در هفته‌های گذشته شاید درباره سوریه هیچ خبری پر‌سر‌و‌صداتر از استقرار موشک‌های زمین به هوای پاتریوت از سوی ناتو در منطقه مرزی ترکیه با این کشور نبوده است. مقام‌های ترکیه با اشاره به اصابت خمپاره در خاک این کشور و ادعای احتمال استفاده دمشق از تسلیحات شیمیایی درخواست استقرار این سامانه موشکی را به ناتو ارائه کردند و با وجود مخالفت شدید گروهی از کشورها، ازجمله روسیه سرانجام در جلسه نشست وزرای خارجه ناتو این مسئله به تصویب رسید تا آنکارا به‌عنوان کادوی کریسمس یک سامانه موشکی پیشرفته دریافت کند.
مقام‌های ترکیه و ناتو در تمام روزهای گذشته اعلام کرده‌اند که استقرار موشک‌های پاتریوت تنها جنبه دفاعی دارد و اصولا این سامانه نمی‌تواند به غیراز این به‌کار گرفته شود؛ ادعایی که نمی‌توان خیلی روی آن حساب کرد. سامانه پاتریوت می‌تواند موشک‌های بالستیک و کروز را رهگیری و منهدم کند اما نباید فراموش کرد که موشک‌های پاتریوت علاوه بر این می‌توانند جنگنده‌ها و هواپیماهای بدون‌سرنشین را حتی در داخل خاک سوریه هم منهدم کنند. این سامانه علاوه بر این قادر به هدف قراردادن و مقابله با خمپاره‌هایی که مقام‌های ترکیه بارها درباره آن حرف زده‌‌اند نیست.
از جنگ خلیج‌فارس تا خاک ترکیه
سامانه موشکی پاتریوت که توسط شرکت آمریکایی Raytheon ساخته می‌شودبرای نخستین‌بار در سال۱۹۹۱ برای دفاع ازعربستان‌سعودی و رژیم صهیونیستی در جنگ خلیج‌فارس به‌کار گرفته شد و آمریکایی‌ها اعلام کردند که این سامانه توانسته موشک‌های اسکاد عراق را رهگیری و منهدم کند. زمانی که جورج بوش پدر در زمان این جنگ به محل ساخت پاتریوت در ماساچوست رفت جمله‌ای جنجالی به زبان آورد. او گفت که نتیجه بازی پاتریوت ۴۱ به ۴۲ است تا مدعی شود که این سامانه از هر ۴۲موشک شلیک شده می‌تواند ۴۱ موشک را رهگیری کند. واقعیت اما این بود که این سامانه در آن زمان عملکرد بسیار بدی داشت و در حد یک افتضاح برای آمریکا بود.
براساس گزارش کنگره آمریکا این سامانه به‌طور میانگین ۴۰ درصد موشک‌ها را در آن زمان توانسته بود رهگیری کند. در ۲۵ فوریه ۱۹۹۱ هم یک موشک اسکاد عراق از سامانه پاتریوت عبور و به یک پایگاه آمریکایی در عربستان‌سعودی اصابت کرد. با کشته شدن ۲۸نظامی آمریکا مقام‌های این کشور دلیل ماجرا را مشکل نرم‌افزاری سامانه اعلام کردند. از آن زمان اما سامانه پاتریوت پیشرفت چشمگیری کرده است. ۱۲سال بعد از جنگ خلیج‌فارس، ارتش آمریکا اعلام کرد که در جریان حمله به عراق، این سامانه توانسته همه ۹ موشک میان‌برد شلیک‌شده توسط عراق را رهگیری و نابود کند؛ هرچند بازهم این سامانه دو جنگنده خودی(یک جنگنده اف ۱۶ آمریکا و یک جنگنده تورنادو انگلیس) را به اشتباه سرنگون کرد. علاوه بر آمریکا به‌عنوان سازنده این سامانه، پنج کشور دیگر عضو ناتو و همچنین بحرین، مصر، عربستان‌سعودی، اردن، رژیم صهیونیستی، ژاپن، کره‌جنوبی، کویت و چین‌تایپه این سامانه را در اختیار دارند.
سامانه چندین میلیون دلاری
سامانه موشکی پاتریوت هم مانند دیگر تجهیزات نظامی پیشرفته، گران‌قیمت و پر‌هزینه است. تنها هزینه بخش کنترل هر جایگاه حدود شش‌میلیون دلار برآورد می‌شود که به‌غیر از قیمت بخش‌های دیگر است. قیمت هر موشک PAC-3 (پیشرفته‌ترین نوع موشک سامانه) دو تا سه‌میلیون دلار است. حداقل شش مجموعه موشک پاتریوت قرار است در منطقه جنوب شرقی ترکیه مستقر شود و برای هر مجموعه یا جایگاه، حداقل ۱۰۰ نیروی نظامی باید راهی ترکیه شود، به همین‌خاطر حدود ۶۰۰ نیروی نظامی خارجی برای راه‌اندازی و کنترل جایگاه‌های مختلف این سامانه مهمان آنکارا خواهند بود. سامانه پاتریوت با قابلیت جابه‌جایی آسان به‌صورت کلی از چهار بخش اصلی تشکیل شده است: رادار، مرکز کنترل و ارتباطات رادیویی، پرتاب‌کننده‌های موشک و ژنراتورهای تأمین نیرو. رادار مهم‌ترین بخش سامانه است که تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری هر جایگاه را رصد می‌کند و اطلاعات لازم را به مرکز کنترل می‌فرستد. مرکز کنترل که در‌واقع بخش نرم‌افزاری سامانه و قلب تپنده آن است به‌صورت خودکار براساس اطلاعات به‌دست آمده از اهداف، اقدام به صدور دستور به پرتاب‌کننده موشک در زمان مناسب می‌کند. موشک‌های شلیک‌شده، به وسیله اطلاعات رادار و بخش نرم‌افزاری تا رسیدن به هدف هدایت می‌شوند. رادار در هر لحظه می‌تواند ۱۰۰هدف را ردگیری و اطلاعات هدایت ۹ موشک را ارسال کند. هر پرتاب‌کننده، 16 موشک PAC-3 آماده شلیک دارد و در هر جایگاه پنج تا هشت پرتاب‌کننده می‌تواند قراربگیرد که به‌معنای وجود حداقل ۸۰ موشک آماده شلیک در هر جایگاه و در مجموع حدود ۵۰۰ موشک در جایگاه‌های مستقر در ترکیه است؛ موشک‌هایی که هرکدام در کمتر از ۹ ثانیه از صدوردستور، شلیک می‌شوند. این سامانه خودکار است اما نیروی انسانی هم می‌تواند به‌صورت دستی برای شلیک موشک یا هدف آن تصمیم‌گیری کند.
قدم‌هایی برای منطقه پرواز ممنوع
از پاتریوت یا MIM-104 به‌عنوان یک سامانه دفاع موشکی یاد می‌شود اما نمی‌توان فراموش کرد که این سامانه علاوه بر رهگیری و منهدم کردن موشک‌ها قابلیت سرنگون کردن جنگنده‌ها را هم دارد، به همین‌خاطر استقرار این سامانه از سوی ناتو در منطقه مرزی ترکیه با سوریه، به‌عنوان مقدمه‌چینی‌ای و نخستین قدم‌های کشورهای غربی برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع برفرازسوریه توصیف شده است. جایگاه‌های پاتریوت پس از بررسی و مکان‌یابی در نقاطی مستقر می‌شوند که بتوانند بیشترین پوشش‌دهی را داشته باشند. به‌طور معمول رادار هر جایگاه، شعاعی ۱۰۰ کیلومتری را تحت پوشش دارد و موشک‌های این سامانه می‌توانند به اهدافی تا ۱۶۰کیلومتر و ارتفاع ۸۰ هزار فوت برسند. مقام‌های سوریه و روسیه با اطلاع از این موضوع و امکان استفاده تهاجمی از این سامانه در عمق خاک سوریه برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع به‌شدت از اقدام ناتو انتقاد کرده‌اند. مقام‌های روسیه این اقدام ناتو را تلاش برای دخالت نظامی در روسیه دانسته و با هشدار به ناتو اعلام کرده‌اند که سوریه، لیبی نیست. کشورهای عضو ناتو ادعا کرده‌اند که متعهد به استفاده نکردن از این سامانه برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع هستند. اما واقعا می‌توان به این مسئله اعتماد کرد؟
پاتریوت چطور کار می کند؟
1 - تجهیزات رادار
رادار این سامانه شعاع ۱۰۰ کیلومتری را برای تشخیص هدف که شامل موشک‌های بالستیک، کروز، جنگنده و هواپیمای بدون‌سرنشین می‌شود زیرنظر دارد.
2 - مرکز کنترل
مرکز کنترل به‌عنوان بخش نرم‌افزاری، اطلاعات به‌دست‌آمده از رادار را تجزیه و تحلیل کرده و دستور شلیک صادر می‌کند. این کار می‌تواند به‌صورت خودکار صورت بگیرد اما اپراتورها هم با یکدیگر در ارتباط هستند و می‌توانند وارد عمل شوند.
3 - پرتاب‌کننده موشک
پرتاب‌کننده موشک اطلاعات را از مرکز کنترل گرفته و براساس آن موشک را برحسب زاویه و جهت مناسب شلیک می‌کند. اطلاعات از مرکز کنترل به وسیله امواج مایکروویو به پرتاب‌کننده می‌رسد و به همین‌خاطر پرتاب‌کننده می‌تواند از مرکز کنترل فاصله داشته باشد.
4 - موشک پاتریوت
مسیر موشک به وسیله رادار رصد می‌شود تا موشک با اطلاعات رایانه‌های مرکز کنترل و همچنین سنسورهای خود موشک به هدف برسد.
5 - موشک PAC-3
موشک PAC-3 پیشرفته‌ترین موشک این سامانه است که عملکرد آن بهبود چشمگیری نسبت به موشک‌های قبلی داشته است. جست‌وجوگر باند Ka این موشک لحظاتی قبل از رسیدن به نقطه برخورد از پیش تعیین‌شده روشن شده و اطلاعات هدف را به‌دست می‌آورد تا به‌صورت دقیق هدف مورد اصابت قرار گیرد.
6 - موشک +GEM
نسل قدیمی‌تر موشک‌های پاتریوت که استفاده از آن در سال۲۰۰۲ آغاز شد. برخلاف PAC-3 که با برخورد به هدف منفجر می‌شود کلاهک جنگی این موشک در نزدیکی هدف عمل می‌کند.
