داستان محمودیه از جایی جذابیت بیشتری پیدا می‌کند که صحبت از قلعه عباسیه می‌شود، همان قلعه‌ای که بعدها به محمودیه تغییر نام پیدا کرد. با تخریب قلعه و تقسیم اراضی و باغ‌ها آن محدوده بین افراد مختلف، کم‌کم محله محمودیه شکل گرفت، محله‌ای که گذشته‌ای کماکان متفاوت با دیگر محله‌های قدیمی شمیران دارد. در این گزارش به هویت و تاریخچه محله محمودیه می‌پردازیم.
- قلعه عباسیه یا قلعه محمودیه
وقتی محمدشاه قصر محمدیه را در نزدیک تجریش ساخت، وزیرش عباس حاج میرزا آقاسی، به فاصله یک تیر پرتاپی پایین‌تر از قصر محمدیه، قلعه‌ای ساخت که به نام خودش قلعه عباسیه نام گرفت. هیچ‌کدام از این قلعه‌ها به صاحبانشان وفا نکردند و در تاریخ آمده است که محمدشاه پس از مدت کوتاهی از ورود به قلعه محمدیه به بیماری نقرس مبتلا شد و دار فانی را وداع گفت. بعد از مرگ عباس حاج میرزا آقاسی هم قلعه عباسیه به‌عنوان ملک خالصه (دولتی) به محمد رحیم خان اعلاالدوله فروخته شد. علاالدوله هم نام قلعه را تغییر داد و به نام پسرش محمودخان احتشام‌الدوله، محمودیه نامگذاری کرد. بعد از مدتی در زمان ناصرالدین شاه، حاج محمدحسین امین‌الضرب تاجر ثروتمند، محمودیه را صاحب می‌شود، ولی نام محله همان محمودیه باقی می‌ماند.
در کتاب خاطرات اعتمادالسلطنه درباره حدود قلعه محمودیه مشخصاتی داده شده که با نام‌های امروزی چنین محدوده‌ای را شامل می‌شود: از جانب شمال به جاده اوین به تجریش که امروز به نام خیابان مقدس اردبیلی می‌شناسیم، از شرق به اراضی تجریش یا همان خیابان ولی‌عصر(عج) حدفاصل چهارراه پارک وی تا پسیان، از جنوب به اراضی اوین حدفاصل چهارراه پارک وی تا انتهای خیابان شادآور و از غرب به اراضی اوین و خیابان شادآور محدود می‌شود.
- دکتر اشتمپ و زمین‌های محمودیه
بعدها بخشی از قلعه محمودیه به حاج محمدحسین امین‌الضرب تعلق گرفت و او هم آن را به فردی به نام «اشتمپ» دندانپزشک احمد شاه قاجار فروخت. دکتر اشتمپ تبعه کشور سوئیس و اصالتاً اتریشی بود و در دوره‌های قاجار، پهلوی اول و دوم طبابت می‌کرد. او به جز طبابت شاهان به درمان اعیان و رجال و گاهی درمان مردم عادی نیز می‌پرداخت. خانه دکتر اشتمپ در شمال محمودیه قرار داشت. او زمین‌های محمودیه را به قطعات تقسیم کرد و آنها را به افراد خارجی که هرکدام به دلایل مختلف مانند جنگ، مأموریت و... در ایران سکونت داشتند، فروخت. اشتمپ در اراضی محمودیه زراعت هم می‌کرد و پرورش دام به‌ویژه پرورش خوک داشت.
- نام‌های آشنای محله
بعدها با تعیین محدوده اراضی داخل و خارج محدوده شهر تهران، اراضی قلعه محمودیه در محدوده شهر تهران قرار گرفت. اعرابی درباره مالکان قدیمی محله محمودیه این‌طور یاد می‌کند: «از مالکان قدیمی محله می‌توان به صفای اصفهانی اشاره کرد که همچنان خیابانی به نام او در این محله به چشم می‌خورد. مدرسه‌ای هم به همین نام در این خیابان هست. » توصیفات این مدرسه را در کتاب مدیر مدرسه جلال خوانده‌ایم. داستان همان آموزگاری که برای آسودگی و داشتن درآمد بیشتر و بی‌دردسر مدیر مدرسه می‌شود: «دبستان شش کلاسه نوبنیاد در دو طبقه و نوساز بود. در دامنه کوه تنها افتاده بود و آفتاب رو بود... د. » از دیگر مالکان ساکن در محله محمودیه می‌توان از لطف‌الله خان ترقی و میرزا محمود کشتکار یاد کرد.
لطف‌الله خان‌ترقی بعدها ملکش را فروخت و به کرج رفت. فرزندان میرزا محمود کشتکار همچنان در این محله باغ بزرگ گل و در ضلع جنوب مقدس اردبیلی مغازه گلفروشی دارند. از دیگر اقدامات میرزا محمود کشتکار احداث توتستان بزرگ در این محله بود. از میدانگاه قدیمی محله محمودیه به نام توتستان کشتکار و یخچال طبیعی محله به نام یخچال کشتکار کوچک‌ترین اثری باقی نمانده است. اعرابی یادآور می‌شود: «تاریخچه محله محمودیه و ماجرای قصر عباسیه و تغییر نامش به قلعه محمودیه گواه آن است که محمودیه مانند دیگر محله‌های شمیران، هویت محلی و شاخصه‌های محله از جمله مسجد، حمام، مدرسه، آب‌انبار، پاتوق محله و میدان مرکزی نداشته و بعدها با تخریب قلعه به محله تبدیل شده. اوینی‌های سن و سال‌دار هنوز به این محدوده قلعه محمودیه می‌گویند.دانشگاه شهید بهشتی، ساختمان اجلاس و تأسیسات وزارت کشاورزی در محله اوین قرار دارد. »
این روزها محمودیه به ۲بخش شرقی و غربی مسیل ولنجک تقسیم می‌شود. در بخش شرقی خانه‌ها و ویلاهای کوچک‌تر و در بخش غربی برج‌های بلندمرتبه و ویلاهای بزرگ‌تر دیده می‌شود. سال‌هاست برج‌های سر به فلک کشیده و ساختمان‌های لوکس در محله محمودیه دیگر هیچ نشانی از قلعه محمودیه با دیوارهای کاهگلی به جا نگذاشته است. فقط ردیف درختان چنار باقیمانده در محله محمودیه یادگار گذشته است که از طریق همان قنات محمودیه و قنات علی‌آباد سیراب می‌شود.
- خیابان‌هایی به نام حروف ابجد
۲رشته قنات به نام‌های قنات قلعه محمودیه و قنات علی‌آباد در شمال قلعه محمودیه وجود داشت که آب مصرفی را تأمین می‌کرد. در اسناد تاریخی آمده است که اشتمپ برای لایروبی قنات‌های قلعه ۹۰ هزار تومان هزینه کرد. در آن روزگار جمعیت این قلعه ۶۰ نفر مسیحی برآورد شد که به ارمنی، فارسی و ترکی صحبت می‌کردند. بعد از فوت اشتمپ، حدود ۲ هکتار از اراضی قلعه به همسرش رسید و ورثه مابقی اراضی را فروختند. به این‌ترتیب و در طول زمان عمارت و حمام قلعه محمودیه از بین رفت و محدوده‌ای که امروز به نام محله محمودیه شناخته می‌شود، به تدریج از اوایل دهه۳۰ به قطعات و باغ‌های کوچک‌تر تقسیم و به افراد مختلف واگذار شد. مهدی بنویدی، از اهالی قدیمی شمیران می‌گوید: «مرزبندی این محله از زمان شکل‌گیری تا به حال تغییر چندانی نداشته است.
همچنین، آب و هوای بسیار مطلوب و وجود زمین‌های کشاورزی و قنات‌ها باعث شده تا این محله مناسب زندگی باشد. » هرچند محمودیه در گذشته دارای باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی زیادی بوده، اما این روزها خبری از آن درختان و باغ‌ها نیست. بنویدی ادامه می‌دهد: «ساختار جالب توجه سنی این محله که آن را از محله‌های دیگر شمیران متمایز می‌کند این است که حدود ۸۰درصد از جمعیت محله را افراد مسن تشکیل می‌دهند که فرزندان آنان خارج از کشور زندگی می‌کنند. » مهدی اعرابی، از اهالی قدیمی شمیران و استاد ارتباطات، درباره هویت محله محمودیه می‌گوید: «خیابانی که امروز به نام خیابان شادآور محله محمودیه می‌شناسیم، قبلاً به نام حاج رضا سودآور، داماد بزرگ حاج حسین آقا ملک که در این خیابان سکونت داشت، نامگذاری شده بود. نام این خیابان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از سودآور به شادآور تغییر پیدا کرد. به موازات خیابان شادآور، ۳خیابان الف، ب و ج نیز به نام حروف ابجد نامگذاری شدند. » خیابان «ج» فروردین امسال از سوی شورای اسلامی شهر تهران به نام استاد جمشید مشایخی نامگذاری شد.
نظر شما