گذر زمان و فرسایش خاک برج و باروهای قلعه را فروریخته، اما همان جلال و جبروت دیوارهای بلند خشتی و گلی این بنای ۲ هزار ساله هم برای‌آبادی و رونق گردشگری محله کفایت می‌کند. نکته غم‌انگیز ماجرا اینجاست که وجود قلعه گبری نه تنها به آبادانی محله علایین کمکی نکرده، بلکه بلاتکلیفی ۱۰ هزارمترمربع زمینی که در مجاورت بنا قرار گرفته برای اهالی مشکلات بسیاری به وجود آورده است. این زمین حکایت مفصلی دارد و مشکلات آن مثنوی هفتادمن کاغذ است. «مهدی آل بویه» مدیر محله علایین در نیمروزی پاییزی با ما همراه شد تا شرایط این محل را ببینیم و درددل اهالی را بشنویم.
نشانی سر راست است: «شهرری، بزرگراه شهید آوینی، خیابان شهید کریم شیرازی، شهرک علایین»، دیوارهای بلند و ناهموار قلعه گبری از ابتدای خیابان عریض و طویل شیرازی پیداست. خشت و گل دیوارها چنان قطور و پرهیبت روی هم انباشته شده که شکل و شمایل دژی سنگی را به قلعه بخشیده است. در جاهایی که باد و باران ملات دیوار را فروریخته حفره‌های غارمانندی به وجود آمده است. دوده و سیاهی که روی دیوار و دهانه این حفره‌ها نشسته از شب‌نشینی افراد بی‌خانمان در زیر این سقف‌های تنگ و تاریک حکایت می‌کند. تنها ورودی قلعه، دری کوتاه و آهنی دارد و نگهبانی که کنار در نشسته اجازه ورود و بازدید از داخل آن را نمی‌دهد. طوری که شنیده‌ایم داخل قلعه چندان هم دیدنی نیست و به انبار آستان حضرت عبدالعظیم(ع) تبدیل شده است، اما اگر هم امکان بازدید وجود داشت بدون تردید گردشگران با دیدن اوضاع ناراحت‌کننده محوطه بیرونی قلعه، عطای دیدار داخل آن را به لقایش می‌بخشیدند.
- محوطه‌ای پر از زباله و آلودگی
محوطه بیرون قلعه وسیع و پهناور است و سرسبزی درختان جوانی که در گوشه و کنار آن قد کشیده‌اند حاصلخیزی و باروری زمینش را نشان می‌دهد، اما در هر گوشه آن چشم می‌چرخانی، به جای گل و سبزه یا دار و درخت، زباله‌های خانگی یا نخاله‌های ساختمانی می‌بینی. برج‌های نوری زیادی در اطراف قلعه ردیف شده‌اند، ولی آنسوتر از دیوارها چراغ و روشنایی به چشم نمی‌خورد. همه جا پر از خار و گون است و لابه‌لای بوته‌ها سرنگ‌های نو و کهنه رها شده‌اند. زباله‌ها و بوته‌های خار نیم‌سوزی که معتادان آتش زده‌اند جریان آب نهر وسط زمین را بند آورده و پشه‌ها روی آب‌های راکد خاکستری جولان می‌دهند. اطراف قلعه پر از ساختمان‌های قدیمی و نوساز مسکونی است. پسربچه‌های سیاه‌چرده و کم‌سن‌وسالی که سرنگ‌های لای بوته‌ها را از آب نهر پر می‌کنند و روی هم می‌پاشند با دیدن جفتی سگ لاغر و زردرنگ که از خم دیوار قلعه پیدا می‌شوند با هیجان به طرف آنها می‌دوند.
«مهدی آل‌بویه» مدیر محله علایین می‌گوید: «کودکان محله، فضایی برای بازی و سرگرمی ندارند و اگر مدیریت شهری این زمین را تملک کند، فضای امن و مناسبی برای بازی کودکان به وجود می‌آید.»
- با شهرداری به توافق رسیدیم
قلعه گبری و زمین اطراف آن جزء موقوفات آستان حضرت عبدالعظیم(ع) است. چرخیدن ما در اطراف قلعه با دوربین و دم و دستگاه عکاسی باعث کنجکاوی یکی از رانندگان جوان خط تاکسی مترو شهرری‌ـ شهرک علایین می‌شود و به سمت ما می‌آید. او خودش را «اسماعیل مانعی» معرفی می‌کند و وقتی متوجه دلیل حضور ما می‌شود، می‌گوید: «این زمین از املاک پدربزرگ مرحومم حاج «غلامرضا توفیق‌نژاد» بوده و سال‌ها در آن کشت‌وکار کرده است. پس از فوت پدربزرگم، وراث برای واگذاری زمین با شهرداری به توافق رسیدند، ولی چون سند زمین وقفی است باید آستان حضرت عبدالعظیم(ع) با شرایط واگذاری موافقت کند. ۴ سال از توافق ما و شهرداری گذشته، اما آستان ما را بلاتکلیف گذاشته و انتقال مالکیت انجام نشده است.» آل‌بویه می‌گوید: «کشاورزانی که در زمین‌های وقفی کشت‌وکار کرده‌اند حق نسق و ریشه دارند و فقط با مجوز آستان می‌توانند این حق را به شهرداری یا نهاد و فرد دیگری انتقال دهند.»
- به علایین توجه کنید
اهالی محله که در حاشیه زمین در صف تاکسی ایستاده‌اند مانند وراث مرحوم توفیق‌نژاد برای تعیین تکلیف این زمین ۱۰هـــــزارمترمربعی لحظه‌شماری می‌کنند تا شاید از پرسه‌زنی معتادان و افراد ناباب آسوده شوند. «مهدی محمودی» از جوانان محله علایین است. او می‌گوید: «شهرک علایین از امکاناتی مانند آتش‌نشانی، درمانگاه و داروخانه شبانه‌روزی محروم است و دبیرستان پسرانه ندارد. در شعاع چند کیلومتری شهرک هم بانکی وجود ندارد و برای استفاده از خدمات بانکی باید به محله‌های دیگر برویم. اگر این زمین به مرکز خدماتی تبدیل شود گوشه‌ای از مشکلات اهالی حل می‌شود.»
«حجت‌الله محبی» از نظافت نامناسب این فضا گلایه می‌کند و می‌گوید: «اگر زمین نظافت شود و شهرداری در اطراف آن چند نیمکت نصب کند محل مناسبی برای دورهم‌نشینی سالمندان محله به وجود می‌آید.» او که از ساکنان قدیمی محله است، ادامه می‌دهد: «این محل پاتوق معتادان شده و محله را ناامن کرده است. بارها خودروهایی که در کوچه و خیابان‌های اطراف قلعه پارک بوده به‌سرقت رفته و برای خانواده‌ها مزاحمت ایجاد شده است.»
- سرنوشت تلخ باغ اناری
مدیر محله علایین زمین پردار و درختی را که روبه‌روی قلعه گبری قرار گرفته نشان می‌دهد و می‌گوید: «این زمین به باغ اناری معروف است که در گذشته ورودی زیبای شهرک علایین به شمار می‌آمد، ولی از یکی، ۲ سال پیش صاحب باغ که از کم‌آبی به تنگ آمده، زمین را به حال خود رها کرده و باغ اناری به سرنوشت زمین‌های مشرف به قلعه گبری دچار شده است.» باغ اناری زیبا و سرسبز است و روی شاخه‌های بسیاری از درختانش، انارهایی خوش‌آب‌ورنگ پیچ‌وتاب می‌خورد. رخت و لباس چرک و رختخواب کهنه افراد بی‌خانمان که در گوشه‌وکنار کرت‌های باغ افتاده، نشان می‌دهد صاحب باغ که به فروش باغش امید نداشته، از ملکش دست شسته است. آل‌بویه می‌گوید: «این زمین‌ها که می‌توانند باعث خرمی و آبادی محله و اشتغال جوانان شوند به مرکز خرید و فروش و استعمال موادمخدر تبدیل شده و زمینه ابتلای جوانان به اعتیاد و بزهکاری را فراهم کرده‌اند.»
- رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران:
از آستان توقع همکاری داریم
«محمدجواد حق‌شناس» معتقد است آستان حضرت عبدالعظیم(ع) باید به‌عنوان مالک املاک موقوفه برای حل مشکلات اهالی اقدام کند. در ادامه، گفت‌وگوی ما را با او می‌خوانید.
کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران برای ساماندهی بنای باستانی قلعه گبری چه اقداماتی کرده و این تلاش‌ها چه نتایجی داشته است؟
اعضای کمیسیون فرهنگی دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران بارها از این مکان بازدید و مشکلات آن را در شورای شهرستان ری بررسی کردند، ولی مالکیت این بنای تاریخی در اختیار آستان حضرت عبدالعظیم(ع) قرار دارد و با توجه به نوع مالکیت، اختیارات شورای اسلامی و مدیریت شهر تهران محدود است.
اعضای کمیسیون فرهنگی، به‌ویژه شما و آقای خلیل‌آبادی در صحبت‌های اخیر خود از رایزنی و توافق با آستان حضرت عبدالعظیم(ع) برای تبدیل فضای داخلی قلعه به موزه فرهنگی خبر داده‌اید. این توافق به نتیجه رسیده است؟
شهرداری تهران برای حفظ و نگهداشت و معرفی این بنای تاریخی همکاری لازم را با آستان داشته و اعضای کمیسیون فرهنگی ـ اجتماعی به‌ویژه آقای خلیل‌آبادی پیگیری و اقدامات لازم را در این زمینه انجام داده‌اند. با توجه به تنوع بناها و مراکز فرهنگی، تاریخی و مذهبی اطراف این بنا می‌توان برای توسعه و رونق گردشگری محله علایین برنامه‌ریزی کرد.
لازمه جذب گردشگر برای این بنای تاریخی ساماندهی فضای مشرف و مجاور آن است. در مجاورت قلعه گبری اراضی بایری وجود دارد که وارثان آن مدعی هستند با شهرداری برای واگذاری زمین به توافق رسیده‌اند، اما تعلل آستان تعیین تکلیف ملک را به تأخیر انداخته است. برای حل این مشکل و جلب مشارکت آستان چه برنامه‌ای دارید؟
با توجه به اینکه بنای فوق و اراضی اطراف بنا در تملک آستان عبدالعظیم(ع) است، ورود به این موضوع همکاری و هماهنگی حقوقی میان سازمان‌های مربوطه را می‌طلبد.
همشهری محله براساس رسالت رسانه‌ای خود مشکلات اهالی شهرک علایین را به آستانه حضرت عبدالعظیم(ع) انعکاس داد، اما انتظار برای پاسخگویی این نهاد به درازا کشید. با این حال آمادگی داریم پاسخ آستان را به درخواست‌های اهالی شهرک علایین در شماره‌های بعد منتشر کنیم.
نظر شما