تهران با داشتن بیش از 8 میلیون جمعیت و 25 میلیون سفر شهری در هر روز، یکی از پرتردد‌ترین شهرهای جهان است. بدیهی است که برای ساماندهی شبکه حمل و نقل و تسهیل ترافیکی شهر تهران، لازم است تا شبکه‌ای گسترده و پویا بتواند به شهروندان تهرانی خدمات‌رسانی کند.
اما براساس آمارهای منتشره با وجود آنکه تهران دارای شبکه‌های متعدد حمل و نقل عمومی است، هنوز موفقیت چندانی در حمل و نقل عمومی بدست نیاورده است.
در سال‌های گذشته با توجه به توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی(اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها) و گسترش خطوط خدمات‌رسانی آنها و همچنین ساماندهی تاکسی‌های پایتخت و در کنار آن حضور تعداد زیادی از خودروهای شخصی که به عنوان مسافرکش‌ها در شبکه حمل و نقل به صورت خودجوش در حال فعالیتند، مترو (قطارهای شهری) شروع به کار کرده است و هر چند اندک از ترافیک پایتخت را ساماندهی می‌کند.
این در حالی است که هنوز پایتخت از کمبود شبکه‌ای که بتواند حمل و نقل تهران را به نحو گسترده پوشش دهد، رنج می‌برد و بسیاری از شهروندان نیز به دلیل نبود یک سیستم جامع در نظام حمل و نقل پایتخت مجبور به استفاده از خودروهای شخصی‌اند. شاید توجه به سخنان فرمانده پلیس راهور تهران که یکی از معضلات تهران را وجود خودروهای تک‌سرنشین می‌داند، ما را به این واقعیت برساند که ناکارآمدی یا مشکل حمل و نقل تهران، به دلیل نبود یک سیستم جامع است تا این شهر هشت میلیون نفری را به نحو کاملی پوشش دهد.
واقعیت‌های انکارناپذیر
طول معابر تهران (اعم از معابر بزرگراهی و شریانی) در حدود 2500 کیلومتر است و این اندازه معابر شهر 707کیلومتر مربعی تهران را دچار مشکل کرده است. اگر بخواهیم لزوم حمل و نقل مناسب برای 8 میلیون نفر را در این شبکه ساماندهی کنیم، ناگزیر از پیش‌بینی تردد‌های ویژه با اعمال قانون‌های بازدارنده هستیم.
یکی از مهم‌ترین این شیوه‌ها، احداث خطوط ویژه بزرگراهی است. با احتساب سرعت 8کیلومتری اتوبوس‌ها در حال حاضر که در شبکه حمل و نقل فعالند و لزوم رسیدن به سرعت 25 کیلومتر در ساعت برای پویایی و کارایی بیشتر، شهر تهران نیازمند 200کیلومتر خط ویژه بزرگراهی است.
شاید با این اتفاق بتوان شبکه حمل و نقل عمومی شهر تهران را اندکی با تغییر و تحول بیشتر روبه‌رو کرد و امکان استفاده شهروندان از آن را فراهم آورد، چرا که براساس آمار و نگاهی به نظرسنجی‌های به عمل آمده، یکی از بزرگترین مشکلات شبکه حمل و نقل عمومی پایتخت از نظر مردم، نداشتن سرعت کافی ناوگان اتوبوسرانی عمومی است.
از سویی تا هنگامی که فرهنگ استفاده شهروندان از حمل و نقل عمومی دچار تغییر نشود و آنان همچنان برای تردد در شهر از وسایل نقلیه شخصی استفاده کنند، مسلماً تهران سایه سنگین راهبندان را همچنان بر خود احساس خواهد کرد.بنابراین، این تغییر دوسویه شاید بتواند مشکل شهر در حوزه ترافیک را حل کند.
نگاهی به یک نظرسنجی پیرامون استفاده شهروندان از حمل و نقل عمومی و ناوگان اتوبوسرانی شاید در بردارنده واقعیت‌هایی باشد که مشکلات ترافیکی تهران را رقم زده است و با توجه بر آنان بتوان گامی مؤثر در حل آن برداشت.
یک اتفاق ساده
این نظرسنجی در یک جامعه آماری 201 نفری انجام شده و نحوه انتخاب آنان نیز تصادفی بوده است. نظرسنجی به روش پیمایشی و با استفاده از مصاحبه تلفنی انجام شده و نمونه‌گیری به صورت تصادفی بوده است.
با وجود این با توجه به تعداد افرادی که مورد پرسش قرار گرفته‌اند، نمی‌توان با ضریب اطمینان بالا نتایج این تحقیق را به مردم تهران تعمیم داد. اما می‌توان به عنوان یک یافته بر داده‌ها و اطلاعات بدست آمده از آن به عنوان یک مبنا تکیه کرد و ارزیابی هر چند موردی از سیستم حمل و نقل عمومی و به‌ویژه اتوبوس به دست آورد.
اکثریت شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی زن بوده‌اند. در حدود 2/60 درصد پاسخگویان به این نظرسنجی زن بوده‌اند و 8/39 درصدشان را نیز مردان تشکیل داده‌اند. از نظرسنی نیز تنها 6/7 درصد از پاسخگویان زیر 20 سال بوده‌اند و بیشترین درصد پاسخگویان، افرادی بوده‌اند که بین 20 تا 30 سال داشته‌اند و افرادی که در سنین 30 تا 40 سال بوده‌اند، 3/28 درصد از پاسخگویان را تشکیل می‌دهند و تنها 6/17 درصد پاسخگویان بین 40 تا 50 سال داشته‌اند و در حدود 6/7 نیز بین 50 تا 60 سال و همین تعداد نیز پاسخگویان بالای 60 سال را تشکیل داده‌اند.
سطح تحصیلات پاسخگویان نیز در این تحقیق بسیار حائز اهمیت دانسته شده و براساس آمار به دست آمده بیشترین تعداد پاسخگویان دارای دیپلم و کمترین درصد پاسخگویان بی‌سواد بوده‌اند. 8/77 درصد از کل پاسخگویان دارای مدرک دیپلم و بالاتر بوده‌اند و تنها 2/22 درصد نیز زیر دیپلم بوده‌اند.
مروری بر یافته‌ها
براساس این پژوهش 5/60 درصد از افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنند و 5/39 درصد از آنها نیز با وسایل شخصی فردی در سطح شهر تهران تردد می‌کنند. 3/61 درصد از آنها با اتوبوس مسافرت می‌کنند و تنها 7/38 درصد از آنها با وسایلی نظیر تاکسی یا مسافرکش شخصی و یا با مترو مسافرت می‌کنند.
از افرادی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند و از اتوبوس به عنوان وسیله حمل و نقل استفاده نکرده‌اند، دلیل عدم استفاده پرسیده شد. دلایل عدم استفاده پاسخگویان از اتوبوس، بدین شرح است:
50 درصد از افرادی که از اتوبوس استفاده نمی‌کنند به دلیل کمبود تعداد اتوبوس‌ها و شلوغی آنهاست. 5/17 درصد از افراد به دلیل اتلاف وقت و عدم دقت در سرویس‌دهی اتوبوس‌ها از آن استفاده نمی‌کنند.
14 درصد از افراد نیز به خاطر نبودن خط اتوبوس در مسیرشان امکان استفاده از آن را ندارند و 3/10 درصد از افراد نیز سرعت پایین اتوبوس‌ها و فرسودگی‌شان را دلیلی می‌دانند تا از آن استفاده نکنند و برخی دیگر از افراد نیز به دلیل کهولت سن از استفاده از اتوبوس برای حمل و نقل درون شهری منصرف شده‌اند.
از افرادی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند، از مزایای اتوبوس‌ها نیز پرسیده شده است. بیش از 9/43درصد از افراد یکی از مهم‌ترین مزایای اتوبوس‌ها را ارزان بودن آنها می‌دانند. 4/11 درصد از افراد نیز آنها را در کاهش ترافیک بسیار مؤثر می‌دانند و در حدود 8/15 درصد پاسخگویان نیز استفاده از مسیر خط ویژه را دارای اهمیت دانسته و 14 درصد آنها امنیت اتوبوس‌ها را مهم تلقی می‌کنند و برآن تأکید دارند. در حدود 3/4 درصد از پاسخگویان نیز به مسایلی دیگر به عنوان مزیت اشاره می‌کنند.
اما مهم‌ترین یافته از این پژوهش پیشنهادهایی است که افراد شرکت کننده در این نظرسنجی برای بهبود خطوط اتوبوسرانی مطرح می‌کنند.
5/67 درصد از افراد شرکت کننده در نظرسنجی، یکی از مهم‌ترین عواملی که در بهبود نحوه خدمات‌رسانی اتوبوس‌ها و ترغیب بیشتر مردم برای استفاده از آن را افزایش تعداد اتوبوس می‌دانند. بیشترین تعداد افراد که در حدود 5/67 درصد را تشکیل می‌دهند، بر افزایش تعداد اتوبوس‌ها به عنوان یک پیشنهاد تأکید دارند. 5/7 درصد از افراد نیز ایجاد خطوط بیشتر را راهکاری مناسب در ارایه خدمات اتوبوسرانی تهران می‌دانند. همچنین 6/5 درصد نیز افزایش خط ویژه را عاملی مهم می‌دانند و نیز 3/11 درصد هم افزایش امکانات را دلیلی بر ترغیب شهروندان برای استفاده بیشتر از اتوبوس‌ها عنوان می‌کنند.
