زلزله که بیاید، از شهر تنها خرابی می‌ماند و حسرت کارهای نکرده بسیار. ماجرا عجیب نیست. زلزله از ما دور نیست، به‌ویژه برای شهر تهران که به اعتقاد بسیاری چند سالی است که به تأخیر هم افتاده و باید منتظر آمدنش باشیم. اما اگر طنین زلزله در این پایتخت نه چندان قدیمی بپیچد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ شهری با جمعیت هشت میلیون نفر که بخش عمده‌ای از ساختمان‌های آن ایمنی لازم برای مقاومت در برابر زلزله را ندارند. شبکه‌های ارتباطی نامناسب و تراکم جمعیت بالا، از این شهر در برابر زلزله، شهری بی‌دفاع ساخته است. اگر تهران روزی بلرزد، اگر این پایتخت آرمیده در دامن البرز، به قهر زمین گرفتار شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا ما برای آن روز آماده خواهیم بود؟ آیا تاریخ این شهر 200ساله با آمدن یک زلزله بالای شش ریشتر به پایان خواهد رسید؟ کابوس زلزله، بی‌تردید رؤیای شیرین هرشهری را می‌آشوبد؛ فقط کافی است بدانیم که این اتفاق خیلی دور از ذهن نیست.
همین که زمین می‌لرزد و فاجعه‌آوار می‌شود، یاری‌جویی، کمک، امدادرسانی و در یک کلام خودامدادی و دیگر امدادی در مرکز توجه قرار می‌گیرد. آنکه سنگ را در ساعات اولیه وقوع حادثه‌ای چون زلزله جابه جا می‌کند، آنکه به یاری همنوع خویش برمی‌خیزد و آنکه آموخته خود را به‌کار می‌گیرد تا برای نجات دیگری کاری انجام دهد، نامش همیشگی است. او دستی یاریگر است که در نخستین ساعات وقوع حادثه بی‌هیچ چشمداشتی و بی‌هیچ ادعایی خود را به مرکز حادثه می‌رساند و دل به توفان می‌سپارد.
این ساده‌ترین کاری است که می‌توان در همان ساعات نخست انجام داد؛ ساعاتی طلایی که درصورت فراگیری آموزش‌های لازم در نجات جان افراد تأثیر فراوانی دارد. طرح تشکیل گروه داوطلب واکنش اضطراری محله (دوام) با هدف تأثیرگذاری در همین ساعات طلایی، نخستین بار توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و با همکاری آژانس توسعه همکاری‌های کشور سوئیس (اس دی‌سی) از سال 1384با هدف امدادرسانی مردمی به افراد آسیب‌دیده در 72ساعت اول بعد از بحران و قبل از رسیدن نیروهای رسمی امدادگر مطرح شد و به‌تدریج زمینه‌های تحقق آن به‌ویژه طی دو سال اخیر فراهم آمد.
چرا داوطلب مردمی
اساس و پایه اصلی ایجاد تشکل‌های مردمی داوطلب امداد و نجات در محلات تهران با عنوان داوطلبان واکنش اضطراری محله که به اختصار«دوام» نامیده می‌شود به تجربه‌های کسب‌شده جهانی و داخلی بازمی‌گردد که طی آن مشخص شد بیش از 80درصد نجات یافتگان در سوانح بزرگ مانند زلزله، نجات خود را مدیون کمک‌های مردمی حاضر در محل و در همان ساعت‌های اولیه هستند و به این ترتیب آشکار شد که مردم حاضر در صحنه حادثه تا رسیدن نیروهای امدادگر رسمی و حرفه‌ای نقش مهمی در نجات جان انسان‌ها دارند و به میزانی که آنان آموزش دیده باشند یا در قالب تشکل‌های داوطلب به‌صورت گروهی و با تجهیزات اولیه وارد عمل شوند، نقش مؤثری در نجات جان گرفتارشدگان در ساعت‌های اولیه حادثه (ساعات طلایی) ایفا خواهند کرد؛ به‌ویژه آنکه در حوادث بزرگ و دارای وسعت، نیروهای کمکی و امدادگران تا حضور و پوشش کامل سانحه مدت زمانی را از دست می‌دهند و این همان زمان مؤثر نیروهای امدادگر محلی است.
در سال نخست، برنامه‌ریزی و اجرای پایلوت این پروژه در پنج‌محله انتخابی درمناطق چهار، شش، هشت، 10و 17با همکاری ستادهای مدیریت بحران مناطق، شورایاران و سازمان‌های همکار در حوزه آموزش آغاز شد و پس از کسب بازخورد مناسب از اجرای آزمایشی طرح و کسب مجوز‌های لازم، تشکیل این گروه‌ها در تمامی374 محله تهران از سال 89 آغاز و قرار شد در هر محله دست‌کم یک گروه دوام تشکیل شود.
در حال حاضر تعداد این گروه‌ها به بیش از 500گروه رسیده و در برخی از محلات بیش از یک و حتی دو گروه دوام شکل گرفته است. در واقع گستره پوشش گروه‌های دوام، تمامی محلات مناطق22گانه شهر تهران است و انجام تمامی فعالیت‌های اجرایی اعم از فراخوان، جذب داوطلبان، هماهنگی دوره‌های آموزشی و تجهیز و سازماندهی گروه‌های محلی با هماهنگی ستادهای مدیریت بحران مناطق 22گانه انجام می‌شود.
بر مبنای اصول تدوین شده، نگرش و رویکرد طرح دوام شامل داوطلب محوری، به‌معنای جلب مشارکت و ایجاد و حفظ انگیزه در شهروندان (داوطلبان) نسبت به صرف زمان، انرژی و منابع خود درحد توان به‌منظور توانمندسازی افراد در امر خودامدادی و دگرامدادی است. سازماندهی گروه‌های محلات، دیگر گزینه مدنظر است. یکی دیگر از اهداف تشکیل این گروه در سطح شهر تهران ظرفیت‌سازی سازمان‌یافته مردمی در سطح محلات است.
آموزش مردم
داوطلبان علاقه‌مند، بعد از عضویت در گروه‌های دوام محله خود، در کلاس‌های آموزشی شرکت کرده تا دانش‌های لازم را کسب کنند. در این مرحله علاقه‌مندان با شرکت در کلاس‌های آموزش مبانی مدیریت بحران، کمک‌های اولیه، اطفای حریق، روانشناسی بحران و جست‌وجو و امداد و نجات به تکمیل دوره‌های آموزشی خود می‌پردازند.
در تمام این مراحل اهدافی چون آشناسازی عموم شهروندان با بحران‌های بالقوه و بالفعل و حوادث موجود در سطح شهر تهران، آموزش رفتارهای صحیح فردی پراهمیت در مقابله با بحران، افزایش سطح آگاهی شهروندان در شناخت وضع موجود، ارتقای سطح آمادگی و تقویت دید مدیریت بحران، روش برخورد با مصدوم، گروه‌بندی مواد قابل اشتعال و چگونگی خاموش کردن آتش ناشی از آنها، انواع بحران‌ها و مراحل واکنش‌های روانی در سوانح، انواع آوارها، علامت‌گذاری‌های استاندارد، ضرورت سرعت عمل در شناسایی محل دقیق مصدومان و اولویت‌بندی استفاده از منابع متناسب در برخورد با آوارها و اهمیت تدوین و موجود بودن برنامه اولیه امداد قابل‌استفاده در عملیات جست‌وجو و نجات و... مدنظر قرار می‌گیرد.
سازماندهی در محله
با اتمام دوره آموزشی، به‌منظور برقراری بهینه ارتباطات درون‌گروهی، تسهیل و تسریع اطلاع‌رسانی برنامه‌ها، اجرای کیفی مانورهای تمرینی و حفظ گروه برای انجام فعالیت‌های عملی، سازماندهی گروه انجام خواهد گرفت. در این مرحله تفاوت آشکار گروه‌های دوام با دیگر گروه‌های داوطلب در این نکته است که برنامه‌ها و فعالیت‌های جمعی جهت حفظ انسجام گروهی آنان درنظر گرفته شده است. بنابر پیش‌بینی انجام شده، هر گروه دوام جهت مدیریت، گردش اطلاعات و فعالیت بهینه خود باتوجه به‌خصوصیات محلی در پنج‌محدوده منطقه‌ای تفکیک و اعضای گروه در پنج دسته قرار می‌گیرند. پنج نفر به‌عنوان سرگروه انتخاب می‌شوند که با یک نفر هماهنگ‌کننده(فرمانده گروه)به شورایاری محله متصل می‌شوند. فرمانده گروه پس از رای‌گیری از داوطلبان مشخص می‌شود. اعضای این گروه با شرکت در مانورهای محلی و دوره‌ای از فرصت ارتقای مهارت‌های خود در امداد و نجات برخوردار می‌شوند. بزرگ‌ترین مانور اعضای این گروه در سال 90 در مجموعه ورزشی آزادی تهران، سالن 12هزار نفره برگزار شد که نخستین گردهمایی سراسری اعضای این گروه به شمار می‌آمد.
ذخیره تجهیزات
به‌منظور تقویت و تجهیز گروه‌های داوطلبانه مردمی در سطح محلات، کانتینرهایی برای این گروه‌ها در محلات نصب شده و تجهیزات مورد نیاز گروه برای استفاده در شرایط اضطراری در آن قرار داده می‌شود. در واقع اعضای گروه دوام با تجهیزات انفرادی و گروهی تجهیز می‌شوند تا در تمرین‌ها و عملیات‌های واقعی مقابله با بحران کارایی لازم را داشته باشند. تجهیزات انفرادی به تمامی ابزار، وسایل و اقلامی اطلاق می‌شود که فرد مورد نظر به تنهایی به آن نیاز دارد و برای خودکفا بودن وی در زمان اضطرار لازم است. تجهیزات گروهی نیز به تمامی ابزار، وسایل و اقلامی اطلاق می‌شود که برای انجام کار گروهی لازم است.
پایدارسازی
هدف از اجرای برنامه پایدارسازی گروه‌های دوام، تقویت و حفظ انسجام درون گروهی و مهارت‌ها و آموزش‌های فراگرفته شده توسط اعضاست. پس از تکمیل دوره‌های آموزشی پایه، سازماندهی و تجهیز، برنامه‌ریزی جهت پایدارسازی گروه‌های دوام انجام می‌شود. برخی از برنامه‌های اجرایی این موارد را شامل می‌شود: طرح‌ریزی و اجرای برنامه مشارکت اعضای گروه‌های داوطلب، واکنش اضطراری به‌منظور حضور در مانور‌ها و تمرین‌های عملی مدیریت بحران (آمادگی در برابر سوانح)، پیگیری تأمین امکانات دفتری به‌منظور ایجاد کانون محلی برای هماهنگی‌‌های ستادی اعضای گروه‌های دوام توسط ستادهای مدیریت بحران مناطق و برنامه‌ریزی جهت برگزاری همایش و گردهمایی سالانه ویژه اعضای گروه‌های دوام در تقویم سالانه آموزشی سازمان. همچنین برنامه‌های آموزشی تکمیلی، بازآموزی، برنامه‌های فرهنگی- ورزشی، تمرین‌ها و مانورهای مشارکت مردمی در قالب برنامه‌های پایدارسازی و استمرار فعالیت گروه‌های ایجاد شده با تأکید بر اثربخشی برنامه‌ها در حوزه‌های مهارت‌های گروهی، علمی و سلامت روانی و جسمی اعضای گروه‌ها نیز یکی دیگر از اهداف کلیدی برای گروه دوام است.
