120 سال پیش، وقتی دکتر جان پمبرتون در آزمایشگاه کوچکش در آتلانتا با ترکیب چند ماده، معجون جدیدی را اختراع کرد و آن را به نام کوکاکولا به دنیا معرفی نمود، هیچ گاه فکر نمی‌کرد که این نوشیدنی و انواع مشابه آن روزی چنان مرزهای دنیا را درنوردد که در هر گوشه‌ای از جهان، جزء ثابتی از سفره غذا باشد.
با گذشت بیش از یک قرن از مصرف کولاها و مشخص شدن بسیاری از آثار سوء مصرف مداوم نوشابه‌ها، هنوز هم انواع کولاها پرطرفدارترین نوشیدنی در سراسر دنیا به شمار می‌روند و کنار گذاشتن آنها از وعده‌های غذایی به نظر غیرممکن می‌رسد. این در حالی است که با ورود و عرضه انواع نوشابه‌های رژیمی و بدون قند، معدود افرادی هم که از ترس جانشان از خیر مصرف نوشابه گذشته بودند، دوباره به سمت این نوشیدنی جادویی جذب شده‌اند.
مطمئناً شما هم در اینکه مصرف انواع کولاها عوارض سوئی بر بدن دارد، شکی ندارید ولی اغلب، این طعم مطبوع نوشابه است که بر ترس از بروز عوارض غلبه می‌کند. این مطلب هم قصد ندارد شما را به طور کلی از چنین لذتی(!) محروم کند، ولی اگر شما جزو افرادی هستید که به طور مداوم نوشابه مصرف می‌کنید، بد نیست با چند تحقیق کاملاً علمی‌در مورد مصرف مداوم و طولانی مدت نوشابه آشنا شوید.
کولا در اصطلاح به گروهی از نوشابه‌های گازدار فاقد الکل گفته می‌شود که اغلب دارای دی اکسید کربن (گازکربنیک)، کارامل، کافئین، شکر و... هستند. واژه «کولا» از نام گیاه کولا گرفته شده است. دانه این گیاه که در غرب آفریقا می‌روید، در نوشابه‌های اولیه به عنوان منبع کافئین به کار می‌رفت.
اولین نوشیدنی با طعم کولا در سال1881 ساخته شد ولی واژه کولا به دنبال اختراع کوکاکولا در 8 می1886 توسط دکتر جانز پمبرتون وارد لغات روزمره شد. کوکاکولا در اولین سال تولید روزانه تنها 9 بطری نوشابه می‌فروخت ولی به تدریج گسترش پیدا کرد تا اینکه در سال 1895 اولین کارخانه کوکاکولا در دالاس واقع در تگزاس آمریکا به بهره‌برداری رسید. از آن پس، انواع دیگر کولا مانند پپسی‌کولا و... تولید و وارد بازار مصرف شدند.
دی اکسید کربن+ اسید+ شکر
در ساخت نوشابه از مواد مختلفی استفاده می‌شود که خوردن آنها به صورت جداگانه کمی وحشتناک به نظر می‌رسد! از جمله مهمترین مواد تشکیل‌دهنده نوشابه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- دی اکسید کربن: احتمالاً نام آب گازدار را روی بطری‌های نوشابه دیده‌اید. این گازی که از آن نام برده می‌شود، اغلب دی اکسید کربن(همان گاز کربنیک خودمان) است که با فشار وارد بطری می‌شود و وقتی در بطری را باز می‌کنید، فشار برداشته می‌شود و به صورت حباب خارج می‌شود.
- شکر: اغلب نوشابه‌ها به کمک شکر یا شیره ذرت شیرین می‌شوند ولی استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. اولین دسته از این شیرین‌کننده‌ها ساخارین بود که بعدها در سال 1970 بعد از اینکه اثبات شد، سرطان‌زا است، مصرف آن ممنوع شد و آسپارتام و...جای آن‌را گرفت. البته بحث و بررسی در مورد فواید و خطرات شیرین‌کننده‌های مصنوعی همچنان ادامه دارد.
- اسید: معروفترین اسیدهای به کار رفته در نوشابه اسید سیتریک و اسید فسفریک هستند. مزه تیزی که به دنبال نوشیدن کولا احساس می‌کنید، ناشی از همین اسیدها است.
- کافئین: این ماده که در بسیاری از نوشابه‌ها وجود دارد، به عنوان یک عامل محرک روی قلب و سیستم اعصاب مرکزی اثر می‌گذارد و باعث افزایش تمرکز و هوشیاری می‌شود. کافئین به طور موقت فشار خون را بالا می‌برد ولی در مورد اثرات درازمدت آن روی فشار خون هنوز یافته قابل استنادی وجود ندارد. اضطراب، احساس ناراحتی در شکم، اختلال خواب و...از سایر عوارض کافئین هستند.
از دیگر عوارض مهم کافئین ایجاد وابستگی است، به طوری که بیش از 50 درصد کسانی که به طور مرتب کافئین مصرف می‌کنند، در صورت عدم مصرف آن دچار سردرد می‌شوند. سایر عوارضی که در اثر محرومیت از کافئین ناشی می‌شوند عبارتند از: احساس خستگی، کاهش انرژی، کاهش تمرکز و هوشیاری، تغییرات خلق و... با توجه به موارد فوق، پزشکان اصرار دارند که افراد دچار پرفشاری خون، خانم‌های باردار و کودکان تا حد امکان مصرف کافئین را کاهش دهند. به هر حال، کافئین خود مقوله مفصلی است که باید جداگانه به آن پرداخته شود.
- در کنار این مواد اصلی، از مواد رنگی مانند رنگ کارامل، طعم‌دهنده‌ها و نیز نگه‌دارنده‌ها هم در تولید نوشابه استفاده می‌شود. البته بگذریم از اینکه بعضی از انواع نوشابه‌ها حاوی مواد غیرمجاز سرطان‌زایی نظیر بنزن هستند که چون وجود این مواد غیر مجاز است، حتماً مسئولین امر به آن توجه کافی دارند. بهتر است این را هم بدانید که نوشابه‌ها دارای مقادیر جزئی و یا فاقد ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر، پروتئین و سایر مواد مغذی ضروری هستند.
فشارتان را بالا می‌برد
بسیاری از نوشابه‌ها دارای مقادیر قابل توجهی کافئین در ترکیبات خود هستند (به طور متوسط 43 تا 65 میلی‌گرم در یک فنجان) و همین مسئله بدگمانی‌ها درباره اثرات مصرف نوشابه بر ایجاد پرفشاری خون را افزایش داده است.
زیرا از مدتها پیش معلوم شده بود که یک فنجان قهوه که البته بیشتر از مقدار مشابه کولا دارای کافئین است، به طور موقت فشار خون را بالا می‌برد ولی اینکه مصرف مرتب نوشیدنی‌های حاوی کافئین باعث افزایش مزمن و دائمی فشار خون می‌شود مورد سؤال بود. برای پاسخ به این پرسش تحقیقات متعددی انجام شد که یکی از جالب‌ترین آنها در شماره نوامبر 2005 نشریه معتبر انجمن پزشکی آمریکا(jama) به چاپ رسید.
در این پژوهش، محققان دانشگاه هاروارد، ارتباط بین رژیم غذایی 155هزار خانم را با ابتلای آنها به پرفشاری خون طی یک دوره 12 ساله بررسی کردند. نتیجه بدست آمده بسیار جالب بود. آنها دریافتند که مصرف مرتب قهوه تاثیری بر ایجاد پر فشاری خون ندارد ولی مصرف چای (که دارای 15 تا 75 میلی‌گرم کافئین در یک فنجان است) به مقدار اندکی فشارخون را افزایش می‌دهد. اما نکته جالب مربوط به کولا بود.
آنها متوجه شدند در خانم‌هایی که روزانه یک بطری یا بیشتر کولا مصرف می‌کردند، خطر ابتلا به پر فشاری خون بین 16 تا 44 درصد افزایش داشت و البته در این میان فرقی بین نوشابه‌های معمولی و نوشابه‌های رژیمی دیده نشد. با توجه به این تفاصیل انگشت اتهام از کافئین به سمت دیگری گرفته شد. دانشمندان حدس می‌زنند که احتمالاً ترکیبات دیگری (ازجمله رنگ‌های کارامل) که طی فرآیند تولید نوشابه دخالت دارند، در ایجاد پرفشاری خون نقش دارند.
استخوانها را پوک می‌کند
تحقیقات اخیر ثابت می‌کند که مصرف کولا خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. بر پایه تحقیقاتی که نتیجه آن در شماره اکتبر2006 نشریه انجمن تغذیه بالینی آمریکا به چاپ رسیده است، بین میزان مصرف نوشابه و کاهش تراکم استخوان (یعنی همان پوکی استخوان) ارتباط مستقیمی‌وجود دارد.
در این پژوهش، محققان تراکم استخوان را در نواحی مختلفی از استخوان‌های لگن و ستون فقرات 2500 خانم مورد ارزیابی قرار دادند و متوجه شدند که صرفنظر از مسائلی همچون سن، یائسگی، میزان مصرف کلسیم و ویتامینD، مصرف سیگار و... مصرف کولا به تنهایی تراکم استخوان در خانم‌ها را 4 درصد کاهش می‌دهد. در این مطالعه هم تفاوتی بین نوشابه‌های رژیمی‌و غیررژیمی‌دیده نشد ولی معلوم شد نوشابه‌های فاقد کافئین، خطر کمتری دارند.
با توجه به این یافته‌ها دانشمندان دو عامل را در ایجاد پوکی استخوان در مصرف‌کنندگان نوشابه دخیل می‌دانند: یکی کافئین و دیگری اسید فسفریک. به گفته دانشمندان، کافئین باعث تداخل در جذب کلسیم توسط بدن می‌شود و اسید فسفریک (یا فسفات) که می‌توانید نام آن‌را روی بسیاری از بطری‌های نوشابه ببینید، وقتی وارد بدن می‌شود باعث خروج کلسیم از استخوان و در نتیجه پوکی استخوان می‌شود.
البته یک خبر خوب هم برای آقایان وجود دارد و آن اینکه در این مطالعه، رابطه‌ای بین مصرف کولا و پوکی استخوان در آقایان دیده نشد! بنابراین به طور خاص به خانم‌ها توصیه می‌کنیم در مصرف نوشابه یک تجدید‌نظری بکنند!
بی دندان می‌شوید
اکثریت قریب به اتفاق نوشابه‌ها دارای مقادیر فراوانی کربوهیدرات (همان قند خودمان!) و اسید (بویژه اسید فسفریک) هستند که هر دو از دشمنان شناخته شده دندان‌ها به شمار می‌روند.
اسید، به دو راه می‌تواند باعث تخریب مینای دندان شود. یکی اینکه به طور مستقیم خورده شود (مثلا به همراه نوشابه) و دیگری اینکه توسط باکتری‌های موجود در دهان که اسید تولید می‌کنند، ایجاد شود و دندان را از بین ببرد. این باکتری‌ها با مصرف قند و اثراتی که روی آن می‌گذارند باعث ایجاد اسید می‌شوند.
حالا خودتان تصور کنید یک نوشابه مملو از اسید و قند چه ترکیب فوق‌العاده‌ای برای تخریب دندان‌ها می‌تواند باشد. البته توجه داشته باشید که نوشابه‌های فاقد قند یا رژیمی هم برای تخریب دندان به اندازه کافی قند دارند و البته اسید آنها هم که سر جایش است!
برای بررسی تاثیر مصرف نوشابه بر پوسیدگی دندان، پژوهشگران دانشگاه آیوا آمریکا در یک مطالعه جالب، 5 بطری از انواع مختلف نوشابه را در نظر گرفتند و در هر بطری 4 دندان را به مدت 25 ساعت قرار دادند.
این پژوهش که نتایج آن در کنگره سالانه انجمن پژوهشگران دندان آمریکا ارائه شد، نشان داد که قرار دادن دندان به مدت 25 ساعت در یک بطری کوکاکولا باعث می‌شود مینای دندان تا عمق 92 میکرومتر (یعنی 92 هزارم متر) تخریب شود. این میزان برای کوکاکولای رژیمی61میکرومتر بود. البته این پژوهش اعتراض شرکت‌های نوشابه‌سازی را به دنبال داشته که معتقدند نوشیدن نوشابه با قرار دادن دندان در نوشابه خیلی فرق دارد!
به هرحال با توجه به اینکه کمتر کسی حاضر است برای حفظ دندان‌هایش از مصرف نوشابه صرفنظر کند، دندانپزشکان به این توصیه‌ها قناعت کرده‌اند: برای کاهش تاثیر مصرف نوشابه روی دندان‌ها، نوشابه را همراه با غذا میل کنید؛ ترجیحاً از نی استفاده کنید؛ نوشابه را در دهانتان نگه ندارید و لااقل شب‌ها از خیر مصرف نوشابه بگذرید.
در ضمن بهتر است بدانید که مصرف نوشابه برای دندان‌های کودکان آثار سوء بسیار بیشتری دارد و اگر کودک شما به خوردن نوشابه عادت کرده، تنها و تنها خود شما مقصر هستید که این عادت را در او ایجاد کرده‌اید.
قندتان بالا می‌رود
تقریباً تمام نوشابه‌ها حاوی مقادیر قابل توجهی شکر هستند که خطرات زیادی برای افراد دیابتی دارد. بنابراین اگر شما به مرض قند مبتلا هستید، توصیه می‌کنیم حتماً از نوشابه‌های فاقد قند یا دارای شیرین‌کننده‌های مصنوعی مطمئن استفاده کنید. هرچند اگر بتوانید به طورکلی از خیر مصرف نوشابه بگذرید خیلی بهتر است.
گذشته از خطری که نوشابه برای دیابتی‌ها دارد، مطالعات مختلفی هم در مورد تاثیر مصرف نوشابه در ایجاد دیابت انجام شده است. از جمله این مطالعات، پژوهشی است که نتایج آن در سال2004 منتشر شد. این مطالعه که روی 50 هزار زن انجام شد، نشان داد که مصرف روزانه یک بطری یا بیشتر نوشابه، خطر ابتلا به دیابت را در مقایسه با کسانی که کمتر از یک بطری در ماه نوشابه مصرف می‌کنند، 80درصد افزایش می‌دهد.
چاق می‌شوید
هر بطری نوشابه به طور متوسط 20 قاشق چایخوری شکر دارد. مصرف این مقدار شکر باعث افزایش کالری دریافتی و در نتیجه ایجاد چاقی می‌شود. تحقیقات نشان داده است که مصرف 355میلی‌لیتر نوشابه در روز خطر چاقی را در کودکان تا 60 درصد افزایش می‌دهد و حتماً شما هم می‌دانید که افرادی که از کودکی چاق می‌شوند در آینده خیلی سخت‌تر می‌توانند خود را لاغر کنند.
در ضمن بد نیست این را هم بدانید که مصرف بیش از حد نوشابه در کنار سایر تنقلات بی‌ارزش مانند چیپس و پفک باعث شده که نسل جدید ایرانیان در مقایسه با قبل، 4 سانتی‌متر کوتاهتر باشند! پس اگر به فکر آینده فرزند خود هستید، مراقب باشید که چه می‌خورد.
اندر فواید کولا
از بدی‌های نوشابه که زیاد گفتیم، حالا کمی هم از خوبی‌هایش بشنوید:
1) در بسیاری از ایالت‌های آمریکا، گشت‌های پلیس همواره گالن‌های بزرگ کولا را به همراه دارند. اگر گفتید چرا؟ برای اینکه وقتی تصادف شد، به کمک کولا به راحتی می‌توان خون‌ها را از روی آسفالت شست!
2) تمیز کردن توالت! شما می‌توانید یک بطری نوشابه را روی چینی دستشویی خالی کنید و بعد از یک ساعت آن‌را بشویید. اسید سیتریک موجود در نوشابه، تمیزی را برای شما به ارمغان می‌آورد!
3) تمیز کردن رنگ سپر ماشین!
4) تمیز کردن رسوبات اطراف ترمینال‌های باطری اتومبیل!
5) برای شل کردن پیچ‌های زنگ‌زده می‌توانید کمی‌نوشابه روی آن بریزید و چند دقیقه صبر کنید! بس است یا باز هم بگوییم؟!
