این مدیریت نادرست از یک‌سو، دشت‌های حاصلخیز کشور را به وضعیت اسفبار کنونی تبدیل کرده و از سوی دیگر، بسیاری از زیست‌بوم‌های آبی کشور ازجمله دریاچه ارومیه را تا آستانه خشک‌شدن پیش برده است.
منصور قطبی سرابی از کارشناسان پیشکسوت مهندسی آب که خدمت در وزارت جهادکشاورزی را نیز در سوابق کاری خود دارد، در گفت‌وگو با همشهری آمار موجود را حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش عنوان کرد و افزود: مدیریت سنتی بر منابع آبی کشور علاوه بر افت سطح آب‌های زیرزمینی ، خشک یا نیمه‌خشک‌شدن ده‌ها دریاچه و تالاب ازجمله دریاچه ارومیه، هامون، کافتر، مهارلو، شورابیل، شادگان و هورالعظیم را در پی داشته است. زهدار‌شدن حدود دو میلیون هکتار از اراضی آبخور سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی کشور، افزایش شوری و قلیایی در هشت میلیون هکتار از شوره‌زارهای قابل اصلاح کشور واقع در پایین آبخور سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی از دیگر معضلاتی است که براثر مدیریت غلط منابع آبی کشور حادث شده است.
چاه‌های غیرمجاز عامل شورشدن آب‌های زیرزمینی
وی گفت: درحالی‌که بخش عمده‌ای از آب‌های کشور تلف می‌شود منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی اکثر قریب به اتفاق 609 دشت رودخانه‌ای کشور به‌دلیل رها‌شدن پساب‌ها و فاضلاب‌های شهری، صنعتی و بیمارستانی به انواع نمک‌ها مانند نیتریت، نیترات، فلزات سنگین و آلاینده‌های میکروبی آلوده شده است. به هم خوردن تعادل نمک منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی نیز ناشی از همین روند است.
به گفته قطبی سرابی، حداقل 17میلیارد مترمکعب آب در سال به‌دلیل اتلاف جریان‌های زیرزمینی خروجی دشت‌های رودخانه‌ای تلف می‌شود. ضمن آنکه احداث حداقل 100هزار حلقه چاه غیرمجاز باعث پیشروی و تسری آب‌های شور شوره‌زار‌ها، دریاها و دریاچه‌ها به طرف مخازن آب‌های زیرزمینی اغلب دشت‌های کشور شده است.
خشک شدن آرال تجربه‌ای برای نجات ارومیه
قطبی سرابی با اشاره به اینکه خشک‌شدن دریاچه ارومیه بیش از سایر زیست‌بوم‌ها ملموس است گفت: دریاچه آرال که چهارمین دریاچه بزرگ جهان بود به‌دلیل مدیریت غلط منابع آبی خشک شد. این دریاچه که بین کشورهای ازبکستان و قزاقستان واقع شده توسط دو رودخانه آمودریا و سیردریا تغذیه می‌شد اما از سال 1960دولت وقت شوروی (سابق) با هدف افزایش اراضی زیرکشت پنبه از 3/5میلیون هکتار به 7/5میلیون هکتار با منحرف کردن آب این دو رودخانه و هدایت آنها به سمت ترکمنستان و قزاقستان، دریاچه آرال را خشکاند.
وی یادآور شد: با خشک‌شدن آرال، بستری از نمک آلوده به انواع سموم و آفت‌کش‌ها به وسعت 36هزار کیلومترمربع شکل گرفت به‌طوری که هم‌اکنون توفان‌های شدید که معمولا در هر سال 10بار روی می‌دهد باعث فرسایش بستر خشک دریاچه شده و میلیون‌ها تن گردوغبار و ریزگردهای نمکی آلوده به سموم را به مناطق اطراف منتقل می‌کند. این ریزگردهای نمکی سلامت شهروندان به‌ویژه زنان باردار و نوزادان را با تهدید جدی مواجه کرده تا آنجا که بنا به گزارش یونسکو مناطق اطراف آرال بیشترین میزان مرگ‌ومیر نوزادان جهان را به‌خود اختصاص داده است.
این کارشناس درباره عواقب ناشی از وقوع ریزگردهای نمکی گفت: افزایش نمک، سموم و محتویات معدنی در آب باقیمانده در آرال، عمده‌ترین تأثیر منفی را بر محیط‌زیست داشته است به‌طوری که در مناطق نزدیک به سواحل دریاچه، بیماری‌های مختلفی نظیر کم‌خونی، سرطان، ناراحتی‌ها کلیوی و کبدی به وفور مشاهده می‌شود و بیماری‌های حاد تنفسی یکی از دلایل عمده مرگ‌ومیر کودکان است.
وی در پایان گفت: کمبود آب شرب از دیگر مشکلات جدی شهروندانی است که در منطقه دریاچه آرال زندگی می‌کنند زیرا غلظت بیش ازحد نمک بر میزان کیفیت آب زیرزمینی مورد استفاده در کشاورزی و شرب تأثیر گذاشته و بیش از شش میلیون هکتار از اراضی متاثر از غلظت نمک آسیب جدی دیده‌اند. علاوه براین، پوشش گیاهی، شمار دام‌ها و اشتغال به میزان قابل توجهی کاهش یافته و باعث مهاجرت تعداد زیادی از ساکنان منطقه به مناطق دیگر شده است. این معضلاتی است که درصورت خشک‌شدن دریاچه ارومیه دامنگیر بخش‌های وسیعی از استان‌های آذربایجان شرقی، غربی، کردستان و بخشی‌هایی از ترکیه خواهد شد و باعث مهاجرت ساکنان این مناطق می‌شود. علاوه براین، اثرات مرگبار گردو غبار و ریزگردهای نمکی آلوده، دامنگیر بسیاری از شهرهای دیگر ازجمله تهران و شهرهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز می‌شود.
سونامی نمک را جدی بگیرید
درحالی‌که کارشناسان و منتقدان محیط‌زیست درباره پیامدهای خشک‌شدن دریاچه ارومیه هشدار می‌دهند، نادر قاضی‌پور نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی، با تأکید بر لزوم هماهنگی تمام دستگاه‌ها برای نجات دریاچه ارومیه، گفت: اگر بی‌توجهی به مشکلات دریاچه ارومیه ادامه یابد این دریاچه کاملا از بین خواهد رفت به‌طوری‌که باید صدها میلیارد دلار برای احیای آن هزینه کرد. قاضی‌پور با بیان اینکه خشک‌شدن دریاچه ارومیه به‌طور طبیعی روی کشاورزی، مسائل اقتصادی و گردشگری اثر منفی می‌‌گذارد، یادآور شد: طبق بررسی‌های میدانی انجام شده، بخشی از روستاهای اطراف این دریاچه به‌علت افزایش گردو غبارهای نمکی خالی از سکنه شده است. وی در گفت‌وگو با خبرنگار خانه ملت از مسئولان خواست سونامی نمک را جدی بگیرند و افزود: به‌طور حتم درصورت خشک‌شدن دریاچه باید شاهد بروز توفان‌های نمک در کشورهای منطقه باشیم. وی گفت: اگر به همین منوال به مشکلات دریاچه ارومیه بی‌توجهی شود این دریاچه کاملا از بین خواهد رفت و باید صدها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مجدد برای احیای دریاچه ارومیه صرف شود.
