تغییر اطلس بیکاری در استان‌ها

 به‌نظر می‌رسد برخلاف برنامه‌ریزی‌ها، جغرافیای بیکاری در کشور در حال تغییر شکل است. در حالی که وزارت کار و امور اجتماعی مطابق منشور خود متعهد شده تا فاصله نرخ بیکاری در استان‌ها را در پایان برنامه پنجم توسعه به 5 درصد کاهش دهد، این فاصله از 15/3 درصد در سال88 به 15/9 درصد در آخرین گزارش مرکز آمار ایران برای بهار امسال افزایش یافته است. گذشته از این، کاهش استان‌هایی که دارای نرخ بیکاری تک رقمی هستند و نیز فراتر رفتن نرخ بیکاری برخی استان‌ها از 20 درصد، این سؤال را بیش از پیش مطرح کرده است که زمینه‌های اصلی شکل‌گیری جغرافیای فعلی بیکاری در کشور چیست؟

گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در استان‌های آذری زبان همچنان از سایر استان‌های کشور بیشتر است. نرخ مشارکت اقتصادی یا همان نرخ فعالیت در واقع درصد نسبت جمعیت فعال به جمعیت در سن کار استان است که بالاتر بودن آن را می‌توان به منزله فعال‌تر بودن جمعیت یک استان در مقایسه با سایر استان‌ها دانست.

بر این اساس در بهار سال‌جاری ساکنان استان آذربایجان شرقی و زنجان با ثبت نرخ مشارکت 45/7 درصدی خود را به‌عنوان فعال‌ترین نیروی کار ایرانی نشان دادند. همچنین استان‌های آذربایجان غربی و اردبیل هم به‌ترتیب با ثبت نرخ فعالیت 44/7 و 44/5 درصدی در رتبه‌های بعدی در میان 30 استان کشور قرار دارند. همچنین استان گیلان با دارا بودن نرخ فعالیت 4/43 درصدی دارای پنجمین جمعیت فعال کشور است. نرخ فعالیت این استان در بهار سال گذشته 48/1 درصد بود که پس از آذربایجان غربی دومین نرخ مشارکت بالا در کشور به شمار می‌رفت.

در مجموع نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور از 40/5 درصد در بهار سال گذشته به 39 درصد در پایان بهار امسال کاهش یافته است. در فاصله یک سال منتهی به بهار امسال، نرخ مشارکت اقتصادی استان سیستان و بلوچستان از 29/7 درصد به 30/8 درصد افزایش یافته تا امسال پایین‌ترین نرخ فعالیت شامل استان کهگیلویه و بویراحمد با 30/7 درصد شود. نرخ فعالیت این استان بهار سال گذشته 30/1 درصد بوده است.

کمترین نرخ بیکاری

استان خراسان شمالی کمترین نرخ بیکاری را در میان استان‌های کشور دارد. نرخ بیکاری این استان 5/4 درصد در بهار امسال اعلام شده است. در مقابل استان فارس با 21/3 درصد بالاترین نرخ بیکاری را داراست. به این ترتیب فاصله کمترین و بیشترین نرخ بیکاری در کشور به 15/9 درصد رسیده و این در حالی است که در بهار سال گذشته 14 استان دیگر افزون بر خراسان شمالی دارای نرخ بیکاری تک‌رقمی بوده‌اند. در همین دوره نرخ بیکاری خراسان شمالی 1/2 درصد کمتر از میزان فعلی بوده است.

فارس، جایگزین لرستان در بیکاری

چندی پیش مدیرکل کار و امور اجتماعی فارس دلیل افزایش نرخ بیکاری در فارس را رکود سرمایه‌گذاری در بخش دولتی و خصوصی عنوان کرده بود، اما معاون وزیر کار و امور اجتماعی بر این باور است که در فصل بهار امسال به‌علت کاهش آب‌های زیرزمینی، برخی استان‌ها از جمله استان فارس با مشکل کشت بهاره روبه‌رو شده‌اند.

حمید حاجی عبدالوهاب، معاون توسعه اشتغال وزارت کار، 6 تا 7 استان را در بهار و تابستان دچار مشکل خشکسالی اعلام کرده است.

استان فارس در سال گذشته پس از لرستان با 15/3 درصد در ردیف دوم فهرست استان‌های کشور از نظر بالا بودن نرخ بیکاری قرار داشت.

سال گذشته استان لرستان با 19/5 درصد بیشترین نرخ بیکاری را ثبت کرد که فاصله آن با کمترین نرخ بیکاری کشور 15/3 درصد گزارش شده بود. اما در بهار امسال نرخ بیکاری لرستان 16/1 درصد اعلام شده است.

مدیرکل کار و امور اجتماعی استان لرستان در توضیح علل اصلی بالا بودن نسبی نرخ بیکاری در این استان تأکید می‌کند که نداشتن مهارت یکی از دلایل عمده بیکاری در لرستان است. به گفته او، تا پایان سال 88 از تعداد 69 هزار و 81 نفر جویای کار که در مؤسسه‌های کاریابی ثبت‌نام کرده‌‌اند بالغ بر 38 هزار و 466 نفر فاقد هرگونه مهارت هستند.

همچنین وی دلیل بعدی بالا بودن نرخ بیکاری در لرستان را نگرش سنتی مردم این منطقه به مقوله اشتغال می‌داند و می‌گوید: «هنوز بخش عمده‌ای از نیروی انسانی جویای کار در استان متمایل به اشتغال دولتی و پشت میزنشینی هستند.»

بهبود وضع سیستان و بلوچستان

آمار‌های جدید مرکز آمار نشان می‌دهد که وعده‌های دولت درباره افزایش سرمایه‌گذاری در مناطق محروم تا حدودی محقق شده است به‌طوری که در میان استان‌های کشور علاوه بر لرستان، 3 استان دیگر نیز در مقایسه با بهار سال گذشته شاهد کاهش نرخ بیکاری بوده‌اند.

در این میان استان سیستان و بلوچستان با 2/3 درصد بیشترین کاهش نرخ بیکاری را تجربه کرده است.
نرخ بیکاری در این استان از 13/8 درصد در بهار 88 به 11/5 درصد ابتدای تابستان امسال رسیده است. در این مدت نرخ بیکاری در استان کهگیلویه و بویراحمد 0/6 درصد (از 12/6 درصد به 12 درصد)و در استان چهارمحال و بختیاری 1/9 درصد (از 16/8 درصد به 14/9) کاهش یافته است.

براساس آمارهای ارائه‌شده، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با تغییر مسیر اشتغال‌زایی از استان‌های صنعتی به سمت استان‌های توسعه نیافته، آرام‌آرام سمت و سوی مهاجرت در کشور از تمرکز بر مناطق مرکزی ایران به استان‌های غربی و شرقی تغییر کند.

البته کاهش نرخ بیکاری در برخی استان‌ها یا افزایش نرخ مشارکت اقتصادی نمی‌تواند بیانگر کم بودن بیکاری در استانی باشد. به‌طوری که اکنون افزون بر لرستان و فارس، دو استان اردبیل و چهارمحال بختیاری به‌ترتیب با 15 و 14/9 درصد جزو 4 استانی به‌شمار می‌روند که نرخ بیکاری آنها از نرخ 14/6 درصد میانگین بیکاری کل کشور بیشتر است.