وي کوشیده است تا آن‌چه را در اسناد و گزارش‌های مکتوب به اسفندیار مربوط می‌شود، از کهن‌ترین نوشته یعنی اوستا و اشارات تاریخ‌نگاران یونانی و کتاب‌های مذهبی و ادبیِ بازمانده از دوران پیش از اسلام به زبان پهلوی و نیز آثار نویسندگان سده‌های نخستین اسلامی تا پژوهش‌های مستشرقان، همه را گرد آورده در مداخل جداگانه، هر یک را با عنوانی مشخص در اختیار خوانندگان و پژوهشگران قرار دهد.
نشست هفتگی شهر کتاب روز سه‌شنبه، ۲۶ مردادماه، به بررسی کتاب اسفندیارنامه، نوشته‌ء مهری باقری اختصاص داشت. در این نشست علاوه بر مؤلف، ابوالقاسم اسماعیل‌پور و مجتبی منشی‌زاده به سخنرانی پرداختند.
مهری باقری، استاد زبان‌شناسی و زبان‌های ایرانی باستان در دانشگاه تبریز، گفت: بخش عمده‌ای از فرهنگ امروز ما با پیشینهء فرهنگی‌مان مرتبط است. مثلاً نام آخرین ماه سال اسفند است که یکی از مهم‌ترین ماه‌های سال است. دانشجویان از من در مورد ارتباط نام اسفندیار و ماه اسفند می‌پرسیدند، از ارتباط خاندان کارنگ با اسفندیار یا از تقدم و تأخر هفت خان اسفندیار و هفت خان رستم. پرسش‌های بسیاری از این دست بود که باعث شد روی شخصیت اسفندیار تمرکز کنم.
ابوالقاسم اسماعیل‌پور، اسطوره‌شناس و استاد دانشگاه شهید بهشتی در رشتهٔ فرهنگ و زبان‌های باستانی، با اشاره به تألیفات پیشین باقری در زمینهء تاریخ زبان فارسی و واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی، گفت: اسفندیارنامه به ما می‌آموزد که نگاه تخصصی به موضوعات داشته باشیم. این کتاب درگیر کلی‌گویی کتاب‌هایی که پیشتر با موضوع اسفندیار نوشته شده است، نیست. با این کتاب می‌آموزیم که چه‌طور می‌توان راجع به یک شخصیت کتاب نوشت. کتاب، شخصیت اسفندیار را از تاریخ‌های کهن تا روزگاران پسین بررسی کرده است. بعد از «سوگ سیاوش» اثر شاهرخ مسکوب، این کتاب دومین تک‌نگاری در مورد شخصیت‌های کلیدی شاهنامه است. نثر شیرین و فصل‌بندی مناسب نیز از دیگر خصایص کتاب است. کتاب افق‌های دیگری را از شخصیت اسفندیار عیان می‌کند و برداشت و نگاه مؤلف در جای‌جای کتاب مستتر است.
اسماعیل‌پور افزود: کتاب اسفندیارنامه به من آموخت که نبرد رستم و اسفندیار در کنار نبرد رستم و سهراب، دو سوگ‌نامه‌ء ملی ما هستند. این سوگ‌نامه‌ها که نمی‌توان نام تراژدی را بر آن‌ها نهاد، ویژهء فرهنگ ما هستند. اگر سوگ‌نامه‌ء سیاوش را هم به این دو بیافزاییم، با سه شخصیت کلیدی شاهنامه آشنا خواهیم شد. اسفندیار نماد نسل نو در برابر رستم، نماد نسل پیشین است. تقابل این دو، نماد تقابل دو نسل است. اسفندیار، زرتشتی تمام‌عیاری است که نمی‌تواند از راه آیین خود سرپیچی کند و در مقابل، رستم پهلوانی آیین‌مدار نیست. رستم قهرمان ملت ایران است و اسفندیار قهرمان کیش زرتشتی. رستم و اسفندیار قهرمانان ملی و آیینی هستند. رستم با کشتن اسفندیار به مرگ نزدیک می‌شود؛ زیرا پیش‌بینی شده بود که کشندهء اسفندیار پس از او عمر زیادی نخواهد داشت.
مجتبی منشی‌زاده، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهش‌گر در زمینهء تاریخ زبان فارسی و زبان‌های ایرانی با اشاره به این‌که از ویژگی‌های این کتاب پرداختن به خردنامهء فردوسی است، گفت: کتاب اسفندیارنامه هم جنبهء اسطوره‌شناختی دارد، هم وجه تاریخی و هم نگاه جامعه‌شناختی.
منشی‌زاده یادآور شد: فردوسی در قرن و سوم و چهارم دغدغه‌ای جز احیای تمدن و فرهنگ ایرانی نداشته است. به نظر می‌رسد او در داستان اسفندیارنامه تقابل دو نظام را به تصویر کشیده است. گشتاسپ شاهنامه هم با گشتاسپ اوستایی نمی‌توانند یکی باشند. او در متن اوستایی کِی و از سلسلهء کیانی است که نه فقط دین زرتشتی را می‌پذیرد، بلکه مبلغ آن نیز می‌شود. در دین زرتشی مقابله با دروغ اهمیت محوری دارد؛ اما در شاهنامه می‌بینیم که اسفندیار چند بار از بدعهدی پدر ناراحت می‌شود. بنابراین به راحتی می‌توان دو گشتاسپ را شناسایی کرد.
وی تصریح کرد: در داستان اسفندیار دو قطب را می‌بینیم. جامعه‌ای آیین‌مدار که یادآور آیین ساسانیان است و در یک سطح رستم را می‌بینیم که اهل دین خاصی نیست و جز سربلندی ایران و مردمان چیزی نمی‌خواهد. کار فردوسی آگانه است، هرچند یافته‌هایش با نکات تاریخی سازگاری ندارد.
در آغاز نشست، علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهرکتاب، ضمن مروری بر کتاب گفت: اسفندیار یکی از شخصیت‌های مهم شاهنامه‌ء فردوسی است که به معنای آفریدهء پاک و مقدس است و قدیمی‌ترین منبعی که از او نام برده، اوستا است. داستان‌های اسفندیار در شاهنامه از داستان‌های معروف این پهلوان در ادبیات کهن فارسی است. پژوهشگران داستان رستم و اسفندیار را «شاه‌داستان شاهنامه و نقطهء اوج حماسه»، «ایرانی‌ترین داستانِ ایرانی» و «داستان داستان‌ها» دانسته‌اند.
وی افزود: در شعر فارسی از همان آغاز از اسفندیار به‌عنوان مظهر پهلوانی و دلاوری یاد شده است و در شعر رودکی، عنصری، فرخی، سعدی، نظامی، خاقانی، امیر معزی و سنایی، اشاره‌های مهمی به او هست. کتاب «اسفندیارنامه» کتاب جامعی درباره‌ء اسفندیار است و از جنبه‌های گوناگون به اسفندیار پرداخته است.
نظر شما