در این مجال عملکرد یا حاصل این سیاست مورد بررسی قرار نخواهد گرفت، چرا که بررسی این امر نیازمند آمار و اطلاعاتی‌است که فراتر از خبرهای منتشرشده پیرامون این سیاست‌ها است.
آنچه در این کوتاه مورد توجه قرار می‌گیرد شرایط، الزامات و لوازمی است که برای مبارزه با فساد در یک ساختار دولتی لازم است.
هیچ کس یا هیچ گروه یا حزبی اعلام نمی‌کند که توسعه فساد یا خوردن اموال مردم شعار اوست.درواقع فساد و تباهی که از اقدام‌های غیرقانونی ناشی می‌شود محکوم است و هیچ‌کس در جبهه حامیان این اقدامات قرار نمی‌گیرد. اما شاهد بوده و هستیم که بسیاری با این پدیده با وجود بیان مخالفت، به درستی مبارزه نمی‌کنند.
برای آنکه میان کسانی که تنها مدعی مبارزه با فساد هستند و کسانی که به واقع خواهان حذف فساد در بخش‌های مختلف جامعه به‌ویژه در مهم‌ترین بخش آن یعنی اقتصاد هستند تفاوت قائل شویم کار دشواری است؛ یعنی همواره شاهد بوده‌ایم که کسانی از ضرورت مبارزه با فساد و حذف آن سخن گفته‌اند ولی هیچ‌گاه اقدام عملی در این زمینه انجام نداده‌اند و یا اگر انجام داده‌اند این اقدام به حذف فساد منجر نشده بلکه به حذف فاسد منجر شده است.
در واقع یک عامل مهم و اساسی برای شناسایی مبارزان واقعی با فساد و مبارزه با فساد و ساختارهای فاسد در هر جامعه‌ای امکان دسترسی به اطلاعات است.دسترسی به اطلاعات علاوه براینکه به تشخیص تفاوت میان افراد و نهادهایی که خواهان مبارزه با فساد هستند از کسانی که برخلاف آن عمل می‌کنند مفید است، همچنین ابزار مهمی است که خود به ایجاد بستر مبارزه با فساد منجر می‌شود.مبارزه با فساد یک عمل اجتماعی است و هر عمل اجتماعی بدون بسیج افکار عمومی و قانع شدن همه اکثریت جامعه برای حمایت از یک حرکت ممکن نیست.
برای بسیج افکار عمومی و برای درک اهمیت مبارزه با فساد نیز باید در یک جامعه رسانه‌های گروهی و نهادهای مدنی بتوانند در مورد فساد اطلاع رسانی کنند؛ یعنی اگر امکان انتشار انبوه اطلاعات در زمینه مسائلی که فساد در کشور به‌وجود می‌آورد ممکن نباشد به هیچ‌وجه نمی‌توان امیدوار بود که فساد کاهش یابد و یا از بین برود.
رشد سریع، حذف کند
یک معضل مهم در راه مبارزه با هرگونه فساد این است که رشد آن سریع‌تر از راه‌های برچیدن آن است؛ یعنی اگر یک نوع فساد در کشوری به‌وجود آید امکان برچیدن آن بسیار کند است. درواقع هر پدیده‌ای که با جامعه و مردم و انسان‌ها ارتباط دارد پراکنده شدن آن از سرعت بیشتری نسبت به راه‌های محدود کردن و کاهش آن برخوردار است.
البته به اعتقاد افرادی که به مسائل اجتماعی بدون جامع‌نگری می‌نگرند و آن را محتوایی و مبتنی بر مسائل پیچیده‌تر قلمداد نمی‌کنند برای مبارزه با یک نوع فساد کافی است تعدادی از افراد درگیر در این مسائل را دستگیر و از جامعه حذف کرد تا فساد برطرف شود.
اما این رویکرد به هیچ‌وجه راه‌حل نیست و حتی آثار معکوس و مخرب نیز دارد. البته شاید در یک جامعه کوچک و محدود و جزیره‌ای چنین اقدامی مؤثر باشد ولی در هر حال این اقدام در جامعه راه حلی ساده‌انگارانه است و بدون شک در درازمدت از مجاری دیگر بروز و ظهور می‌کند. بنابراین اگر در یک جامعه نوعی فساد در هر بخشی وجود دارد چه کوچک و چه بزرگ باید نخست امکان جریان آزاد اطلاعات را فراهم کرد.
در واقع ابزار و عامل اصلی لازم برای مقابله و مبارزه با فساد در هر کشوری وجود شرایطی است که در مورد هرگونه فساد در کشور اطلاع‌رسانی‌های دقیق و کاملی انجام شود.
باید مقامات مسئولی که دلشان از بروز فساد و جرم و از بین رفتن منابع مادی و معنوی کشور به درد می‌آید همه تلاش خود را برای برقراری یک جریان آزاد و قوی اطلاع رسانی در کشور به‌کارگیرند.البته این اقدام هم به سادگی قابل اجرا شدن نیست. بدون شک این امر چون مؤثر‌ترین اقدام برضد‌فساد و جرم در کشورهاست با مخالفت‌ها و مقاومت‌هایی مواجه می‌شود.
بدون شک گروه‌ها و افرادی که فساد به عنوان محیطی که امکان فعالیت، کسب‌سود و منافع آنان را فراهم می‌کند، وجود امکانات کنونی برای اطلاع‌رسانی وسیع و گسترده در مورد حوادث و رویدادهایی که می‌تواند به بسیج افکار عمومی برای محدود شدن امکان کسب سود و منافع آنان منجر شود را برنمی‌تابند. به همین دلیل این افراد با روش‌های مختلف تلاش می‌کنند تا امکان اطلاع رسانی را محدود کنند.
شاید برخی تصور کنند که این افراد نگرانند که نام آنان منتشر شود و از این‌رو تلاش می‌کنند تا امکان اطلاع رسانی متوقف شود ولی این اقدام اهداف مهم‌تری دارد و تنها حفظ حرمت یک فرد نیست.انتشار نام یک فاسد در واقع مانند دستگیری عوامل فساد و یا مبارزه‌های فیزیکی با عوامل فساد است.
تلاش‌ها برای حذف منابع اطلاع رسانی در واقع با این هدف صورت می‌گیرد که از افشای راه‌های اعمال فساد و آگاه کردن عموم مردم از روش‌های کسب سود‌های نامشروع آنان جلوگیری می‌کند.برای مثال اگر منفذی در یک نهاد اقتصادی وجود دارد که امکان برداشتن بدون حساب و کتاب اموال عمومی را ممکن می‌کند باید این منفذ بسته شود و از ادامه این روند جلوگیری کرد.
بنابراین اگر تنها فردی که از این راه سود نامشروع کسب می‌کند دستگیر شود، فساد متوقف نمی‌شود و از بین‌رفتن منابع و اموال عمومی و بیت‌المال ادامه می‌یابد . در واقع اطلاع رسانی دقیق است که مهم‌ترین عامل مبارزه با فساد است؛ یعنی اگر هیچ ابزار دیگری برای مبارزه با فساد در یک جامعه وجود نداشته باشد و تنها امکان اطلاع‌رسانی دقیق وجود داشته باشد، فساد به‌شدت کاهش می‌یابد.
البته چنین امری بدون شک ممکن نیست و بدون وجود شرایط لازم از جمله یکی دیگر از عوامل مهم برای مبارزه با فساد یعنی یک نظام قضائی قوی عملی نیست.
بنابراین پس از تشویق و توسعه، حمایت همگانی از اطلاع‌رسانی شفاف و تداوم آن، مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند به مبارزه واقعی با فساد کمک کند و ساختارهایی که به ایجاد شبکه‌های فساد و توسعه آن در جامعه منجر می‌شود ابزار مهم و حیاتی بعدی یک نظام قضائی قدرتمند و تواناست.
دومین ابزار
در این زمینه و اهمیت وجود یک ساختار اساسی برای پیگیری و حذف ساختارهای فاسد و افرادی که در این شبکه‌ها وجود دارند سخن‌های بسیاری گفته شده است و کسی آن را انکار نمی‌کند.
در این مورد اما یک نکته ضروری است که متأسفانه برخی بدون توجه به اهمیت وجود شرایط اساسی برای مبارزه با فساد که به 2نهاد مهم آن اشاره شد تلاش می‌کنند مبارزه ساختاری با فساد را به مبارزه با افراد تغییر دهند.این اقدام در واقع یک تغییر اساسی در برنامه‌های مبارزه با فساد است.
باید تاکید کرد که مبارزه با فساد یک اقدام گروهی یا فردی نیست.مبارزه با فساد یک مسئله عمومی و اجتماعی است. تا زمانی‌که همه جامعه اراده معطوف به مبارزه با فساد نداشته باشند حتی اگر یک دولت یا یک گروه بخواهند با فساد مبارزه کنند موفق نخواهند شد.بنابراین بدون شک هر اقدام فردی یا گروهی برای مبارزه با فساد بدون پشتوانه مردمی قابل دفاع نیست.
برای بسیج افکار عمومی به منظور مبارزه با فساد نیز تنها یک راه‌حل وجود دارد و آن نیز وجود شرایطی است که امکان آگاه‌سازی عمومی در مورد روند‌هایی که موجب فساد در یک جامعه می‌شود وجود داشته باشد.
این مهم از آن رو بیان شد که توجه همگانی به این نکته جلب شود که اگر یک نهاد قضائی مستحکم و مصمم نیز وجود داشته باشد این امر بدون وجود نهادها و رسانه‌های قوی و قدرتمند و مستقل امکان پذیر نیست.
متأسفانه این امر نیز به سنت‌های قوی و ساختارهای قدرتمند حامی رسانه‌های عمومی نیاز دارد که متأسفانه به‌صورت آنی در یک جامعه ایجاد نمی‌شود.در واقع این تاکید از آن رو ضروری است که بدانیم که مبارزه ریشه‌ای و بازگشت‌ناپذیر با فساد در هر جامعه یک طرح درازمدت و همه جانبه است که باید پیش از عملی شدن ابزارهای مؤثر پیش‌گفته در جامعه ساماندهی شود.
نهادهای دیگر
در هر‌جامعه بدون شک همه نهادهای کشور نقش مهم و حیاتی در مبارزه با فساد ایفا می‌کنند. در هر روند اجتماعی که با طبیعت انسانی ارتباط دارد بدون شک نمی‌توان یک نسخه ثابت، کامل و بدون نقص ارائه کرد.همواره حرکت برای برچیدن یک پدیده اجتماعی نیاز به زمان دارد و باید دستاندرکاران با صبر و حوصله و بدون عجله به فعالیت‌های خود ادامه دهند.
ولی همه این فعالیت‌ها همانگونه که تاکید شد باید در بستر مناسبی اجرایی شود که این بستر 2بال اساسی و مهم دارد که یکی آزادی اطلاع‌رسانی و دیگری وجود نهاد بازدارنده و مجازات‌کننده برای حذف ساختارهایی است که مکرر به باز تولید فساد در جامعه منجر می‌شود.بنابراین همه نهادها و افرادی که مصمم به حذف فساد به‌عنوان یک ساختار اجتماعی هستند زمانی می‌توانند به نتیجه برسندکه اساس فعالیت‌های کوتاه مدت و درازمدت معطوف به ایجاد نهادهای اطلاع‌رسانی شفاف باشد.
در برخی کشورها گستردگی فساد و قدرتمندبودن گروه‌هایی که از ساختارهای بازتولید فساد و درآمدهای بادآورده برخوردار می‌شوند، هرگونه حرکت در مسیر توسعه اطلاع‌رسانی را محدود می‌کنند. درعین‌حال وجود فساد و ناملایمات آن، شرایطی ایجاد می‌کند که دستاندرکاران مبارزه با فساد از پیگیری ایجاد نهادهای مؤثر در جلوگیری از باز تولید فساد به‌صورت مؤثر باز‌می‌مانند و درگیر اموری می‌شوند که درواقع تنها به حذف افراد و برخی گروه‌هایی منجر می‌شوند که مهره‌ها و عوامل فساد هستند و نه نهادها و ساختارهایی که به توسعه بازتولید فساد منجر می‌شوند.
