با مروری بر آخرین آمارهای منتشر شده اوپک(1)، سؤالات و پیشنهادهای فراوانی را در ارتباط با وضعیت نفتی ایران می‌توان مطرح کرد:
1- در آمار اوپک میزان تولید نفت ایران در سال 2010 حدود 3/544 میلیون شبکه در روز ذکر شده است که از آن مقدار اگر 1/775 میلیون شبکه مصرف داخلی را کسر کنیم، مابقی آن برای صادرات درنظر گرفته شده است. با توجه به اینکه تولید نفت ایران در آمارهای داخلی به‌مراتب بیشتر از رقم ذکر شده اوپک است و در سال‌های اخیر حول و حوش 4 میلیون بشکه در روز اعلام شده است و از طرفی درآمدی که به خزانه واریز شده است نیز، تولید بالاتر را تائید می‌کند، لذا بهتر است وزارت نفت این ابهام در مورد گزارش اوپک را حل کند.
2- از نظر درآمد، ایران حدود 9/6 درصد درآمد صادراتی نفت کشورهای اوپک را از آن خود کرده است، درحالی‌که از نظر مصرف داخلی، ایران بیش از 28 درصد مصرف کشورهای اوپک را به خود اختصاص داده است. بعد از ایران عربستان سعودی با حدود 23 درصد بیشترین مصرف داخلی را دارد. به‌نظر می‌رسد مصرف بالای داخلی ایران، مانع از افزایش صادرات نفت ایران شده است. البته مصرف داخلی بالا، همواره نکته منفی محسوب نمی‌شود. به‌طور مثال اگر افزایش مصرف داخلی در ارتباط با توسعه صنعتی کشور باشد، نبایستی از افزایش مصرف نگران شد.
3- در مورد صادرات گاز، با توجه به اینکه ایران بعد از روسیه بالاترین ذخایر اثبات شده گاز جهان را در اختیار دارد، به‌نظر می‌رسد ایران، سهم کمی از صادرات گاز جهان را در اختیار دارد. قطر که در حوزه پارس‌جنوبی با ایران مخزن مشترک گاز دارد، در حال حاضر 12/6 برابر ایران، صادرات گاز دارد. دلیل اول صادرات پایین گاز ایران را می‌توان مصرف بالای داخلی توصیف کرد. دلیل دیگر این است که صادرات گاز از پیچیدگی‌های بیشتری نسبت به صادرات نفت خام برخوردار است. در حال حاضر گاز در سبد انرژی ایران، حدود 60درصد سهم دارد. به‌عبارت دیگر از میان انواع انرژی مورد استفاده در ایران، بیشترین سهم از آن گاز است. در برخی از فصول سال نیز به‌دلیل اوج گرفتن مصرف داخلی، اختلال‌هایی در عرضه گاز در ایران مطرح می‌شود. از طرفی هم‌اکنون بخشی از نیاز داخلی استان‌های شمالی ایران نیز از ترکمنستان وارد می‌شود. اگر ایران بخواهد صادرات گاز خود را افزایش دهد، میزان سرمایه‌گذاری‌های خود در این زمینه را باید افزایش دهد. همچنین کوتاهی در برداشت از ذخایر مشترک، باعث می‌شود که کشورهای همسایه از این منابع، بیشتر از ما برداشت کنند. از طرف دیگر، برای وابستگی غیرمنطقی به گاز نیز بایستی فکری شود. یکی از دلایل مصرف بالای گاز داخلی ایران، پایین بودن قیمت نسبی آن در مقایسه با سایر حامل‌ها انرژی است.
4- از نظر ظرفیت پالایشگاهی نیز ایران بعد از عربستان سعودی، دومین رتبه را در اختیار دارد. عربستان سعودی، حدود 24 درصد ظرفیت پالایشگاهی کشورهای اوپک را تولید می‌کند و ظرفیت ایران نیز حدود نزدیک به 20 درصد ظرفیت اوپک است. با افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های داخلی، قاعدتا از میزان صادرات نفت خام ایران کاسته می‌شود. این موضوع با توجه به نیاز روز افزون داخلی به فراورده نفتی هم‌اکنون یک ضرورت ملی برای اقتصاد ایران تلقی می‌شود. از طرف دیگر با افزایش ظرفیت پالایشگاهی، امکان صادرات فراورده که به‌مراتب نسبت به نفت خام ارزش افزوده بیشتری دارد، نیز افزایش می‌یابد. همچنین با ارتقای فناوری مربوط به پالایشگاه‌های کوچک در جهان، درصورتی که این طرح‌ها توجیه اقتصادی قابل‌قبولی داشته باشند، استفاده از آنها در نقاط مختلف کشور نیز موجب کاهش هزینه حمل‌ونقل داخلی می‌شود.
5- تعداد ریگ‌های حفاری فعال در دنیا، تلاش‌های جدید کشورها را برای استخراج نفت بیشتر نشان می‌دهد. از مجموع ریگ‌های حفاری فعال جهان، در حال حاضر فقط 13 درصد آن مربوط به کشورهای اوپک است. این پدیده به این معنی است که کشورهای خارج اوپک، هم‌اکنون تلاش بیشتری برای کشف نفت و یا استخراج نفت جدید، در مقایسه با کشورهای اوپک دارند. لازم به ذکر است سهم اوپک در عرضه نفت جهان حدود 42 درصد است.
6- با توسعه صنعتی در کشور، میزان نیاز داخلی به منابع انرژی، افزایش می‌یابد. پدیده‌ای که در سال‌های گذشته برای اندونزی به‌وجود آمد و این کشور را از یک کشور صادرکننده نفت به کشور وارد‌کننده نفت تبدیل نمود (به همین دلیل از جرگه کشورهای صادرکننده نفت اوپک خارج شد) در انتظار ایران نیز هست. برای اینکه این انتقال به‌صورت تدریجی اتفاق بیفتد، لازم است، تحولاتی در صادرات غیرنفتی ایران متناسب با افزایش نیاز داخلی به نفت، به‌وجود بیاید و درآمد ارزی غیرنفتی جایگزین درآمدهای ارزی نفتی کشور شود.
مقایسه ظرفیت‌های نفت و گاز در کشورهای اوپک در سال 2010 (1)
شرح
کشور صادرات نفتی میلیارد دلار صادرات گاز میلیارد مترمکعب تولید نفت میلیون بشکه در روز مصرف داخلی نفت میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایشگاهی هزار بشکه در روز تعداد چاه‌های نفتی فعال ریگ‌های حفاری فعال
الجزایر 3/38 4/57 190/1 338/0 652 2014 24
آنگولا 2/47 - 691/1 110/0 39 1325 11
اکوادور 6/9 - 476/0 220/0 188 3433 11
ج.ا. ایران 5/71 5/8 544/3 775/1 1741 2064 54
عراق 1/51 - 358/2 566/0 800 1512 36
کویت 7/61 - 312/2 260/0 936 (2) 1308 56
لیبی 9/41 10 487/1 299/0 380 2064 60
نیجریه 8/61 20 048/2 259/0 445 3589 35
قطر 3/29 107 733/0 116/0 80 527 6
عربستان سعودی 2/196 - 166/8 436/1 2109 (2) 2889 98
امارات 0/74 2/5 324/2 238/0 466 1488 13
ونزوئلا 3/63 - 854/2 675/0 982 14505 125
جمع اوپک 745 208 183/29 292/6 8819 37479 (3) 526
