لایه‌ی پنهان شعر

مثلاً کوه، که ظاهراً فقط جزئي از طبیعت و متشکل از مقادیری سنگ و خاک و... است، به نماد ایستادگی و مقاومت و سربلندی تبدیل می‌شود؛ یا رودخانه که نماد رفتن و حرکت و زلالی است و...

اگر تاریخ هنر و ادبیات، به‌خصوص شعر را جست‌وجو کنیم به موارد بی‌شماری از این نمادها برمی‌خوریم. ضرب‌المثل‌ها و حکایت‌ها و گفت‌وگوهای عامیانه‌ی ما نیز از گذشته تا امروز سرشار از این نشانه‌هاست:

مثل کوه پشتت هستم.

کوه هم نمی‌تواند تکانش دهد.

از گل نازک‌تر نشنیده.

دلش مثل برگ گل نازک است.

این شیوه‌ی بیان علاوه بر ایجاد زیبایی سبب می‌شود کلام مؤثرتر و ماندگارتر باشد. شاعران از نمادها، کنایه، تشبیه و استعاره استفاده كرده‌اند؛ گاه برای خیال‌انگیزی و فضاسازی‌های شاعرانه و گاهی برای بیان پند و اندرز و انتقال تجربه‌های تازه.

مثلاً وقتی شاعر (حسن حسینی) می‌گوید: «خسته شدم، خسته ز دیوارها/  عشق مگر پنجره‌پرور شود»  دیوار نماد اسارت است و پنجره نشانه‌ی آزادی و رهایی.

یا در اين بیت از قیصر امین‌پور: «زلال بود و روان رودِ رو به دریایم/  همین که ماندم مرداب شد زلالی‌ها»  رود نشانه‌ی حرکت است و مرداب کنایه از توقف و مردن و واماندن از هستی و حیات.

اگر در شعر كهن آرایه‌ها بیش‌تر در خدمت بیان مفاهیمِ آمیخته به پند و اندرز و حکمت بودند، امروزه شاعران این ابزار را غالباً در خدمت تصویرگری و خیال‌انگیزی به‌کار می‌گیرند.

در هردو صورت، شیوه‌ی بیان و توانایی و هنر شاعر است که می‌تواند به کمک آرایه‌های لفظی و معنوی اثری زیبا و ماندگار خلق کند.

«خنده‌ی برگ» مجموعه ‌شعري از «فرزانه فتحی» است که به تازگی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (88964115) آن را با قيمت 4400 تومان منتشر كرده و شامل 22 قطعه شعر نیمایی است.

استفاده از نمادها و نشانه‌ها و توجه به طبیعت برای بیان مفاهیم و پرداختن به زندگی از مشخصات بارز این شعرهاست.

سیل

هر چه بود

با خودش کشید و برد

غیر سنگ ساکتی

                که ایستاد و

تن به خشم او نداد

در نگاه نخست، تصویری آشنا از طبیعت پیرامون را در ذهن تصور می‌کنیم. اما حرف اصلی شاعر در لایه‌ی زیرین این سطرها پنهان است.

در شعرهایی از این دست که شاعر کنکاش و یافتن معنای دوم را به مخاطب واگذار می‌کند و در واقع به بیان غیرمستقیم دست می‌زند، شاعرانگی بیش‌تری جریان دارد. گاهی اما ترجیح می‌دهد رازگشایی کند و نتیجه‌گیری را به زبان مستقیم در اختیار مخاطب قرار دهد:

صبح

یک تولد دوباره است

یک شروع

خوش به‌حال هر کسی

که مثل آفتاب

هر سپیده

           می‌کند طلوع

ویژگی دیگر این مجموعه، زبانی ساده و روان است که ارتباط مخاطب نوجوان را با شعرها تسهیل می‌کند.

برگ‌ها می‌ریزند

شاخه‌ها می‌شکنند

میوه‌ها می‌پوسند

این درخت است

             که تا جان دارد

روی پاهای خودش می‌ماند.