صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضایی برای نفس کشیدن باقی نمی‌گذارد و استشمام هوای پاک را به آرزویی دست نیافتنی تبدیل می‌کند.
آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی منجر به مرگ و میر انسان‌ها شده است. محاسبات انجام شده نشان می‌دهد که با توجه به جمعیت تهران، در شرایط بحران آلودگی هوا احتمال مرگ و میر سالانه 5هزار نفر وجود دارد.«میزان شیوع علائم بیماری آسم سال گذشته در تهران 35درصد برآورد شد و به طور کلی شیوع علائم این بیماری در کشور بین 8 تا 12درصد یعنی به‌طور میانگین 10درصد است.»این آماری است که کارشناسان به آن اذعان می‌کنند و معتقدند تا سال2020 ،10میلیون نفر در جهان بر اثر آسم جان خود را از دست می‌دهند و 90درصد این افراد در کشورهای جهان سوم زندگی می‌کنند.
اعلام این آمار در حالی است که به گفته کارشناسان، کودکان در این میان قربانیان اصلی آلودگی هوا محسوب می‌شوند، به‌طوری که براساس مطالعاتی که در سطح مدارس شهر تهران انجام شده، شیوع آسم در میان کودکان تهرانی 5درصد برآورد شده است.
ده ساله‌ها بیشتر در خطر هستند
دکتر شهرام فیروزبخش، متخصص داخلی، فوق تخصص ریه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ضمن اشاره به افزایش ترافیک و آلودگی هوا در فصل بازگشایی مدارس، به همشهری اینطور توضیح می‌دهد: آسم و عفونت‌های ریوی در کودکان در سنین دبستان در مهر ماه شیوع بیشتری خواهد داشت، برای همین است که ما هر سال در آستانه این فصل تأکید می‌کنیم که به‌خصوص کسانی که مبتلا به بیماری آسم هستند باید از نقاط آلوده و پرتردد دوری کنند. همچنین باید در مدارس یا اطراف آن فضای سبز ایجاد شود. به عقیده وی، واکسینه کردن کودکانی که زمینه بیماری‌های مزمن ریوی دارند هم در کاهش بیماری‌هایی مثل آنفلوانزا که تشدیدکننده آسم است، مؤثر خواهد بود.
عمده موارد شیوع آسم در سنین پایین، در ده سالگی است و آن هم بیشتر در کسانی که زمینه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند یا در تماس با عوامل محرک مثل آلرژن‌های محیطی، حیوانات خانگی، گرد و خاک و ریزگردهای موجود در هوا هستند. به گفته دکتر فیروزبخش، البته زمینه ژنتیکی در این مورد بسیار مهم است ولی هرچه تماس با این عوامل کمتر باشد، احتمال عود آسم نیز کمتر است.
مهم‌ترین آلاینده‌های هوا
در میان آلاینده‌های موجود در هوا می‌توان از ذرات جامد نام برد که از سد دفاعی طبیعی بدن عبور می‌کنند و به‌طور عمقی به ریه‌ها نفوذ کرده و باعث تشدید آسم و اختلال عملکرد ریوی می‌شوند.
دکتر سید احمد طباطبایی، فوق تخصص بیماری‌های ریوی کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با همشهری، آلاینده‌های محیطی را به 2دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید: آلاینده‌ها شامل آلاینده‌های داخل منزل و بیرون از آن هستند، به‌طوری که آلاینده‌های بیرون از محیط خانه، گازهای سمی مثل Co2، No2، ازن و برخی ذرات معلق در هوا را در بر می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه منبع اصلی این گازها اکثرا سوخت ماشین‌ها یا آلودگی ناشی از سوخت ناکامل مواد سوختی و یا وسایل گرمایشی است، ادامه می‌دهد: مطالعات نشان داده کسانی که در محیط‌های آلوده هستند، احتمال ابتلا به آسم در آنها بیشتر است و علاوه بر این بیماران آسمی هم در این محیط‌ها علائم شدیدتری از بیماریشان را تجربه می‌کنند.
دکتر محمد قره‌گزلو، متخصص آسم و آلرژی نیز با اشاره به اینکه به‌دلیل بیشتر بودن ظرفیت هوایی کودکان و نیاز آنها به اکسیژن بیشتر، خطر آلودگی هوا، کودکان را بیشتر تهدید می‌کند، معتقد است که به‌دلیل کوتاه بودن قد کودکان و اینکه ذرات معلق آلاینده به‌دلیل سنگینی در نزدیکی زمین قرار دارند، کودکان هوای آلوده را بیشتر تنفس می‌کنند.
به گفته وی،کودکان بیشتر تنفس دهانی دارند که به این ترتیب فیلتر بینی که قسمتی از آلودگی هوا را می‌گیرد نمی‌تواند به‌طور مؤثر عمل کند.
«بیمار مبتلا به آسم به‌تدریج و با قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، دچار سوزش و خارش گلو، سرفه‌های مکرر، احساس افزایش خلط در گلو یا احساس سنگینی و تنفس سخت می‌شود.»
دکتر طباطبایی در ادامه خاطرنشان می‌کند: البته همه این علائم ممکن است با تنگی نفس و در حالت شدیدتر با نارسایی تنفسی همراه باشد.
منواکسیدکربن همچنان خطرناک‌ترین آلاینده!
دکتر محمد قره‌گزلو، همچنین با تأیید اینکه اختلالات تنفسی، قلبی و عروقی و ایجاد و تشدید بیماری آسم از مهم‌ترین عوارض آلودگی هوا هستند، می‌گوید: آلودگی هوا معمولا در 6 ماه دوم سال بیشتر است.همچنین به‌دلیل موقعیت جغرافیایی تهران و قرار گرفتن کوه‌ها در اطراف آن، با سردشدن هوا ذرات معلق و آلاینده‌ها در نزدیکی هوا باقی می‌مانند که به آن وارونگی هوا می‌گویند که علت اصلی آن نیز سوخت فسیلی خودروهای غیراستاندارد، وسایل نقلیه عمومی و خانه‌هاست.
دکتر قره‌گزلو در توضیح سایر آلاینده‌ها معتقد است: منواکسیدکربن به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین ذرات معلق در هواست که عوارض قلبی و تنفسی مهمی را در پی دارد و در غلظت‌های بالا حتی کشنده است.
این فوق تخصص آلرژی، از سرب، ذرات گوگرد و اکسید نیترات به‌عنوان دیگر ذرات آلاینده نام می‌برد.
وی ضمن بیان اینکه برخی مواد آلاینده توانایی ترکیب با برخی ذرات دیگر محیط را دارند، ادامه می‌دهد: مواد آلاینده می‌توانند با ذرات آلرژی‌زا نظیر گیاهان و کپک‌ها ترکیب شوند و به‌صورت مواد حساسیت‌زای قوی‌تری عمل کنند و سبب بروز عوارضی شوند که محدود به آسم و در‌گیری دستگاه تنفسی نیست.
ماسک مؤثر است؟
« استفاده از ماسک‌های فیلتردار، پرهیز از تردد غیرضروری در روزهای آلوده در سطح شهر و مصرف کافی و به‌موقع دارو برای بیماران تنفسی و به‌خصوص کودکان در همه فصول سال ضروری است.»
دکتر قره‌گزلو با بیان این عبارات معتقد است: استفاده از ماسک یکی از راه‌های حفاظت از خود در برابر آلودگی هواست ولی در استفاده از همین ماسک‌ها هم باید نکاتی را رعایت کرد.
وی خاطرنشان می‌کند: ماسک‌های کاغذی به لحاظ اینکه آلاینده‌ها را از خود عبور می‌دهند به هیچ وجه توصیه نمی‌شوند و بهتر است از ماسک‌های فیلتردار و ماسکی که دهان و بینی را به‌طور کامل پوشش دهد، استفاده شود.
وی می‌گوید: ماسک‌ها باید هر 5/1 تا 2ساعت تعویض شوند زیرا با توجه به‌وجود میکروب‌ها در سطح آنها، چنانچه مرتب تعویض نشوند خود منبعی از آلودگی می‌شوند.
