این کتاب می‌تواند به منزله معیاری برای دانشجویان و پژوهندگان مطالعات رسانه‌ای- و به ویژه فرهنگ سایبر- برای کنکاش در محیط متن-مبنای فضای مجازی و هم اصول راهنمایی برای پدیدآورندگان منابع مکتوب علمی در قالب‌های گوناگون باشد تا با در نظر گرفتن ویژگی‌ها و قابلیت‌های فضای جدید منابع و داده‌های خود را منتشر کنند. تحقق این مهم مستلزم ملاحظه تفاوت‌های گسترده متن در فضای واقعی (آنالوگ) و متن در فضای مجازی (دیجیتال) است.
به اعتقاد نویسنده مهمترین ویژگی‌های متن در فضای سایبر یا مجازی عبارتست از: تغییرپذیری، ذخیره‌سازی مجازی، پیوند خوردن با سایر متون مرتبط و غیر مرتبط، چندرسانه‌ای شدن، قابلیت دسترسی دائمی و غیرمرکزی شدن که از این منظر می‌توان متن مجازی را به منزله نوعی متن زنده و متحرک محسوب کرد که "امکان رشد و نمو و تحرک و همچنین امکان تعامل با دیگر متون، به سادگی در آن امکان‌پذیر است" (ص3).
چنانچه این خصیصه‌ها را در کنار متن واقعی (آنالوگ) ایستا و فاقد تحرک است، قرار دهیم، به ظرفیت‌های گسترده متن در فضای مجازی پی می‌بریم.
ین امر توجه ما به این امر جلب می‌کند که انتشار متون علمی در این فضا صرفاً نمی‌تواند به معنای بازتولید آنها به شکلی ساده باشد و قابلیت‌ها و ویژگی‌های متمایز میان آن دو باید مدنظر قرار گیرد.
«متن مجازی» شامل یک مقدمه، چهار فصل و نتیجه‌گیری انتهای کتاب به همراه یک واژه‌نامه است. به گفته نویسنده، این کتاب "در ادامه سری کتاب‌های مطالعات شهر مجازی علم، متن مجازی را در بستر شهر مجازی علم منعکس می‌کند. متن مجازی، عرصه نمایش علم را شامل می‌شود و به نوعی در برگیرنده «ابزار علم» در بستر شهر با مرکزیت همه انواع تولیدات علمی است" (ص3). به عبارت دیگر، متن مجازی به می‌تواند در "بستر یک محیط یکپارچه مجازی با خدمات گسترده علمی و دانشگاهی که از آن تعبیر به شهر مجازی علم ایرانی می‌شود" و ضمن دربرگفتن تمام دانشجویان، استادان و اندیشمندان در یک حوزه زبانی خاص، امکانات و خدمات مورد نیاز آنها را تامین کند.
دکتر عاملی در مقدمه کتاب خاطرنشان می‌کند که در شهر مجازی علم، متون به منزله منابع شهر محسوب می‌شوند و باید توجه کرد در این فضا متن تنها منحصر به گونه نوشتاری آن نیست بلکه "هر نوع پیامی است که توسط فرد یا گروهی از افراد (ارتباط گر / ارتباط گران)، در محمل‌ها و اشکال مختلف ارتباطی از قبیل حرکت بدن، سخن، کتاب، موسیقی، فیلم و غیره، به منظور رساندن معنایی خاص به یک یا چند کنشگر (ارتباط گیر / ارتباط گیران) دیگر فرستاده می‌شود. در واقع، همه انواع «ابزار معنایی» متن محسوب می‌شوند" (ص6).
نکته مهمی که نویسنده می‌خواهد ما بدان توجه داشته باشیم این است که در شهر مجازی علم که متن مبنای اصلی ارائه خدمات است، خودکفایی و استقلال و کاهش وابستگی به دیگر شهرها و بخش‌ها امری اساسی است. بنابراین "منابع علمی در شهر مجازی...علی رغم اینکه در بسیاری موارد به سایر منابع علمی ارجاع می‌دهند، خود باید به تولید محتواهای علمی بپردازند" زیرا در غیر این صورت "شهری که صرفاً مصرف‌کننده محتواهای علمی بوده و هیچگونه تولید علمی نداشته باشد، نمی¬تواند به عنوان شهری مستقل و زاینده رشد کند" (ص6).
نکته دیگری که، به گفته نویسنده، باید به آن توجه کرد، تفاوت‌های راهبردی و کاربردی میان منابع فیزیکی و مجازی است. از جمله آنها می‌توان گستردگی و تنوع کمتر منابع در فضای واقعی و دسترسی تعداد محدودی از مخاطبان به آنها اشاره کرد. اما در فضای مجازی امکان ارائه تمامی موضوعات و محتواها و اشکال و قالب های محتوایی به تمامی افرادی که به این فضا دسترسی دارند، بدون توجه به فاصله مکانی و زمانی با منبع داده‌ها، امکان پذیر شده است. از منظری دیگر باید ایجاد امکان مداخله و همکاری مخاطبان یا کاربران برای افزایش و ویرایش محتواهای عرضه شده در منابع مجازی را مورد توجه قرار داد، امری که در مورد منابع آنالوگ شدنی نیست.
همانطورکه پیش‌تر اشاره شد، این کتاب انعکاس متون علمی را در چهار فضای متفاوت در قالب چهار فصل مورد توجه قرار داده است که عبارتند از:
1. نشر الکترونیکی کتاب؛
2. مجلات آنلاین؛
3. کتابخانه های آنلاین و
4. بانکهای اطلاعاتی.
فصل اول کتاب «متن مجازی»، ضمن پرداختن به مراحل مختلف نشر و تعریف نشر الکترونیک، انواع کتاب‌های الکترونیکی و مزایا و محدودیت‌های نشر الکترونیک را مورد توجه قرار داده است و با مروری بر سایت‌های ناشران عمده جهان، نمونه‌ای از دو ناشر مهم ایرانی و خارجی به تنهایی مورد تحلیل و سپس با هم مقایسه شده‌اند.
در فصل دوم با عنوان مجلات آنلاین، مجلات الکترونیکی مورد توجه قرار گرفته و به انواع-برای نمونه در اینجا این مجلات به چهار دسته الکترونیکی-کاغذی، صرفاً الکترونیکی، کاغذی-الکترونیکی و کاغذی و الکترونیکی تقسیم‌بندی شده‌اند و مزایای آنها در مقایسه با مجلات چاپی ذکر شده است. به علاوه سایت‌های ایراین آرتیکلز و نشریه جهانی رسانه مورد تحلیل و سپس مقایسه گرفته و در نهایت تیپ ایده آل مجلات الکترونیکی معرفی شده است.
فصل سوم کتاب حاضر، ضمن بحث درباره کتابخانه‌های دیجیتال و تفاوت آنها با کتابخانه‌های سنتی، مشکلات و راه‌حل‌های رها شدن از آنها در هر سبک کتابخانه‌ای، یعنی کتابخانه سنتی-فیزیکی و دیجیتال بررسی شده است. در ادامه ضمن مروری بر انواع کتابخانه های مجازی، سایت¬های دو کتابخانه ایرانی و غیرایرانی تحلیل شده‌اند. بخش نهایی این فصل به ارائه تیپ ایده آل کتابخانه مجازی در فضای سایبر اختصاص دارد.
در فصل چهارم و فصل نهایی کتاب، بانکهای اطلاعاتی مورد توجه قرار گرفته‌اند. در ابتدای فصل ضمن تعریف و تقسیم‌بندی انواع بانکهای الکترونیکی، مدلها و معماری‌های مختلف آنها و نیز مزایای آنها مورد بحث قرار گرفته است. در ادامه فصل مروری اجمالی بر انواع گوناگون بانکهای اطلاعاتی صورت گرفته و در نهایت هم طبق معمول در این کتاب، یک سایت ایرانی، ایران داک، و اینجنتا، به عنوان یکی از مهمترین بانکهای اطلاعاتی دنیا، به طور مستقل تحلیل و سپس با هم مقایسه شده‌اند. در پایان فصل نیز معیارهایی برای عرضه پایگاه اطلاع‌رسانی به شکلی ایده آل در فضای مجازی ارائه شده است.
به طور کلی، می‌توان گفت که چاپ و نشر متون علمی در فضای مجازی دارای ظرفیت‌هایی همانند کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت تولید در متون مجازی، عوض شدن مفهوم توزیع، تغییر در مفهوم ویرایش، چندمتنی شدن و ظهور فضای متن در متن، تغییر در مفهوم نمایه¬سازی و جستجوی مطلب و دسترسی غیرمرکزی به همه ظرفیت¬های علمی است.
همچنین، به گفته نویسنده ( ص4)، چهار مزیت عمده این کتاب عبارتست از 1) انعکاس تجربه‌های پراکنده در ایران و جهان در خصوص منابع مجازی حوزه علم؛ 2) رویکرد مقایسه¬ای نسبت به پرتال¬های ایرانی و غیرایرانی؛ 3) انعکاس بخشی از پژوهش میدانی این تحقیق که در واقع، نظرات اعضای خانواده آموزش عالی کشور، اعم از دانشجویان و استادان است؛ 3) معرفی الگو و تیپ ایده‌آل برای بخش مهم متون مجازی، یعنی نشر الکترونیکی کتاب، ژورنال‌های آنلاین، کتابخانه‌های مجازی و نیز پایگاههای داده‌ها و اطلاعات علمی.
و سرانجام می‌توان گفت که این کتاب علاوه بر آنکه ابزارهایی را برای تحلیل متون مجازی به طور کلی و متون علمی مجازی به طور خاص در اختیار ما می‌گذارد، پیشنهادهای ارزشمندی را برای عرضه و انتشار داده‌های علمی و تخصصی در فضای مجازی در اختیار ما می‌گذارد.
این امر به ما کمک می‌کند تا با شناخت و بهره‌گیری همه جانبه از ظرفیت‌های فراوان فضای مجازی، منابع و داده‌های تخصصی و دانشگاهی را در چارچوبها و قالبهایی کارا و استاندارد برای استفاده همه مصرف‌کنندگان این محصولات عرضه کنیم و در جهت راه‌اندازی یک شهر علمی ایرانی مطلوب و پویا گام برداریم.
نویسنده: دکتر سعیدرضا عاملی / تاریخ انتشار: پاییز 1388/ ناشر: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی / تعداد صفحات: 440 صفحه
