دلایل این اهمیت را نیز می‌توان به نکاتی چون، لزوم تعلیم و تربیت صحیح نسل آتی، حساسیت و شکنندگی کودکان، نوجوانان و جوانان در مقابل مسائل مختلف؛ سرمایه‌گذاری دولتمردان جوامع برای دستیابی به موفقیت بیشتر با استفاده از تخصص نسل جوان؛ تأکید والدین به تعلیم و تربیت درست فرزندان؛ حرکت سرسام‌آور جوامع به سوی رشد و ترقی و بسیاری نکات ریز و درشت دیگری نسبت داد و درست به دلایل ذکر شده، «ترک تحصیل دانش‌آموزان» یکی از معضلاتی است که می‌توان آن را به دلایل مختلف آفتی برای ساختار آموزشی - پرورشی جوامع دانست.
آن چه در پی می‌خوانیم، نتایج مجموعه پژوهش‌های پژوهشگران انجمن بین‌المللی مطالعات آموزشی (NEA) درباره دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان و راهکارهای جلوگیری از آن است.
***
پژوهشگران انجمن بین‌المللی مطالعات آموزشی(NEA) طی یک بررسی گسترده و متمرکز طی سه سال بر روی 3 هزار و 500 دانش‌آموز آمریکایی دوره دبیرستان، به نتایج جدیدی درباره علل ترک تحصیل دانش‌آموزان این مقطع تحصیلی دست یافتند.
دکتر «رگ ویور» (Dr.Reg weaver) سرپرست گروه پژوهشی درباره این تحقیق می‌گوید: «با بررسی 3 هزار و 500 دانش‌آموزان دبیرستانی در آمریکا و در کنار آن والدین، مربیان و همه افرادی که به هر نحو با امر تعلیم و تربیت دانش‌آموزان این دوره تحصیلی مرتبط هستند دریافتیم ترک تحصیل دانش‌آموزان دبیرستانی به عوامل متعددی وابسته است که در این بین نکته به عنوان شاخص‌ترین دلایل برگزیده شدند.»
وی در ادامه می‌افزاید:«هدف اصلی از انجام این پژوهش ابتدا شناسایی نقاط ضعف بخش آموزش و پرورش و سپس کاهش و در نهایت به صفر رساندن تعداد دانش‌آموزانی است که به دلایل متعدد از دوره دبیرستان ترک تحصیل کرده و راه دیگری غیر از ادامه تحصیل را برای زندگی برمی‌گزینند. شاخص‌ترین دلایل و راهکارهای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان دبیرستانی در یازده مورد خلاصه می‌شود.»
1 - فراهم نشدن زمینه مناسب برای تحصیل همه جوانان و نوجوانان زیر بیست و یک سال؛ در بسیاری از کشورها حداکثر سن برای تحصیل در دوره دبیرستان، 18 سال است و پس از این سن دانش‌آموزان به فرض اشتیاق به ادامه تحصیل باید راهی مدارس شبانه شوند.
حضور در مدارس شبانه شکستی جدی و عاملی برای ترک تحصیل دانش‌آموزان است. از این رو با ارتقاء سطح سنی این معضل برطرف شده و دانش‌آموزان بدون ترس و هیجان، به ویژه هیجان ناشی از افزایش سن می‌توانند به تحصیل بپردازند.
به عقیده پژوهشگران در قرن حاضر که بسیاری از دانش‌آموزان با مشکلات فراوانی چون ناتوانی در تأمین نیازهای اقتصادی - اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند، افزایش سن تحصیل در دبیرستان راهکاری است تا دانش‌آموزان بتوانند در کنار کار به تحصیل نیز بپردازند.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده بالاترین آمار ترک تحصیل مربوط به ترک تحصیل به دلیل افزایش سن و امتناع دانش‌آموزان از حضور در مدارس شبانه است.
2 - مدارس ویژه دانش‌آموزان 19 تا 21 سال؛ خجالت دانش‌آموزانی که نسبت به همکلاسی‌های خود سن بالاتری دارد، عاملی برای ترک تحصیل آنها است. بنابر این با ساخت مدارس ویژه دانش‌آموزان 19 تا 21 ساله، می‌توان گام مؤثری جهت جلوگیری از ترک تحصیل این رده سنی برداشت.
این مدارس باید جدا از مدارس شبانه فعالیت کرده و از هر نظر حتی از جهت زمانی مانند سایر مدارس مقطع دبیرستان باشند.
3 - بر روی تک تک دانش‌آموزان تمرکز کنیم؛ به عقیده پژوهشگران انجمن بین‌المللی مطالعات آموزشی آمریکا (NEA) مرکز آموزشی می‌تواند در زمینه آموزش و پرورش دانش‌آموزان موفق عمل کند که از وضعیت آموزشی - پرورشی فرد فرد دانش‌آموزان آگاه باشد.
این تمرکز با کاهش تعداد کادر آموزشی و انتخاب افراد زبده، ارتباط منظم و مؤثر والدین و اولیاء مدرسه، ارتباط صمیمانه(در حد معقول و منطقی) بین دانش‌آموزان و آموزگار،کاهش تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس(حداکثر بین 18 تا 25 نفر)، برنامه‌ریزی منظم برای رسیدگی به وضعیت درسی دانش‌آموزان، برگزاری کلاس‌های تقویتی منظم به منظور رفع ضعف‌های آموزشی میسر است.
پژوهشگران برگزاری برنامه‌های تفریحی دسته جمعی در پایان هفته و حتی در طول تعطیلات تابستان را یکی از شیوه‌های افزایش ارتباط میان دانش‌آموزان با یکدیگر و دانش‌آموزان با اولیاء مدرسه به ویژه آموزگار می‌دانند.
این ارتباط زمینه ساز حل بسیاری از مشکلات آموزشی - پرورشی است. در حقیقت به هر میزان موانعی چون، ترس، خجالت و بی‌اعتمادی میان دانش‌آموزان و آموزگار و... برطرف شود به همان میزان امکان موفقیت دانش‌آموز افزایش می‌یابد.
4 - گسترش زمینه تحصیل؛ محدود کردن رشته‌های تحصیلی و القاء این باور که ادامه تحصیل در برخی رشته‌های تحصیلی ضامن موفقیت بوده و ادامه تحصیل در سایر رشته‌ها، آینده روشنی را به دنبال ندارد، دانش‌آموز را از ادامه تحصیل دلزده می‌کند.
این نکته به ویژه در دانش‌آموزانی که به ادامه تحصیل در برخی رشته‌ها علاقه نداشته و فقط به اجبار اجتماع، والدین و مدرسه ادامه تحصیل در این رشته‌ها را برمی‌گزینند حائز اهمیت بوده و عامل اصل بازدارنده از تحصیل آنها است.
بنابر این مدرسه و در گام بعدی اجتماع و والدین موظفند تا زمینه تحصیل برای همه رشته‌های تحصیلی را برای دانش‌آموزان فراهم کنند. از دیدگاهی دیگر شکستن حصار باورهای نادرست اجتماعی - فرهنگی راهی جهت هموار کردن انتخاب آزادانه دانش‌آموزان و در نتیجه موفقیت آنها است.
5 - ارتباط بخش آموزش و اشتغال؛ ارتباط مؤثر بین بخش آموزش و اشتغال نه تنها باعث می‌شود آموزش‌ها جهت‌یابی صحیحی داشته و به سمت و سوی برآوردن نیازهای اجتماع و چرخاندن چرخ‌های اقتصادی گام بردارد، بلکه دانش‌آموزان اطمینان می‌یابند که پس از فراغت از تحصیل و تحصیل در هر رشته‌ای، بیکار نخواهند ماند.
ترس از بیکاری پس از اتمام تحصیلات(چه پس از اخذ مدرک دیپلم یا فارغ‌التحصیلی از دانشگاه) و باور به هدر رفتن سال‌های مفید جوانی به دلیل ترس از بیکاری پس از تحصیل، در مقایسه با افراد تحصیل نکرده‌ای که وارد بازار کار شده و از شرایط به مراتب بهتری نسبت به افراد تحصیلکرده برخوردارند، دانش‌آموز را از ادامه تحصیل باز می‌دارد.
در حقیقت مقایسه دایمی قشر تحصیلکرده و بیکار و تحصیلکرده و کم درآمد با قشر تحصیل نکرده و حتی بی‌سواد با درآمد بالا، یکی از دلایلی است که بسیاری از دانش‌آموزان دبیرستانی را از ادامه تحصیل باز می‌دارد. این وضعیت در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته به وضوح مشاهده می‌شود.
6 - ارتقا سطح کیفی آموزش‌ها و شروع زود هنگام آموزش‌ها؛ پژوهش‌ها نشان می‌دهد ارتقا سطح کیفی آموزش‌ها، شروع آموزش‌ها به صورت جدی از دوره پیش‌دبستانی؛ پربار کردن مباحث درسی ارائه شده در دوره‌های گوناگون تحصیلی: ایجاد اشتیاق و علاقه به تحصیل و فراگیری آموزش‌های ارائه شده با انتخاب مباحث درسی که خلاقیت و اشتیاق دانش‌آموزان را پاسخگو باشد و... عوامل مؤثری جهت جلوگیری از دلزدگی و ترک تحصیل دانش‌آموزان در مقطع دبیرستان است.
به هر میزان دانش‌آموز از فراگیری لذت ببرد، به همان میزان امکان ترک تحصیل او کاهش می‌یابد. از سوی دیگر حذف مباحث درسی وقت‌گیر و ایستا و جایگزین کردن مباحث درسی که پاسخگوی حس اشتیاق، پرسشگری و خلاقیت دانش‌آموزان باشد، راهکار مناسبی جهت کاهش خطر ترک تحصیل دانش‌آموزان است.
7 - حضور مؤثر و منطقی والدین در مراحل مختلف تحصیل دانش‌آموزان؛ خانواده در هر جایگاه و موقعیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... که باشد نقش بسزایی در موفقیت یا شکست تحصیلی دانش‌آموز دارد. آموزش رفتارهای صحیح فردی و اجتماعی؛ تشویق دانش آموز برای ادامه تحصیل؛ فراهم کردن زمینه مناسب برای ادامه تحصیل فرزندان، رفع مشکلات آموزشی و پرورشی با همکاری اولیاء مدرسه و...، همگی عوامل مؤثری برای ادامه تحصیل و موفقیت دانش‌آموز است.
اگر این حمایت‌ها از دوران کودکی و حتی پیش از شروع درس و مدرسه آغاز شود، بی شک نتیجه بهتری را نیز به همراه خواهد داشت. به عقیده پژوهشگران نقش والدین، حتی از عملکرد اولیاء مدرسه نیز شاخص‌تر و تأثیرگذارتر است.
8 - حمایت؛ همراهی والدین و اولیاء مدرسه و به طور کلی همه افرادی که به شکلی در آموزش و پرورش دانش‌آموز نقش دارند، شاخصی برای تضمین موفقیت تحصیلی دانش‌آموز است. «اطمینان» از این که در شرایط بحرانی همواره فرد یا افرادی دانش‌آموز را «حمایت و هدایت» خواهند کرد، او را به ادامه مسیر دلگرم می‌کند.
پژوهشگران نقش حمایتی والدین و اولیاء مدرسه را تنها به صرف هزینه محدود نکرده و تأکید دارند این حمایت باید همه جانبه باشد. به این معنی که دانش‌آموز باید از جهت روانی - عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، فکری و... تحت حمایت قرار بگیرد و در بسیاری از موارد اصلاً نیاز به صرف هزینه نبوده و نیاز دانش‌آموز در حمایت‌هایی غیر از حمایت‌های اقتصادی تعریف می‌شود.
9 - رفع تبعیض‌ها؛ هر یک از تبعیض‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، نژادی، قومی و... می‌تواند به تنهایی دانش‌آموز را از ادامه مسیر بازدارد. در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا، شاخص‌ترین آمار ترک تحصیل، به ترتیب متعلق به دانش‌آموزان آفریقایی، آمریکای لاتین و آسیایی است.
دلیل این امر جدا از تبعیض‌های اجتماعی، تفاوت‌های فرهنگی و به دنبال آن جدا ماندن از جمع دوستان و اجتماع، مشکلات اقتصادی خانواده‌ها، نابه‌سامانی‌های روحی - روانی ناشی از این تفاوت‌ها در دانش‌آموز، ناتوانی در فهم آموزش‌ها به دلیل عدم تسلط کافی دانش‌آموز به زبان، فرهنگ و... کشور مورد نظر، پذیرفته نشدن از سوی جمع دوستان و حتی اجتماع، فرق‌گذاری‌های فاحش اولیاء مدرسه به ویژه آموزگاران میان دانش‌آموزان رنگین پوست و سفیدپوست و... است.
رفع این تفاوت‌ها و تبعیض‌ها راهکار مهمی جهت جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان است.
10 - آموزش به متولیان آموزشی؛ رفتارهای نامناسب متولیان آموزشی، به ویژه آنهایی که در رده سنی حساسی چون دبیرستان مشغول به فعالیت هستند، یکی دیگر از دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان این مقطع است.
تنبیه بی‌جا، تبعیض‌های فاحش میان دانش‌آموزان برتر و ضعیف، تبعیض‌های نژادی - قومی، تبعیض‌های جنسیتی، تبعیض میان دانش‌آموزان کم بضاعت، بی‌بضاعت و متمول؛ ناتوانی‌هایی شخصی آموزگار، که آموزگار آن را به گونه‌ای دیگر جلوه می‌دهد، ناتوانی‌هایی اولیاء مدرسه که در نهایت دانش‌آموزان را به عنوان مقصر معرفی می‌کنند و بسیاری موارد از این دست، عامل‌های مهمی برای ترک تحصیل دانش‌آموزان است.
11 - ابتلا به بیماری؛ ابتلا دانش‌آموزان و یا والدین آنها به بیماری به ویژه بیماری‌های حادی چون ایدز(AIDS)، انواع سرطان‌ها و... که منجر به مرگ والد یا والدین شده و یا خود دانش‌آموز را مورد تهاجم قرار می‌دهد، عاملی دیگر برای ترک تحصیل دانش‌آموز است.
و در نهایت این که بر اساس آخرین آمار ارائه شده توسط پژوهشگران انجمن بین‌المللی مطالعات آموزشی (NEA)؛ بخش آموزش و پرورش آمریکا نیازمند 10 میلیارد دلار هزینه برای تأمین نیازهای آموزشی - پرورشی دانش‌آموزان طی یک دوره یا برنامه 10 ساله است.
این میزان هزینه فقط برای برآوردن نیازهای اولیه و ضروری دانش‌آموزان و جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان در دوره‌های گوناگون تحصیلی است. تردیدی نیست که رفع نابه‌سامانی‌های آموزشی - پرورشی کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته رقمی به مراتب بالاتر از این مقدار است که عدم تأمین آن، ترک تحصیل تعداد بسیاری از دانش‌آموزان به ویژه سطوح پایانی تحصیل را به دنبال دارد.
منبع: (NEA) انجمن بین‌المللی مطالعات آموزشی آمریکا
