجود است که زمینه کاهش ارزش سهام شرکت فولاد را به وجود آورده است. به گفته او یکی از دلایل بسته شدن نماد شرکت فولاد مبارکه اصفهان کاهش مداوم قیمت سهام این شرکت بود؛در واقع کاهش ارزش یک شرکت می‌تواند این علامت را به ما بدهد اما اطلاعاتی که این شرکت به ما داده کامل نیست.
رئیس اداره نظارت بر ناشران بورس با رد اتهام بر دستکاری در شاخص‌های بورس، تاکید کرد: هدف ما به هیچ عنوان کنترل شاخص‌های بورس نیست، در واقع ما به هیچ عنوان نگرانی از بابت شاخص‌ها نداریم، حتی اگر پس از بازگشایی نماد فولاد و باز‌کردن دامنه نوسان زمینه نزول شدید شاخص فراهم شود. سازمان بورس و اوراق بهادار به این نتیجه رسیده است که با توجه به اطلاعات موجود روند قیمتی سهام فولاد غیرمنطقی است.
او در پاسخ به این پرسش که آیا از وجود اطلاعات غیررسمی در شرکت فولاد اطمینان دارد، گفت: هنوز به جمع بندی نهایی در این زمینه نرسیده‌ایم اما به این اطمینان رسیده‌ایم که اطلاعات غیررسمی‌وجود دارد که قبل از ما به بازار منتقل شده است.
توضیح جدید
اما ماجرا به همین جا ختم نشد. چند روز پس از بسته شدن نماد فولاد و افزایش انتقادها در مورد شایعه کنترل شاخص، شرکت بورس اوراق بهادار نیز به فعالان بازار توضیح داد.
علی رحمانی مدیر عامل شرکت بورس اوراق بهادار در این باره گفت: شرایط اقتصادی و ده‌ها عامل دیگر نظیر کاهش قیمت نفت، تقویت دلار روی سود و محیط اقتصادی شرکت‌ها تاثیر‌گذار بوده و نمی‌توان بر این پدیده‌ها سرپوش گذاشت.
برای بورس حفظ شاخص مطرح نیست و موضوع سلامت بازار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ یعنی باید اطلاعات شرکت‌ها در اختیار عموم قرار گرفته و معاملات مبتنی بر اطلاعات نهانی صورت نگیرد و قیمت‌ها دستکاری نشود. همچنین نقدشوندگی موضوع بسیار مهمی است ولی طبیعتا افت شاخص تاثیر‌گذار است کمااینکه پیش از این پیش‌بینی شده بود بورس تهران از مرداد به بعد دچار روند نزولی خواهد شد و در حال حاضر باید دید که با انتشار گزارش‌های عملکرد 6ماهه شرکت‌ها چه‌وضعیتی از سود نمایان می‌شود.رحمانی در مورد موضوع توقف نماد شرکت فولاد مبارکه تاکیدکرد: اطلاعات مربوط به کاهش قیمت فولاد، افزایش قیمت سنگ آهن و تاثیر آن بر سودآوری و همچنین موضوع قطعی برق -که با برنامه پیش‌بینی شده آنها تفاوت داشته- و اثرات آن بر میزان تولید و سودآوری شرکت باید توسط فولاد منتشر شود. او در مورد تاثیر فولاد در منفی شدن شاخص گفت: تاثیر این شرکت روی شاخص مهم نیست زیرا زمانی که شاخص 2هزارواحد افزایش می‌یابد باید پذیرفت که کاهش آن نیز طبیعی است.
با وجود همه این توضیحات سوابق گذشته در مورد توقف و بازگشایی نماد‌ها نوعی بی‌اعتمادی در بورس ایجاد کرده که ریشه در گذشته دارد و با وجود آنکه استدلال کنترل شاخص‌ها هیچ‌گاه به اثبات نرسیده اما همیشه بحث کنترل شاخص‌ها پای ثابت شایعات بورس است و همزمان با شدت گرفتن تبلیغات انتخاباتی نیز شدت بیشتری پیدا می‌کند.
به این ترتیب با توجه به نزدیک شدن به فصل انتخابات در اوایل سال 88 باید در ماه‌های آینده بیش از گذشته در انتظار شنیدن اخبار جسته و گریخته در این زمینه باشیم.
