همه‌ساله با آمدن فصل‌های پاییز و زمستان که اوج آلودگی هوای شهر را منجر می‌شود، مسئولان استانداری و محیط زیست در جلسات اضطراری گرد هم می‌آیند تا بلکه اقدامی عملی و راهکاری جدی برای حل این مشکل بیابند که تاکنون جز تعطیلی موقت مدارس، ادارات و کارخانجات راهکاری جدی ارائه نشده است.
جای شک نیست که آلودگی هوا به شیوه‌های گوناگون بر سلامتی تمام مردم از قبیل کودکان، زنان و مردان، کهنسالان و ورزشکاران تاثیر منفی می‌گذارد. مطمئناً این تاثیر بر افراد گوناگون متفاوت است.
کارشناسان معتقدند هرچه مدت‌زمانی که مردم در معرض هوای آلوده هستند و تراکم جمعیت در یک منطقه بیشتر باشد، احتمال مبتلا شدن مردم به بیماری‌های مرتبط بالاتر می‌رود.
از این‌رو با دکتررشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به گفت‌وگو نشستیم تا از تاثیر آلودگی هوا بر ورزشکاران که باید در فضای باز به تمرین یا مسابقه بپردازند، بیشتر بدانیم.
- آقای رشیدی؛ اغلب گفته می‌شود ورزشکاران از بنیه بدنی قوی‌تری نسبت به افراد عادی برخوردارند. از این‌رو در مقابله با بیماری‌ها بدن‌شان مقاومت بیشتری می‌کند، این مورد در مقابل آلودگی هوا هم صدق می‌کند؟
اگر منظورتان مقاومت در برابر بیماری‌های ناشی از آلودگی هواست باید متخصصان امر پاسخ دهند اما اگر منظورتان این است که ورزشکاران هرچه هوای آلوده تنفس کنند، برایشان مشکلی پیش نمی‌آید، باید بگویم اتفاقا در این مورد قضیه کاملا برعکس است.
- چطور؟
روشن است هرچه هوای آلوده را بیشتر و عمیق‌تر به ریه‌هایمان فرو ببریم، قدر مسلم آسیب بیشتری تهدیدمان می‌کند. در رابطه با تاثیرات منفی آلودگی هوا بر سلامت ورزشکاران هم نتیجه تحقیقات پژوهشگران خبرهای ناراحت‌کننده‌ای را اعلام داشته است.
البته من پزشک متخصص نیستم اما آنچه که در نتیجه مطالعات و تحقیقات در این زمینه به دست آورده‌ام نشان می‌دهد هوای آلوده بر بدن ورزشکاران تاثیر منفی می‌گذارد. ضمن این‌که درصد کارآیی آنان و احتمال پیروزی‌شان در مسابقات ورزشی را کاهش می‌دهد.
یکی از نتایج جالب توجه این تحقیقات نشان می‌دهد که ورزشکاران نسبت به مردم عادی خیلی بیشتر در معرض بیماری‌های مرتبط هستند. علت هم این است که ورزشکاران برخلاف مردم عادی هنگام تمرین، هم از طریق بینی و هم از طریق دهان تنفس می‌کشند و همین مساله باعث وارد شدن مقدار بیشتری از ذرات شیمیایی موجود در هوا به بدن آن‌ها می‌شود.
به عنوان مثال میزان جذب دی‌اکسیدگوگرد هنگام تنفس همزمان با دهان و بینی بسیار بیشتر است. به همین دلیل مقدار بیشتری از این ماده شیمیایی روی دیواره نای می‌نشیند که تکرار این مساله می‌تواند خطرات بسیار زیادی را برای ورزشکاران در طولانی‌مدت به همراه داشته باشد.
علاوه بر این مورد، دو عامل دیگر وجود دارند که از دلایل اصلی آسیب‌پذیری بیشتر ورزشکاران از هوای آلوده نسبت به سایر مردم هستند؛ اول این‌که هنگام تمرینات ورزشی حجم بیشتری از هوا وارد ریه‌ها می‌شود که در نتیجه میزان ذرات شیمیایی که از فیلترهای دستگاه تنفسی عبور می‌کند بیشتر خواهد بود.
ضمن این‌که سرعت تنفس در زمان‌های تمرین بالاتر از سرعت تنفس در زمان‌های دیگر است و همین مساله باعث می‌شود ذرات آلوده موجود در هوا تا عمق بیشتری در دستگاه تنفسی فرو بروند و تاثیرات منفی پایدارتری بر سلامتی ورزشکار بگذارند.
در اصل، در یک فرد عادی بسیاری از ذرات موجود در هوا در مجاری هوایی فوقانی (بینی و نای) رسوب می‌کنند بنابراین با حرکت مژک‌های این مجاری در نهایت از بدن به بیرون انداخته می‌شوند اما زمانی که فرد ورزش می‌کند این ذرات را با فشار زیاد به اعماق ریه‌های خود می‌کشد و دیگر امکان دفع آن‌ها به خارج از بدن به‌راحتی وجود ندارد.
- پس یعنی ورزش کردن در هوای آلوده نه‌تنها برای سلامت مفید نیست که می‌توان گفت بسیار هم مضر است.
اگر در هوای آلوده، ورزش یا هرگونه فعالیت بدنی شدید انجام شود، عملا همین اتفاقی رخ می‌دهد که شما می‌گویید. خب هیچکس دوست ندارد هنگامی که ورزش می‌کند، به‌جای به دست آوردن سلامتی، با مشکل روبه‌رو شود.
- نکته جالب این‌جاست که اغلب مسابقات ورزشی و لیگ‌های ما مانند لیگ والیبال، فوتبال و... پیک مسابقات‌شان در نیمه دوم سال است، پس تکلیف چیست؟
در نیمه دوم سال در کنار مشکل همیشگی آلاینده‌ها در هوای شهر، پدیده اینورژن یا همان وارونگی هوا که به دلیل عدم نزول بارش‌های طبیعی و افزایش میزان آلاینده‌ها در هوا پیش می‌آید، گریبان اغلب کلان‌شهرها ازجمله تهران را می‌گیرد.
این در حالی است که مکان برگزاری مسابقات ورزشی یا محل تمرین ورزشکاران هم همین شهرها هستند. چون در شهرهای بزرگ بیشتر به ورزش بها داده شده و روی آن سرمایه‌گذاری می‌شود. همه این‌ها در کنار هم یعنی مشکلاتی مضاعف.
اما این‌که راهکارش چیست، به اعتقاد من به تربیت‌بدنی و مسئولان آن بازمی‌گردد. در جلسات کارگروه‌های آلودگی هوا که همواره در طول سال تشکیل می‌شود، نماینده تربیت‌بدنی هم حضور دارد و از چند و چون وضعیت آلاینده‌ها و خطرات آن مطلع است.
این انتخاب و تصمیم‌گیری در حیطه اختیارات مسئولان لیگ‌های ورزشی یا سازمان تربیت‌بدنی است که تشخیص دهند در شرایطی همچون سال قبل که وارونگی هوا و آلاینده‌ها وضعیت بدی را برای تهران و چند شهر دیگر رقم زده بود، آیا باید مسابقات لغو شود تا سلامت ورزشکاران به خطر نیفتد یا بهتر است بنابر تقویم مسابقات، کارزار آنان انجام گیرد.
وظیفه ما فقط اطلاع‌رسانی و هشدار دادن است. همواره هم تاکید کرده‌ایم که در هوای آلوده از فعالیت‌های شدید بدنی اجتناب شود چون حجم آلودگی که وارد بدن می‌شود، بیشتر است.
- یعنی شما هیچ پیشنهادی در این‌باره ندارید؟
تنها چیزی که من می‌توانم حداقل به آن دسته از افرادی که به صورت فردی ورزش می‌کنند توصیه کنم، این است که در مواردی که اعلام می‌شود هوای شهر آلوده است، حتما با پزشک خود مشورت داشته باشند و در صورت صلاحدید پزشک تمرین کنند تا دچار عوارض ناشی از آلودگی هوا نشوند.
ضمن این‌که می‌توان در نقاطی که مسابقات برگزار می‌شود یا در محل تمرین ورزشکاران، دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا نصب کرد. البته این هم در عمل چندان امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسد.
از این‌رو می‌گویم فقط به افرادی که به صورت فردی ورزش می‌کنند، توصیه می‌کنم چون آن‌ها که به صورت تیمی هستند، باید حتما از سوی مسئولان در خصوص ورزش کردن و مسابقه دادن یا ندادن‌شان تصمیم گرفته شود.
کما این‌که سال قبل شنیدم که در این‌باره اختلاف نظرهایی هم پیش آمده بود. البته در مورد این‌که مسابقات چگونه برگزار شود تا به سلامت ورزشکاران صدمه‌ای وارد نشود، نمی‌توانم اظهارنظر جدی داشته باشم چون متولی آن در کشور سازمان تربیت‌بدنی است.
در زمینه کاهش آلودگی هوا بارها و بارها راهکارها گفته شده و متاسفانه تلمباری از قوانین اجرا نشده و کلکسیونی از مقررات عملی نشده در این زمینه در کشور وجود دارد که مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
مهم‌ترین مشکل آلودگی هوا این است که اجرای قانون به شکل یک اولویت اصلی در کشورمان در نیامده است. تا وقتی قوانین و مقررات مورد کم‌توجهی قرار بگیرند وضعیت از این بهتر نمی‌شود.
علت بسیاری از مرگ‌ومیرهای ناگهانی همچون «ایست قلبی»، وجود آلاینده‌ها از جمله ذرات معلق موجود در هواست. تا فردی فوت می‌کند می‌گویند ایست قلبی در صورتی که اگر منشاءیابی دقیق از دلایل مرگ‌ومیرها صورت بگیرد باید بگوییم ایست قلبی به چه دلیل اتفاق افتاده است.
خسارات آلودگی هوا در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی بسیار گسترده است. یکی از آن‌ها هم مضراتی است که برای ورزشکاران به همراه دارد. به هرحال این‌ها سرمایه‌های انسانی جامعه هستند و باید در حفظ‌شان دقت شود.
- سال قبل چند روز هوای ناسالم داشتیم؟
در سال89 بنابر آنچه که آمارهای ما نشان می‌دهد 103روز هوای ناسالم داشتیم.
- چند روز آن در نیمه دوم سال یعنی زمان پیک مسابقات ورزشی بوده است؟
از کل 103روز تنها 18روز آن در نیمه اول سال بوده و چیزی بیش از 80درصد روزهایی که هوای تهران ناسالم بوده است، در نیمه دوم سال رخ داده. مشابه این مورد را در سال قبل از آن هم داشتیم. در سال88 چیزی حدود یک‌سوم سال هوای شهر تهران آلوده بود و 83روز از نیمه دوم سال، هوا در وضعیت ناسالم قرار داشت.
- وضعیت هوای امسال چطور است؟
آمارها حاکی از آن است که شاخص کیفیت هوای تهران در شهریورماه سال جاری به علت بیشتر بودن تعداد روزهای آلوده نسبت به مدت مشابه در 2سال گذشته، در وضعیت نامطلوب‌تری قرار داشته است.
این در شرایطی است که در 6ماهه نخست سال‌های 88 و 89 نیز وضعیتی مشابه را شاهد بوده‌ایم. در نیمه اول سال88 و 89 به ترتیب 5 و 13روز هوای پاک در تهران مشاهده شده اما در همین زمان در سال90 اصلا وضعیت هوای پاک رخ نداده است.
در بازه زمانی مورد اشاره در سال90 هوای تهران 115روز در وضعیت ناسالم قرار داشته در حالی که در این مدت در سال89، تهران 18روز هوای ناسالم را تجربه کرده است. ضمن این‌که در شش‌ماهه نخست سال90 شاهد 3روز هوای بسیار ناسالم در شهر بوده‌ایم که در مدت مشابه در سال‌های 88 و 89 این اتفاق یک روز رخ داده است.
پس باید این حقیقت را پذیرفت که هوای تهران سال به سال بدتر می‌شود و علت آن هم جدا از سوخت نامناسب، تولید خودروهایی بدون داشتن استاندارد لازم و البته شماره‌گذاری بیش از 40درصد خودروهای تولیدی در پایتخت است. البته امیدواریم از حالا به بعد با توجه به میزان بارش‌ها شهروندان اعم از ورزشکاران یا افراد عادی این شانس را داشته باشند که هوای سالمی را تنفس کنند.
- با توجه به آنچه شما بیان کردید، درواقع می‌توان گفت ورزش کردن حالا دیگر نه‌تنها به سلامت افراد کمک نمی‌کند که عامل مرگ‌ومیر هم شده است.
من گفتنی‌ها را گفتم، این قضاوت و نتیجه‌گیری ساده را برعهده خوانندگان شما می‌گذارم.
همشهری تماشاگر
