این کتاب با مباحث نو و شاکله خاص خویش که نسبت به آن زمان بسی پیشرو می‌نمود، اساسی را بنیان می‌نهد که بعدها مباحث آن در خلال گفتارهای عمیق و پویای «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» و آن‌گاه «ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه» قوام می‌یابد و مکتب فکری خاص و دامنه‌دار مولف را پایه‌گذاری می‌کند.اندیشه در باب انسان و هستی، بی‌گمان جزو ضروریات هر نوع تفکر سالاری است. این تفکر می‌تواند فلسفه محض، خلق ادبی، نگارش معنوی و عرفانی و یا پویشی هنری باشد. شاید بتوان گفت: تفاوت هر نوع خلق و پویش با انواع پیش و پس از خود، در اصل به میزان بهره‌مندی آن از اندیشه و هستی و متفاوت بودن آن و مهمتر از همه: نوین و روزآمد بودن آن برمی‌گردد.
به عبارتی، آنچه سبب تمایز محصولات فکری بشری از یکدیگر می‌شود، در اصل، به برداشت آنها از مجموعه آفرینش – که انسان و هستی در اندرون آن نظام حیات را شکل می‌دهند – برمی‌گردد و آنچه برخی از تجلیات فکری آدمیان را به اوجی و الا ارتقا داده و ماندگار می‌کند، رسیدن به برداشتی نو و گرفتن الهام لطیف است که در پرتو آن، امور خلق و خالق و مخلوق به شکل دیگر تفسیر می‌شود. کارنامه مشرق زمینیان در این خصوص پربرگ است، ولی عاری از دیگرگون نگریستن. این کتاب کم‌حجم، منادی این حقیقت می‌تواند باشد که که: تمدن و فرهنگ اسلامیان، برای یک بازخیزش انسانی و زودآمد، نیاز به بازنگری‌های مبنایی و اساسی دارد که از مفاهیم شروع و در مصادیق تداوم می‌یابد، ولی امر آن تا به بی‌نهایت راه دارد...
مرحوم استاد جعفری در مقدمه این اثر این گونه می‌نویسد: «اینجانب برای عده‌ای از دانشجویان دانشگاه تهران در هر هفته یک شب مباحثی از صول و قوانین اسلامی را تدریس نموده، آن دروس را جمع‌آوری کردم که به صورت رساله‌های کم‌حجمی درآمده است، تا شاید در تشریح و تحلیل ایدئولوژی اسلامی مفید واقع شود. اما ذکر 2 نکته حائز اهمیت است:
1- مطالب این رساله‌ها، تنها نتیجه تتبعات و بررسی‌های یک فرد است. بنابراین، گمان نرود در این رساله و نظایر آن کوچکترین تعدی از حدود ارزش منطقی مطالب صورت گرفته است، بلکه ما به میزان توان خود، مطالبی چند را مورد بررسی قرار داده، در معرض افکار و اندیشه‌های جویندگان قرار می‌دهیم تا برای تشریح و استنباط کامل‌تر در دسترس صاحبان فکر قرار بگیرد.
2- روش ما د راین مباحث این‌گونه است که موضوعات مربوط را تا حدودی که توانایی ما اجازه داده است، از نظر علمی و فلسفی مطرح و بررسی نموده، پس از دیدگاه ایدئولوژی اسلامی مورد بحث قرار داده‌ایم.» با نگاهی به فهرست کتاب، عناوینی چون آفرینش از دیدگاه ادیان، ظهور جانداران بر روی زمین، هدفمند بودن آفرینش، انسان و عامل محرک تاریخ، روابط اجتماعی با طرح اسلام به چشم می‌خورند که ذیل هر کدام مباحث مهم و اساسی چون شروع آفرینش از نظر اسلام، مقایسه قرآن و عهدین آفرینش، علت آفرینش دستگاه هستی، هدف آفرینش انسان با نظر به آفریننده مطلق، تفسیر و ارزیابی انسان از نظر انسان، طرح اسلام در خصوص روابط اجتماعی، انسان و خداوند و... مورد مداقه قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال مولف فقیه در بحث هدف آفرینش انسان از نظر اسلام این‌گونه بیان می‌کند:
«...می‌توان گفت نظر دین اسلام درباره هدف نهایی آفرینش انسان، مشخص‌تر و منطقی‌تر از مکاتب گذشته می‌باشد. این هدف، به اختصار عبارت است از: رسیدن به کمال ممکن به واسطه شناخت حقیقی موجود برین و نیایش به مقام شامخ او....»
انسان که با عنوان «خلیفه‌اللهی»در روی زمین معرفی شده، می‌تواند همه حرکات و سکنات خود را به عنوان «عبادت» و «پرستش» انجام دهد. بنابراین، کارگر و کارفرما در کارگاه، محصل و استاد در مراکز علم و دانش، نمازگزار و عابد در عبادتگاه، همگی می‌توانند از کوچکترین حرکت عضوی و فکری خود تا بزرگترین فعالیت‌های عضوی و فکری را تحت پرستش عالی خداوند متعال درآورند، زیرا تنظیم زندگی مادی فردی و اجتماعی، از دستورات مورد تاکید خداوندی است...»
- آفرینش و انسان
- محمدتقی جعفری
- موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری
- 1386/ 2500 تومان
