نقش والدین در تربیت دینی کودک چیست؟ پژوهشگران مرکز تحقیقات ومطالعات روزنامه همشهری پژوهشی در این زمینه انجام داده‌اند که اهم نتایج آن از قرار زیر است:

مدیر طرح: سیامک کفایی
همکاران: زهرا ادریس آبادی، فریده حیدر نژاد، فریده درفشی، میترا زاغی، سمیه گایگانی

پیشگفتار 

محیط خانواده، نخستین و مهمترین مهد پرورش کودک است چراکه ساختار شخصیت او در این کانون پی نهاده می شود.

 کودک چنان بار می آید که فرهنگ تربیتی خانواده اش اقتضا می کند، نماینده فرهنگ تربیتی خانواده خویش می شود و به جرات می توان گفت که وی آینه تمام نمای خانواده ای است که در آن پرورش یافته است.

"امام سجاد (ع) می فرمایند : حق فرزندت آن است که بدانی او از توست و خوب و بد او در این دنیا به تو وابسته است. تو مسئول و سرپرست او در تربیت درست و رهنمونی وی فراسوی پروردگار و یاری رساندن به او در اطاعت باری هستی.

 تو برای این کارها پاداش می بری و در صورت کوتاهی کیفر می بینی. پس در باره او چنان کن که در انجام وظیفه نسبت به او نزد خداوند معذور باشی."

تعریف و اهمیت تربیت:
تربیت یعنی ایجاد تغییرات مطلوب در انسان و به تعبیر دیگر پرورش دادن و پرورش یافتن. در فرهنگ لغات فارسی عمید برای واژه تربیت معانی زیر ذکر شده است: پروردن، پروراندن ، آداب و اخلاق را به کسی آموختن ، پرورش ، پرورش دادن، تهذیب، ادب.

نقش تربیت:
نقش تربیت عبارت است از: سازندگی و آفرینندگی، ساختن و سازمان دادن، تلاش برای ایجاد تعادل بین نیازها و تعدیل تمایلات و غرایز.

 به وسیله تربیت می توان انسانی ساخت که زندگی اش براساس معیارها و ضوابط اندیشیده، مبتنی بر استقلال شخصیت، عدالت اجتماعی، شناخت زیبا و انتخاب احسن، مبانی اخلاقی و انسانی باشد.

تربیت فرزند به معناى فراهم آوردن مقدمات لازم براى به فعلیت رسیدن قواى او در راه تقرّب به خداوند است. این عمل نیازمند آگاهى و تمرین عملى است. انتقال عقیده حق و ایجاد رفتار سعادت آفرین، عنوان کلى وظایف تربیتى پدر و مادر است.

امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده‏اند: "خداوند کسى را که به خیر فرزندش یارى مى‏دهد بیامرزد. پرسیدند چگونه به خیر فرزند یارى رساند؟ فرمودند: آن چه در توان اوست پذیرا شود و از آن چه فوق توان اوست در گذرد و او را به نافرمانى نخواند و سرگشته و حیرانش  نسازد."(به نقل از سایت مدرسه علمیه نرجس)

در روایت فوق یکی از اصول مهم تربیتى بیان شده است: توانایى‏ها و استعدادهاى فرد باید در جریان تربیت مورد توجه باشد و والدین در مسیر تربیت فکرى و عملى فرزند خود نباید از این اصل غفلت کنند.

 غفلت از این اصل خیر فرزند را محقق نمى ‏کند و او را به نافرمانى و سرگشتگى مبتلا مى‌‏سازد. از این روایت اهمیت مراحل رشد را نیز مى ‏توان دریافت زیرا بدون توجه به قابلیت‏ هاى فرزند در دوره‏هاى مختلف زندگى، تربیت صحیح ممکن نمى‏ شود.


یکى از اهداف تعلیم و تربیت فرزند، آماده سازى او براى زندگى در اجتماع و تعقیب اهداف الهى جامعه است. تربیت فرزند را باید با آگاهى از تفاوت‏ هاى خود و فرزندان از حیث فضاى فرهنگى و مناسبات اجتماعى صورت داد. باید فرزند را آماده ساخت تا اصول ثابت و نامتغیر اخلاق را متناسب با ظرف زمانى و مکانى زندگى خود رعایت کند.

مراحل تربیت:
پیامبر اکرم«ص» مراحل تربیت کودک را به سه دوره 7 ساله تقسیم فرموده اند که این دوران عبارتند از:
1- دوره سیادت (7سال اول عمر) کودک در این دوره سید و آقاست
2- دوره اطاعت ( 7 سال دوم عمر ) دوره بندگی و اطاعت
3- دوره وزارت  ( 7 سال سوم عمر ) فرزند در این دوره مسئول و طرف شور و مشورت است
وظایف والدین در هر یک از دوره های فوق را می توان چنین عنوان نمود:

وظایف والدین در دوره سیادت:
"ابراز محبت به کودکان، عدم سخت گیری و دادن استقلال به کودک، دادن پاسخ های مناسب به سئوالات او، نادیده گرفتن برخی اشتباهات، احتراز از پرخاشگری و لجاجت، پرهیز از و حمایت های افراطی بیجا، امر و نهی کردن به موقع با حفط آبرو و شخصیت آنها، آماده کردن کودک برای رفتن به دبستان."

وظایف والدین در دوره اطاعت:
"عدم تبعیض در خانواده، هماهنگی بین پدر و مادر در تربیت، همکاری با مدرسه، وفتی به عهد، گفتار نیک، انتخاب الگوی مناسب، آزادی (بیان)، تفریحات، دوستی، مسئولیت، اعتنا به رفتار و گفتار فرزندان، دعای خیر."

وظایف والدین در دوره وزارت:
"آگاه کردن جوانان به مسائل مذهبی، بیدار کردن حس احساس مسئولیت در جوانان، یاری کردن جوانان در شناخت و تعیین هویت فرهنگی، ملی و مذهبی، آموزش راه صحیح زندگی، کنترل و مراقبت، یاری جوانان در انتخاب شغل و حرفه مناسب، تشویق جوانان به ورزش، آموزش مهارت های اجتماعی و آداب و رسوم مذهبی و متداول جامعه، کوشش در جهت سلامت جسم و روان جوان، فراهم آوردن موجبات ازدواج جوانان."

سایت اینترنتی تبیان درارتباط با تربیت دینی کودک مطالب قابل توجهی را بیان داشته که به علت اهمیت آن مطالب عینا به نقل آن می‌پردازیم:

تربیت دینی کودک:
در چگونگی تربیت دینی کودکان می بایست نقاط و مقاصدی روشن باشد و مربی بداند که چه مسیری را می خواهد تعقیب کند، به چه اهدافی می خواهد برسد؟ چه چیزهایی را می خواهد به کودک بیاموزد؟

مقصد کلی، مذهبی بار آوردن کودک است؛ به گونه ای که به تعالیم مذهب مؤمن و معتقد و برنامه های آن را عامل باشد. هدف این است که کودک ما اسلام را به عنوان مکتبی سازنده و حیاتبخش بپذیرد و تعالیم آن را به صورت افکاری اصیل و هیجان انگیز در خود پذیرا شود. زندگی حال و آینده خود را براساس فلسفه ای که مذهب معین می کند رنگ و صورت دهد و در ایجاد و محیط مورد تأیید مذهب، که محیطی پاک و به دور از هر گونه بد آموزی است کوشش و تلاش کند.

هدف این است که او در برابر آفریدگار خاضع ، و به فرمانش تسلیم ، و در همه حال چشم به  الطاف و عنایات او داشته باشد؛ در زندگی حال و آینده، خود را مسئول بداند و در کشاکش زندگی همچون پر کاهی نباشد که با وزش بادها به هرسوی بجنبد و خالی و سبک و بی محتوا باشد.

روزه کودکان:
 روزه داشتن یکی از اعمال بزرگسالان است که برای کودکان جاذبه بیشمار دارد. کودک حال روحانی والدین خود را به هنگام افطار که لب باز نمی کنند تا دعایی را زیر لب زمزمه کنند، می بیند و بدان با دقت می نگرد.

 زمزمه های دعای سحر را در خواب و بیدار شبانه می شنود . همه اینها برای او راز بزرگی را در خود دارد و به تخیل و آمال کودک مجال جولان می دهد و برای آنکه سهمی از این بزرگی را نصیب خود سازد به اصرار از والدین خود می خواهد تا او را نیز در این کار مشارکت دهند.

در فرهنگ ما برای پاسخگویی به این نیاز و آرزوی کودکان روزه های  «کله گنجشکی»  یا روزه «پیوندی»  معمول و متداول است و داستان یا  داستان هایی مرتبط با آن به ذهن رویا پرداز کودکان پاسخ می دهد.

 در این نوع روزه ، والدین کودک را راضی می کنند  که از سحر تا اذان ظهر روزه بدارد و با اذان ظهر افطار کرده و دوباره تا اذان مغرب از خوردن و آشامیدن دست بشوید، بدین ترتیب روزه کودک، دو پاره می شود و والدین کودک با این داستان که در آخر ماه رمضان استادی پینه دوز، یا ملائک آسمان، روزه های دو پاره را به هم دوخته و از آن یک روزه کامل می سازند، او را راضی و خشنود می کنند.

 و این خود نشان از آن دارد که گذشتگان ما که فرهنگ و آداب و رسوم ما به جای مانده از آنان است، به درستی و علی رغم کم دانشی خود، ضمیر خیال پرداز و بدون مرز کودکانه را می شناخته اند .همین مردم عامی ساده دل نیز برای آنکه کودک از نخستین روزه خود خاطره خوشی به همراه داشته باشد در پایان هر روز و یا در روز عید فطر هدیه ای برای وی در نظر می گرفتند که کاملاً با استطاعت خانواده هماهنگ بود.

 اگر خانواده کودک کشاورز یا دامدار بود، گوشه ای از باغ یا زمین کشاورزی، یا بره و گوسفندی را به وی هدیه می دادند که کودک آن را مزد روزه خود تلقی می کرد و کلیه عواید حاصل از آن هدیه نیز به او تعلق داشت و والدین در این زمینه کاملاً استقلال کودک را به رسمیت می شناختند. این رسم در میان خانواده های شهرنشین با برآوردن یکی از نیازمندی های کودک همراه بود. به هر روی والدین در این تجربه کودک را به دادن هدیه ای دلشاد و خرسند می کردند.

برای تشویق و ترغیب کودک یا نوجوان به انجام فرایض دینی، بهترین راه  دادن هدایا یا انجام اعمالی است که مورد توجه اوست . " اگر می خواهید اشتیاق به انجام کاری را در کودک خود ایجاد کنید، کاری کنید که که آن کار از نظر او تجربه ای موفق و لذت بخش باشد" تحسین و تشویق یکی از راه های ایجاد احساس لذت بخش در کودک است. در حین انجام فرایض دینی وقتی کودک یا نوجوان درانجام این اعمال احساس خوشایندی نسبت به خود داشته باشد در عمل به فرایض دینی ثابت قدم و استوار خواهد شد.

ماه رمضان آغاز شده است و بی شک شماری از دختران و پسران در این سال به تکلیف رسیده اند و روزه گرفتن برآنها واجب شده است.

 مادران و پدران نیز در عین اینکه نگران سلامت جسمانی فرزند خود هستند، در تلاشند با تمهیداتی سلامت روحانی و ایمانی او را نیز فراهم آورند. والدین عزیز می توانند با ابتکار عمل، روزه داری را برای کودک یا نوجوان خود تجربه ای خوشایند کنند. به عنوان مثال برای روز عید فطر او هدیه ای شایسته در نظر بگیرند. برای افطار، کودک یا نوجوان را به اماکن مورد علاقه او ببرند.

 درانجام فرایض به هیچ وجه راه خشونت و شدت عمل نپیمایند بلکه همواره ملایمت ، نرمش و محبت را پیشه سازند . به هنگام سحر کودک را با نوازش از خواب بیدار کنند ، غذاهای مورد علاقه وی را آماده کنند و کارهایی دیگر که مطمئناً والدین عزیز با ذکاوت و تیزهوشی بدانها دست خواهند یافت.

البته در عین انجام کارهای تشویق آمیز، در نظر داشته باشند که انجام فرایض دینی آنگاه ارزشمند است که از روی آگاهی کامل و ایمان قلبی انجام گیرد . و بدین منظور با تهیه کتب و منابعی که فلسفه روزه را به زبان ساده توضیح داده است بر معرفت دینی کودک و نوجوان خود بیافزایند."

منابع و مآخذ:

1- سیر آرای تربیتی درتمدن اسلامی- عرسان کیلانی. ماجد- ترجمه بهروز رفیعی- انتشارات سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران(1386)

2- نحوه رفتار والدین با فرزندان –جهانگرد.یدالله – انتشارات انجمن اولیا و مربیان(1372)

3- سایت اینترنتی تبیان

4- سایت مدرسه علمیه نرجس

5- سایت آموزش و پرورش استان خراسان

6- سایت بلاغ


کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به چگونگی نقش والدین در تربیت فرزند از نظر پاسخگویان دست یافت.

  این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است.

 این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف تحقیق

هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که پاسخگویان  در مورد  نقش والدین در تربیت فرزندان عنوان کرده اند.

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه نمونه

در این تحقیق نمونه آماری شامل  1177 نفر از مردم تهران است لازم به ذکر است که از این تعداد درصد  31 مرد و 69 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

این نظرسنجی از تاریخ 10 تا 13 شهریور ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی

1. جنس         
2. سن 
3. تحصیلات         
4. بطور مشخص والدین چه وظیفه یا نقشی در تربیت دینی کودک دارند؟
5. فکر می کنید برای اینکه کودکان روزه بگیرند چه باید کرد؟
6. والدین شما برای اینکه شما روزه بگیرید چکار کردند؟
7. مهمترین چیزی که در باره ماه رمضان باید به کودکان آموخت چیست؟
8. برای اینکه کودکان ما از ماه رمضان بدشان نیاید از چه کارهایی باید پرهیز کرد؟

چکیده:

طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد نقش والدین در تربیت دینی کودک به اجرا درآمد. یافته های این طرح به قرار زیر است:

  • 69 درصد از پاسخگویان زن و31 درصد  مرد هستند.
  • 17 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند.
  • از میان پاسخگویان، 39درصد دارای مدرک تحصیلی دیپلم بوده اند.
  • 48درصد از پاسخگویان، گفته اند که باید از کودکی به کودکان آموزش دینی داد.
  • 48 درصد از پاسخگویان گفته اند که برای اینکه کودکان روزه بگیرند باید الگو سازی کرد.
  • 45 درصد از پاسخگویان برای ترغیب کودکانشان به روزه گرفتن آنها را تشویق می‌کنند.
  • 36درصد از پاسخگویان معتقدند که مسائل دینی را باید در ماه رمضان به کودکان آموخت. 

جنس پاسخگویان

بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو  69 درصد  زن  و 31  درصد مرد  هستند.

    جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

جنس

تعداد

درصد

زن

811

69

مرد

366

31

جمع

1177

100

نمودار شماره  1


سن پاسخگویان

جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع سنی جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 30 تا 26 سال (19 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را گروه 50-46 سال (6درصد) تشکیل می دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

سن

تعداد

درصد

30 -26 سال

216

19

25 -21 سال

181

15

40 -36 سال

153

13

35 - 31 سال

136

12

20- 15 سال

134

11

45-41 سال

105

9

60-50 سال

93

8

60 سال به بالا

86

7

50-46 سال

73

6

جمع

1177

100

نمودار شماره 2


سطح تحصیلات پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1177 نفر  پاسخگو 39 درصد دیپلم و 3 درصد بی سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

میزان تحصیلات پاسخگویان

تعداد

درصد 

 دیپلم

455

39

لیسانس و بالاتر

218

18

ابتدایی

149

13

راهنمایی

122

10

دانشجو وفوق دیپلم

113

10

دبیرستان

81

7

بی سواد

39

3

جمع

1177

100

نمودار شماره 3


 نقش والدین در تربیت دینی کودک

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1177 نفر پاسخگو، 48 درصد آموزش از کودکی را از وظایف مهم والدین در تربیت دینی کودک دانسته اند، 47 درصد الگو سازی و ه درصد عدم سختگیری را بعنوان وظیفه والدین در تربیت دینی کودک بیان کرده اند.

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس نقش  والدین در تربیت دینی کودک

نقش والدین در تربیت دینی کودک

عداد

درصد

آموزش از کودکی

563

48

 الگو سازی

548

47

عدم سختگیری

66

5

جمع

1177

100

نمودار شماره 4


برای اینکه کودکان روزه بگیرند چه باید کرد؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 1177 نفر پاسخگو، 48درصد، الگو سازی را برای ترغیب کودک به روزه گرفتن روشی مناسب دانسته اند 47درصد از پاسخگویان تشویق و جایزه دادن را برای ترغیب کودک مناسب دانسته و5 درصد نیز با روزه گرفتن کودکان مخالف بوده اند.


جدول شماره 5-  توزیع پاسخگویان بر اساس کارهایی برای ترغیب کودکان به روزه گرفتن

کارهایی برای ترغیب کودکان به روزه گرفتن

تعداد

درصد

الگو سازی

566

48

تشویق کردن

525

47

با روزه کودک مخالفم

59

5

جمع

1177

11

نمودار شماره 5


 

روش والدین پاسخگویان برای ترغیب فرزندانشان به روزه گرفتن:

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 1177 نفر پاسخگو، 45 درصد تشویق، 41 درصد داشتن الگوی مناسب و 3 درصد تنبیه را روش مناسبی برای ترغیب فرزندان به روزه گرفتن دانسته‌اند.

جدول شماره 6-  توزیع پاسخگویان بر اساس روش آنان برای ترغیب فرزندشان به روزه گرفتن

روش والدین برای ترغیب فرزندانشان به روزه گرفتن

تعداد

درصد

تشویق

525

45

الگوی مناسب

482

41

عدم کاری خاص

129

11

تنبیه

41

3

جمع

1177

100

نمودار شماره  6

 
مهمترین چیزی که به کودکان در باره ماه رمضان باید آموخت؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره7 ، ازکل پاسخگویان، 36 درصد آموزش مسائل دینی را مهمترین مسئله ای می دانند که در ماه رمضان باید به کودکان آموزش داده شود،  24 درصد از پاسخگویان گفته اند برکات این ماه را باید برای کودک بر شمرد، 21 درصد نیز گفته اند که باید به کودک گفت که روزه گرفتن راه تحمل سختی هاست است، 12 درصد از پاسخگویان معتقدند که برای کودکان باید به ماه نزول قرآن اشاره کرد و 7 درصد از آنها نیز گفته اند که باید به کودک آموخت که  این ماه نوع دوستی است.

جدول شماره 7-  توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد به مهمترین آموزش به کودک 

مهمترین آموزش به کودک در باره ماه رمضان

تعداد

درصد

مسائل دینی

429

36

برکات این ماه

278

24

تحمل سختی ها

241

21

ماه نزول قرآن

144

12

نوع دوستی

85

7

جمع

1177

100

نمودار شماره  7

 

برای اینکه کودکان از این ماه بدشان نیاید از چه کارهایی پرهیز کنیم؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از کل پاسخگویان 40 درصد در پاسخ به این سئوال که برای اینکه کودکان از ماه رمضان بدشان نیاید از چه کارهایی باید پرهیز کرد، اجبار کودک را عنوان کرده اند، 26درصد خلق بد، 13 درصد غیبت، 10 درصد اکراه در روزه داری، 7 درصد بد رفتاری و 4 درصد تظاهررا از عواملی دانسته اند که باید والدین از آن پرهیز نمایند.

جدول شماره 8-  توزیع پاسخگویان بر اساس پرهیز از افعالی که انجام آن باعث دوری کودکان از روزه گرفتن می شود

افعالی که انجام آنها باعث دوری کودکان از روزه گرفتن است

تعداد 

درصد

اجبار کودک

464

40

خلق بد

302

26

غیبت

155

13

اکراه در روزه داری

122

10

بد رفتاری

82

7

تظاهر

52

4

جمع

1177

100

نمودار شماره  8

کد خبر 31470

برچسب‌ها

پر بیننده‌ترین اخبار آسیب اجتماعی

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز